Misverstand: Ambiorix versloeg de Romeinen bij Tongeren
Het standbeeld in het stadscentrum van Tongeren mag er zijn. Het is een stoer besnorde Ambiorix, die als leider van de Eburonen in de herfst van 54 v.Chr. het Veertiende Legioen van Julius Caesar vernietigde. Caesar noemt de plaats waar het gebeurde Atuatuca, en omdat dit ook de naam was die Tongeren in de Romeinse keizertijd droeg, heeft men die stad lang aangewezen als de plaats waar de legionairs ten onder waren gegaan.
Ten onrechte. In Tongeren ontbreekt elk spoor van Romeinse aanwezigheid vóór pakweg 30 v.Chr. en hoewel absence of evidence niet onmiddellijk evidence of absence is, wordt het dat wel als er na veel opgravingen nog altijd niets is gevonden. De plaats van Ambiorix’ overwinning wordt tegenwoordig dan ook elders gezocht.
Het kan overigens niet heel ver van Tongeren zijn geweest, want op diverse plaatsen zijn schatten gevonden die bestonden uit Eburoonse munten. Heli Roosens opperde dat het legioen zich bevond bij Kanne-Caestert, op het Belgische gedeelte van de Sint-Pietersberg, maar dan is het weer wat vreemd hoe de naam zeventien kilometer (een dagreis) kan zijn verplaatst. E.J. Trips suggereerde de heuvel Berg, even ten oosten van Tongeren. Enfin, we bevinden ons ergens in de Haspengouw.
Een mogelijke locatie voor de Romeinse nederlaag is het IJzertijdfort Caestert, ten zuiden van Maastricht, aan de Belgische zijde van de grens. Het is aangelegd in de tweede eeuw v.Chr. en de inmiddels overleden archeoloog Heli Roosens, die er in de jaren zeventig onderzoek deed, heeft ooit de vondst genoemd van de crematieresten van honderden mensen. Helaas heeft hij deze vondst nooit gepubliceerd en het is wel vreemd dat de naam Atuatuca zich dan zeventien kilometer naar het westen heeft verplaatst.
Literatuur
G. Cuyt, ‘Geef aan Caesar wat Caesar toekomt…’ in: AVRA-bulletin 7 (2006) 82.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond ik namelijk verontrustend en had ik wel wat meer over het voetlicht willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009). Sindsdien is Tom Buijtendorp, Caesar in de Lage Landen (2018). verschenen, waarin de auteur ook oppert dat Caestert de plek is geweest van de ondergang van het Veertiende.]
Het Hermannsdenkmal bij Detmold staat ook al op de verkeerde plek. Zou het een idee zijn, onder die beelden wieltjes te maken, zodat men ze met het voortschrijdende onderzoek mee kan verplaatsen?
In combinatie met theater op locatie graag, met een hoop bombarie, vanuit een absurdistische benadering. Ik zie het al helemaal voor me. Heerlijk!
Dit voorstel steun ik. Ik ben altijd in voor absurdisme.
Straattheater kan erg leuk zijn.
“[…] archeoloog Heli Roosens, die er in de jaren zeventig onderzoek deed, heeft ooit de vondst genoemd van de crematieresten van honderden mensen. Helaas heeft hij deze vondst nooit gepubliceerd.”
De oude opgravingen van Roosens zijn voor zover dat mogelijk was alsnog uitgewerkt in RAAP-rapport 1769 (2008). Daarbij wordt nergens gesproken over crematieresten.
Wel tekent men hierbij aan:
“Daarbij moet direct worden opgemerkt dat zowel de documentatie als de
vondsten onvolledig zijn, met name met betrekking tot de campagne in 1975. Dat wil
zeggen dat er dagboeken, tekeningen en vondsten ontbreken.”
Ja, het is een bescheiden ramp. We moeten afgaan op mondelinge mededelingen. Dat is net zoiets als een unprovenanced papyrus of een verhaaltje: we hebben er in feite niets aan. Nou ja, we weten dat Roosens geen redenen had om te liegen, dus misschien moeten we hem het voordeel van de twijfel nog geven, zoals we dat bij papyri niet langer kunnen.
Twee jaar geleden was ik met mijn vrouw voor een weekendje in Tongeren. Gallo-Romeins Museum en de antiekmarkt staan op de planning. Dat eerste lukt, maar dat tweede? Helaas, carnavalsweekend. Daar hebben Antwerpenaren niets mee, dus we ontvluchten de confetti en het lawaai. Ik wil wel eens gaan wandelen in Atuatuca, zeg ik, dus we rijden naar Caestert. Toch wel carnaval in Kanne, zeker. Mijn arme vrouw heeft niet veel kunnen genieten van de ontluikende natuur, ingesloten tussen boenkeboenkemuziek uit het Jekerdal en mijn monoloog over Ambiorix, Sabinus en Cotta.
Welke van de twee vond ze moeilijker te verdragen?
Moeilijk. Enkele maanden later in Rome gebaarde ze me “time-out” met de boodschap “ik onthoud dat toch niet allemaal.” Het voelde voor haar aan alsof ik bij elke steen een nieuw verhaal begon. Wat wellicht ook zo was.