In juli 1187 versloeg de Koerdische leider Saladin, sultan van Egypte en Syrië, het leger van het Kruisvaarderskoninkrijk Jeruzalem. Kort na de Slag bij Hattin nam hij ook Jeruzalem in en nog een handvol andere steden. Hij wist echter de havens van het Heilig Land niet blijvend te veroveren, zodat een christelijk tegenoffensief mogelijk werd: de Derde Kruistocht, waaraan onder andere Richard Leeuwenhart deelnam. Die slaagde er weliswaar nog niet in Jeruzalem te heroveren maar wist de christelijke posities voldoende te versterken om de Kruisvaarders in staat te stellen de klus in 1229 alsnog af te maken.
In de islamitisch wereld kreeg Saladin een slechte naam. De soennieten beschouwden Hattin als een overwinning waarvan de winst uiteindelijk werd verspeeld, de sjiitische moslims herinnerden zich vooral dat Saladin de sjiitische Fatimidendynastie had beëindigd. In het westen was Saladins reputatie vanzelfsprekend ook niet al te best. In de Carmina Burana worden de gebeurtenissen beschreven in apocalyptische termen, met Saladin als aanvoerder van ruim twee dozijn met naam en toenaam vermelde vreemde volken.
Mocht u het willen nalezen: de Latijnse tekst rijmt fraai en Google Translate geeft u een aardig idee van wat er zoal wordt gezongen. We zien dezelfde demonisering in de miniatuurkunst: hieronder vecht Richard Leeuwenhart met een als duivel afgebeelde Saladin. (In het echt hebben ze elkaar nooit ontmoet.)
Na de Derde Kruistocht volgde een wapenstilstand en dat kon natuurlijk niet aan het thuisfront worden verkocht als Saladin de antichrist in hoogsteigen persoon was. Steeds vaker werd hij in westerse teksten geprezen om zijn edelmoedigheid. En het moet gezegd: hij wist wanneer hij zich ridderlijk moest betonen. Zo kreeg hij Jeruzalem bijna ongeschonden in handen door het garnizoen redelijke capitulatievoorwaarden te bieden. Vanaf het moment dat de Kruisvaarders wapenstilstanden sloten, kwam Saladins ridderlijkheid in de westerse beeldvorming vaker naar voren.
De volgende afbeelding, een miniatuur uit een manuscript van de Geschiedenis van de landen overzee van Willem van Tyrus, toont Saladin, die tussen vijf medestanders herkenbaar is aan het rode schild. De miniaturist heeft zelfs geprobeerd Saladins persoonlijke wapenteken, een adelaar, na te tekenen, al lijkt hij het niet helemaal begrepen te hebben.
In de loop der tijden verbeterde het beeld verder. De als edele krijger gepresenteerde Arabier paste perfect bij de Verlichtingsideeën over de “nobele wilde” en sprak ook de romantici van de vroege negentiende eeuw aan. In Lessings toneelstuk Nathan de Wijze komt een sympathieke Saladin voor, net als in de roman De talisman van Walter Scott. Gustave Doré toont een stralende veroveraar die, bij het vallen van de avond na zijn overwinning, een maar al te menselijk enthousiasme niet kan onderdrukken.
De Duitse keizer Wilhelm II was voldoende onder de indruk van de ridderlijke Saladin om, toen hij tijdens een bezoek aan Damascus diens wat vervallen tombe zag, een nieuwe sarcofaag aan te bieden. De Damascener autoriteiten namen het geschenk aan maar gaven er de voorkeur aan de oorspronkelijke grafkist op te knappen, zodat Saladin nu twee graven heeft.
In de westerse wereld bleef Saladin onverminderd gelden als een edele krijger. Hier is het intro tot het computerspel Age of Empires II.
