De Obeliskentempel is vermoedelijk het bekendste heiligdom van Byblos. Het is, zoals ik al eerder vertelde, de herbouw van de L-vormige tempel, en de herkomst van de naam hoef ik niet uit te leggen. De Obeliskentempel is in de hellenistische of Romeinse tijd herbouwd; in het latere heiligdom zijn sommige van de oeroude obelisken hergebruikt.

Even drie losse opmerkingen, voordat ik het filmpje op u loslaat. Primo, zijn deze kleine obelisken slechte imitaties van Egyptische voorbeelden? Nee. Om te beginnen zijn die supergrote Egyptische obelisken, die nu vaak staan op pleinen in Europa, veelal jonger dan de stenen uit Byblos. Maar het is ook verkeerd om te zeggen dat iets een imitatie is. De mensen in de Levant waren niet dom. Ze namen elementen uit andere culturen over om te laten functioneren binnen hun eigen cultuur. Vergelijk het met cappuccino: geen Italiaan zal op het idee komen die na de ochtend nog te drinken, maar dat wij dat wel doen, wil nog niet zeggen dat wij een slechte imitatie presenteren.

Cricket

Ten tweede: ik moet het in filmpjes niet hebben over cricket of over Papoea’s. Het voorbeeld dat ik verkeerd citeerde gaat over de Trobrianders, die wonen op wat oostelijker gelegen eilanden. Ik zou u adviseren om in elk geval de beroemde documentaire te bekijken.

De betekenis van antieke rituelen

Tot slot: het is volkomen verkeerd aan te nemen dat de mensen in de Oudheid een ritueel uitvoerden om iets te bereiken. Het do ut des, “ik geef opdat jij iets teruggeeft”, mag dan een principe zijn uit het Romeinse Recht dat ook mooi beschrijft hoe men destijds handel dreef, het valt niet zomaar op voorhand aan te nemen dat het ook gold in religieuze zaken.

Dat de obelisken, met één uitzondering, anoniem zijn, bewijst dat ook het verwerven van prestige geen functie was van het ritueel. Wat de functie dan wel geweest kan zijn, weet ik ook niet. We mogen echter zeker niet uitsluiten dat het gaat om het oprichten zélf. Het ritueel is in zichzelf genoeg en heeft verder geen functie.

Tentoonstelling over Byblos

Zoals u weet is er een expositie over Byblos op komst. Die begint op 14 oktober en is in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Inmiddels is er een vooraankondiging de deur uit gedaan.

Te zien zijn onder meer vondsten uit de koningsgraven en tempels van Byblos, beeldjes van goden en godinnen, rijk versierde wapens en sieraden. Opmerkelijk zijn de kenmerkende bronzen krijgerbeeldjes waarvan er in Byblos meer dan 3000 zijn gevonden. De expositie is opgezet als een verzameling van beroemde vertellingen uit de Oudheid, die zich afspelen in de haven, paleizen en cederbossen van Byblos. Zo trok de Mesopotamische koning Gilgamesj het Libanongebergte in om er eigenhandig cederbomen te kappen en wekte de Egyptische godin Isis haar overleden geliefde Osiris in Byblos weer tot leven.

Het tentoonstellingsdecor is opgezet als aaneenschakeling van pop-ups van schepen, cederbomen en mythologische wezens, verrassende schaduwbeelden en series tekeningen. De antieke havenstad krijgt gestalte in grote geprojecteerde 3D-reconstructies en droneopnamen van de opgegraven ruïnes, aangevuld met historische foto’s van de eerste opgravingen in het begin van de vorige eeuw. Tegenwoordig is het terrein van de antieke stad een World Heritage Site van Unesco, waar nog steeds archeologisch onderzoek wordt gedaan. Vondsten van een recent opgegraven elite grafcomplex door de Libanese Ministry of Culture/Directorate General of Antiquities en het Louvre zijn in Leiden te zien, met spectaculaire beelden van de opgravingsplek.

***

[Full disclosure: op 14 oktober begint in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een en ik schreef mee aan het publieksboek. Het museum betaalde een deel van mijn reiskosten naar Libanon.]