In het zuiden van Gallië, tussen de Alpen tot ongeveer halverwege de Atlantische Oceaan, lag de Romeinse provincie Gallia Narbonensis. In dit gebied huisden diverse Gallische stammen, die onderling soms slaags raakten, soms vrede sloten, bondgenootschappen aangingen en die weer opbraken als het ze beter uitkwam. Met name vanuit het noorden werd er grote druk op het grondgebied van Narbonensis ervaren, terwijl de min of meer van Rome onafhankelijke Griekse kolonie Massilia (Marseille, overigens eeuwenlang een bondgenoot van Rome) de verschillende Gallische stammen alhier dwong om grondgebied af te staan tijdens de oorlogen, ten faveure van o.a. Pompeius.

Helvii

De hier wonende Gallische stammen onttrokken zich aan de Gallische Opstand van 52 voor Chr. en met name de Helvii – die ten westen van de Rhône woonden, in de huidige Ardèche – lieten zich door Caesar gebruiken om hem te ondersteunen tegen de machtige Vercingetorix. Caesar nam dat de Helvii in dank af. Toen Massilia zich achter Pompeius schaarde en Caesar deze Griekse kolonie onder de voet liep, werden de trouwe Helvii weer in het bezit gesteld van eerder door de Massilianen op hen veroverde grondgebied.

Alba Augusta Helviorum

Er ontstond in het gebied van de Helvii een bestuurscentrum, met name ten tijde van keizer Augustus. Dit plaatsje, Alba Augusta Helviorum, werd door Plinius de Oudere enkele decennia na de stichting ervan gekwalificeerd als oppidum latinum (Naturalis Historiae, boek 3). Het stadje Alba kende een zekere mate aan welvaart, en groeide uit tot een plaats met enkele duizenden inwoners. Wijnbouw was toen, net als nu, een belangrijke bron van inkomsten.

Het ligt op een 200 meter hoog plateau, omgeven door kalksteen en vulkanische rotsen.

Het stadje Alba bloeide vooral tussen de periode van keizer Augustus en het midden van de derde eeuw na Chr., maar kende nog een nieuw hoogtepunt met de instelling van een bisdom aan het einde van de vierde eeuw. De bisschopszetel werd overigens al snel verplaatst naar het zo’n vijftien kilometer verderop gelegen stadje Viviers.

Een klassieke nederzetting

Alba ontwikkelde zich tot een klassieke Romeinse nederzetting, met een cardo en een decumanus, op de kruising waarvan zich het openbaar bestuur vestigde. Aan de cardo maximus liggen nu nog zichtbaar enkele tientallen winkeltjes. Ook zijn er – net als in bijvoorbeeld Vaison-la-Romaine – zichtbare sporen van een palaestra en een groot porticusgebouw.

Even buiten het bestuurscentrum legden de Helvii ook een theater aan, waarvan nog enkele rijen van de cavea de originele stenen laten zien. Bijzonder aan dit theater is dat de cavea plus de orchestra en de scaenae frons van elkaar gescheiden worden door de loop van een natuurlijke beek. Waarschijnlijk is deze beek overhuifd geweest, zodat het spel wel kon worden opgevoerd op de gebruikelijke plaats (vóór de scaenae frons). Enkele honderden meters van de kruising van decumanus en cardo (in tegenovergestelde richting van het theater) bevindt zich nog een tempelcomplex uit de tweede eeuw na Chr. Hiervan is nog slechts het grondplan te zien.

Toerisme en archeologie

De opgraving van Alba Augusta Helviorum wordt weinig bezocht, ook al zijn de faciliteiten goed te noemen. Er is een ruime parkeerplaats, over het terrein verspreid zijn borden met uitleg over wat er te zien is (meestal ook in het Engels), er is een maquette van het stadje in koper uitgevoerd (helaas nogal verweerd en daardoor moeilijk leesbaar) en er is een museum, waar de belangrijkste vondsten van de opgravingen, die uitgevoerd worden door met name Franse archeologen, zijn tentoongesteld.

De opgravingen, waarvoor telkens weer wijnvelden moesten worden opgegeven, begonnen een serieuze vorm aan te nemen in de negentiende euw, en rond de Tweede Wereldoorlog heeft met name de toenmalige burgemeester van het huidige plaatsje Alba zich nogal ingespannen om Alba Augusta Helviorum op de kaart te zetten. Tegenwoordig neemt de departementale archeologische dienst het voortouw bij de opgravingen.

Museum

In het museum zijn enkele bijzonder voorwerpen de moeite van een bezoek waard. Zo is er in 1992 een levensgrote torso van een romeinse keizer aangetroffen (Trajanus of Hadrianus), uitgevoerd in Grieks marmer. Ik was bij een bezoek in de zomer van 2023 zelf vooral gecharmeerd van het fraaie en flinterdunne, zeer goed bewaard gebleven glaswerk.

Alba-la-Romaine is zeker een (kort) bezoek waard, als je je bijvoorbeeld als toerist in de Ardèche eens in de romeinse sporen van de streek wilt verdiepen. De Association les Enfants et Amis d’Alba heeft een aardige catalogus van de opgraving en de vondsten uitgegeven, die ter plekke in het museum te koop is (alleen in het Frans verkrijgbaar).  Verwacht echter bij een bezoek niet de omvang en de kwaliteit van de opgraving van het zo’n zeventig kilometer naar het zuidoosten gelegen stadje Vaison-la-Romaine, waar je een beter beeld krijgt van een Gallo-Romeinse nederzetting, in dit geval van de Vocontii.

[Een gastblog van Han Borg. Dank je wel Han!]