Ooit was Libië bereisbaar voor toeristen. Aan steden als Lepcis Magna mis je weinig, maar Kyrene is een van de mooiste opgravingen die ik ken en ook de oeroude rotsreliëfs en -schilderingen in de woestijn maakten op mij enorme indruk. En dan is er de Limes Tripolitanus: wie wil weten wat de macht van een Romeinse keizer vermocht, moet hier zijn. Septimius Severus paste een compleet ecosysteem aan aan de eisen van de rijksverdediging.

Janzur

Daarover ga ik het vandaag allemaal niet hebben. In plaats daarvan neem ik u mee naar Janzur, tien kilometer ten westen van Tripoli. Hier, aan de weg van het antieke Oea naar Sabratha, lagen enkele onderaardse grafkamers. Allemaal hadden ze als ingang een trappetje dat vanuit het oosten leidde naar beneden, waar je op een miniscuul pleintje kwam en toegang had tot een in het westen gelegen grafkamer. Daar waren nissen voor de urnen. Eén van die graven had goed bewaarde wandschilderingen uit de tweede of derde eeuw na Chr. Het zijn fresco’s, dus de kleuren zijn nog altijd herkenbaar.

De schilderingen bestonden uit drie delen. Het onderste register toonde wilde dieren die joegen op huisdieren. Zo zien we een hond die een antilope aanvalt, een wolf die een gazelle achtervolgt, een leeuw die het heeft voorzien op een ezel. Alleen de stier toont geen belangstelling voor het nijlpaard.

Het middenregister toont mensen. Hierboven, op de foto waarmee dit stukje begint, herkennen we hoe Proserpina en de dodengod Pluto, twee grauwe doden opwachten. Achter Proserpina en Pluto staan twee vrouwen die ik niet kan identificeren. Ze zijn in volle kleuren, zoals alle andere bewoners van het dodenrijk in Janzur. Alleen de pas-overledenen zijn grauw.

Elders zien we een naakte man die de handen vastgrijpt van twee mannen in lange gewaden. Daarnaast is een afbeelding van een man die een lichaam wegdraagt. We kunnen deze twee scènes niet verder interpreteren, wat weer eens toont dat er allerlei ons onbekende verhalen hebben gecirculeerd.

Beter te begrijpen is de veerman Charon, die twee doden overzet naar de onderwereld. Even verder zien we Herakles die, gevolgd door Kerberos, Alkestis terugbrengt naar het land der levenden. Dit zijn bekende scènes. De enige pas-overledene die in volle kleur is afgebeeld, is een priester die een plengoffer brengt. Dit tafereel is ook wat groter. Misschien is hij degene voor wie het graf is gemaakt.

Tot slot is er het plafond. Dat is bedekt met engelachtige figuren, die de ziel moeten voorstellen. Hoewel duidelijk is dat de mens hier wordt voorgesteld als ergens tussen de geestelijke en dierlijke wezens in, is de boodschap van de schilderingen onduidelijk.

Belang

Kunsthistorisch is dit alles interessant. Deze fresco’s zijn immers enerzijds jonger dan de Pompejaanse stijlen, die allemaal dateren van vóór 79 na Chr., maar zijn anderzijds ouder dan de schilderingen uit de catacomben. Niet dat de kunst uit de tweede en derde eeuw volledig onbekend is, maar ze is minder goed gedocumenteerd dan wat eraan voorafgaat en wat erop volgt. Dat geeft toch een zeker belang aan deze grafkamer. En dat maakt het des te triester dat je niet meer zo makkelijk als vroeger naar Libië gaat.