En hier is het fragment uit Kingdom of Heaven dat u al van een kilometer afstand zag aankomen:
Nog even terug naar de negentiende eeuw, toen het Ottomaanse Rijk nogal wat westelijke gebieden verloor en steeds meer werd teruggebracht tot zijn oostelijke, islamitische gebiedsdelen. De sultan begon zich nu als moslim te presenteren, nam de titel van kalief weer op en zag in Saladin een mooi rolmodel. Diens concept van de jihad, een defensieve oorlog om de islamitische landen te herstellen en tot een eenheid te maken, paste goed bij de ideeën van de sultan. Hier is een negentiende-eeuws Ottomaans fantasieportret.
Na de Eerste Wereldoorlog zagen ook de Arabieren, die hadden geluisterd naar Wilhelm II, iets in de vergeten held: zoals hun voorouders de Kruisvaarders hadden verslagen, zo zouden zij de Britten en Fransen verdrijven.
Sindsdien is Saladin ook een symbool van Arabisch nationalisme (waarbij het wat ironisch is dat de Arabieren een vooral westers beeld van een edele heerser hebben overgenomen). Zijn unificatie van Egypte en Syrië werd in de twintigste eeuw beschouwd als voorafspiegeling van de verhoopte Arabische eenheid. Toen de Egyptische president Nasser werkelijk zijn land fuseerde met Syrië, was Saladins populariteit helemaal grenzeloos. In Youssef Chahine’s film Saladin de Veroveraar (1963) wordt de kijker gewaarschuwd voor de boosaardige christelijke Kruisvaarders en zegt Saladin te dromen van een onder één vlag verenigde Arabische natie.
Hier is het standbeeld van Saladin in Damascus, onthuld door de oude president Assad.
En hier is het standbeeld van Saladin in het Jordaanse Kerak, vlakbij een door hem ingenomen kasteel. (Ik moest de foto maken door een ruit, waardoor de kleur niet helemaal goed is; voor het ontbrekende zwaard ben ik niet verantwoordelijk.)
De Syrische bank drukte het hierboven al getoonde portret van Saladin af op het bankbiljet van vijfentwintig pond, samen met de Krak des Chevaliers. Wat ermee bedoeld kan zijn in herinnering te brengen dat Saladin opzichtig faalde bij de belegering van dit kasteel, weet ik niet. Op het biljet van tweehonderd pond stond Saladin trouwens ook.
Ook Saddam Hussein wist wel raad met Saladin, die net als hij afkomstig was uit Tikrit. Husein doopte de omliggende provincie “Saladin” en diende zich aan als degene die, net als Saladin, Jeruzalem zou bevrijden.
Tot slot: ISIS heeft in september 2014 in Tikrit het kasteel waar Saladin is geboren, opgeblazen. Dat past uitstekend in het beleid van de organisatie om erfgoed te vernietigen maar er zou meer aan de hand kunnen zijn: Saladins jihad-concept was fundamenteel anders dan dat van ISIS. Waar de veroveraar van Jeruzalem zich beschouwde als een verdediger en bereid was tactische overeenkomsten te sluiten met tegenstanders, is ISIS veel compromislozer. Voor een Saladin is daarom in de propaganda van ISIS opvallend weinig ruimte.
Dit is op Kattukse Vrienden voor Israël herblogd.
In de loop van de 19e eeuw, na veel gebiedsverlies in het westen begon de sultan zich als moslim te presenteren – ik weet/begrijp wel wat je bedoelt, maar de Osmaanse sultans hebben zich nooit anders dan als moslims beschouwd en gepresenteerd.
Dit is geen reactie op dit interessante artikel, maar omdat ik nergens een mailadres kan vinden waar ik ‘administratieve problemen kan signaleren’ doe ik het via deze weg:
Mijn probleem: ik ben al een aantal jaren op deze blog geäbonneerd, maar de laatste weken heb ik twee maal gedurende enkel keren de blog niet ontvangen, ook niet in mijn De eerste keer heb ik mij opnieuw ingeschreven, maar nu weer heb ik de laatste 4 blogs niet ontvangen. Ik krijg veel andere nieuwsbrieven en daar heb ik het probleem niet. Ik vind het jammer, want daardoor wordt mij de mogelijkheid tot reactie ontnomen. Hoe kan dit komen?
