Later deze week is het Hemelvaartsdag, de dag waarop volgens de auteur van het Evangelie van Lukas en de Handelingen van de apostelen de opgestane Jezus in de hemel werd opgenomen. De auteur – we zullen hem Lukas noemen – vertelt het twee keer. De eerste keer is aan het einde van het evangelie.

Hij nam hen mee de stad uit, tot bij Betanië. Daar hief hij zijn handen op en zegende hen. En terwijl hij hen zegende, ging hij van hen heen en werd opgenomen in de hemel. (Lukas 24.50-51; NBV21)

De tweede keer is aan het begin van de Handelingen. De gebeurtenis is dus de scharnier tussen de delen van het tweeluik.

Toen hij dit gezegd had, werd hij voor hun ogen omhoog geheven en opgenomen in een wolk, zodat ze hem niet meer zagen. Terwijl hij zo van hen wegging en zij nog steeds naar de hemel staarden, stonden er opeens twee mannen in witte gewaden bij hen. Ze zeiden: “Galileeërs, wat staan jullie naar de hemel te kijken? Deze Jezus, die uit jullie midden in de hemel is opgenomen, zal op dezelfde wijze terugkomen als jullie hem naar de hemel hebben zien gaan.” Daarop keerden de apostelen van de Olijfberg terug naar Jeruzalem. (Handelingen 1.9-12)

Eindtijd

Eerst even een topografisch detail: de Olijfberg ligt meteen ten oosten van Jeruzalem en geldt als de plek waar God zal staan op de dag des oordeels (Zacharia 14.3-4). Betanië ligt op de oostelijke helling, dus de twee teksten spreken elkaar op dit punt alleen in schijn tegen.

De Eindtijd is nog op een andere manier aanwezig in Lukas’ tekst. De twee in witte gewaden gestoken mannen vertellen immers dat Jezus zal terugkomen zoals hij naar de hemel is gegaan: met een wolk. Dit is een verwijzing naar het Laatste Oordeel, dat zal worden geveld door de Mensenzoon, die zal komen met de wolken van de hemel (Daniël 7.13).

De terugkeer van Jezus in de Eindtijd was niet de meest logische gedachte. Dat een rechtvaardige opnieuw tot leven zou komen voor het Laatste Oordeel: dat was een gangbaar idee. Dat een martelaar al eerder toegang kreeg tot de wereld die zou komen: eveneens goed denkbaar. De eerste christenen hadden dus voldoende geaccepteerde mogelijkheden om de dood van Jezus te interpreteren. Dat ze er desondanks voor kozen dat hij het Laatste Oordeel zou komen vellen, kan alleen zijn bedacht omdat dit idee al voor Jezus’ dood circuleerde: men geloofde dat de man uit Nazaret de door Henoch en Daniël aangekondigde Mensenzoon was die de volken zou richten. Dit gaat dus op Jezus terug. Nu hij dood was, moest dat dus op een andere manier. Hij moest in de Eindtijd terugkeren.

Waarom een hemelvaart?

Zoals ik al vaker heb geschreven, kunnen we met de gangbare criteria uitspraken doen over Jezus’ halachische opvattingen en leven, maar houdt het ergens rond de kruisiging op. Marcus suggereert dat het graf leeg zou zijn geweest, en misschien was dat ook wel zo, en misschien was dat ook wel niet zo – zie mijn eerdere blogje. Onze methode staat niet toe méér te weten, ongeveer zoals we met een microscoop geen details kunnen waarnemen kleiner dan een halve micrometer.

We weten weer wel vrij zeker dat er een Paaservaring is geweest. Mensen meenden Jezus te hebben gezien en concludeerden dat hij was opgestaan. De historicus, die in zijn betoog geen natuurwonderen kan aanvaarden, zal redeneren dat het zinsbegoocheling is geweest. Ongeveer zoals de toch nuchtere Friezen in de aanloop van de Vijfde Kruistocht bij minstens drie gelegenheden massaal lichtende kruisen aan de hemel zagen.

Even aannemend dat het idee van Jezus’ opstanding een late ontwikkeling is en dat de Paaservaring de enige feitelijke historische realiteit is, dan was het voor de eerste christenen nodig dat er een hemelvaart was geweest. Immers, als Jezus uit de dood was opgestaan, waarom was er dan een einde gekomen aan de verschijningen? Een hemelvaart was dus noodzakelijk. Intrigerende vraag: waarom noemt alleen Lukas dit en weten de andere auteurs nergens van?

Parallellen

Voor een hemelvaart waren modellen te over. Henoch was weggenomen (Genesis 5.24). De profeet Elia, met wie Jezus vaker wordt vergeleken, was ten hemel gevaren in een vurige wagen (2 Koningen 2.14). In de Zelfverheerlijkingshymne (4Q491, fr.11) vertelt iemand dat hij in de hemel is gezeten.

Buiten het jodendom waren er nogal wat heroën onder de sterren opgenomen, Herakles en Orion voorop. Ook vqn Jezus’ tijdgenoot Apollonios van Tyana vertelde men dat hij ten hemel was gevaren (lees maar). Een goede Romeinse keizer wachtte eveneens een apotheose. Zo iemand steeg dan ten hemel op met behulp van een adelaar. Kortom, de bijbelse hemelvaart is als verhaal niet heel bijzonder, maar van alle antieke hemelvaartverhalen is het wel het enige dat u deze week een vrije dag oplevert.

[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]