Vriendelijke groet!
Roger Van Bever
Al een aantal keren zie ik dat door bari1951 een reactie op een blog gegeven wordt met als mededeling: Dit is op Kattukse Vrienden voor Israël herblogd.
2 opmerkingen hierover:
– Dit vind ik geen reactie, maar een mededeling. Ik kende deze club niet, maar vond wie ze waren op internet en ik heb er op zijn zachtst gezegd geen prettig gevoel bij.
– ik mag hopen dat iemand van het wetenschappelijk niveau van Jona Lendering hier niet mee verguld is en de hulp van deze club niet nodig heeft.
Dat is een automatische melding als iemand iets re-blogt. Dat kunnen mensen doen, ik heb er geen bezwaar tegen. Iedereen kan mijn stukjes gebruiken, mits met bronvermelding.
Het tweede miniatuur (Willem van Tyrus) had zo in een manga kunnen staan:
alle gezichten en uitdrukkingen hetzelfde, personages slechts herkenbaar aan uitdossing en kleur als waren het Power Rangers, en als commercieel verkrijgbare mascottes de kawaii fluffy furries.
Met alle respect maar ik moet toch enkele kanttekeningen plaatsen bij de verbanden die hier gelegd worden tussen het Arabische nationalisme een Salahadin.
In de seculiere republikeinse nationalistische ideologie die het Arabische nationalisme was, was geen plaats voor de verering van monarchen uit het verleden. En zeer zeker geen Koerdische! Men wilde juist alle monarchieën afschaffen.
Voor de Arabische nationalisten was de periode vanaf het jaar elfde eeuw tot het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk een dieptepunt. Het was in die periode dat de Arabieren geregeerd werden door anderen: Turken, Perzen, Berbers, Mongolen, Kruisvaarders en als laatst de Europese mogendheden. De kleuren van de vlag van de Arabische opstand – die later door een aantal Arabische landen geïncorporeerd werden – illustreert dat goed. Elke kleur symboliseert een Arabische dynastie:
Rood: Hasjemitische clan
Wit: Omayyaden
Zwart: Abbassieden
Groen: Fatimieden
Geen plaats voor roemruchtige islamitische dynastieën zoals die van de Ayyubieden om de doodeenvoudige reden dat ze niet Arabisch waren. De Fatimieden kregen ondanks hun ketterij – vanuit sunnitisch oogpunt – toch een ere plaats vanwege hun afkomst.
Salahadin werd pas belangrijk – hoewel dat nou ook niet moet worden overdreven – toen het Arabische nationalisme over haar hoogte punt heen was.
De film uit 1963 kwam uit na de mislukte federatie tussen Egypte en Syrië en nadat Nasser zich realiseerde dat zijn hoop op leiderschap van de Arabische wereld vervlogen was. Tevens was Egypte bezig met een oorlog in Jemen. Jemen werd door Salahadin veroverd! De provincie in Irak kreeg die naam pas na 1976. Het standbeeld voor het citadel in Damascus dateert van 1991. Het biljet komt uit de serie van 1977 en is tot 1991 in omloop gebracht. Het feit dat het een 25 pond biljet was zegt genoeg. In 1997 werd er een biljet in omloop gebracht met het standbeeld erop. Dit keer een hogere denominatie: 200 pond. Overigens uit de laatste serie bankbiljetten is Salahadin geheel verdwenen.
Wat de afbeelden van Krak de Chevalier te maken heeft met Salahadin is heel simpel:
– Beiden zijn uit dezelfde tijdsperiode
– In het Arabisch heet het kasteel: Husn al-Akrad fort van de Koerden. Aangezien dit fort door een contigent Koerdische soldaten is gebouwd in de elfde eeuw.
Op Syrische bankbiljetten worden gebouwen en historische figuren nog al eens gepaard:
– Een biljet met Phillipus de Arabier en het romeinse theater in Bosra.
– Een biljet met koning Zenobia en de ruïnes van Palmyra
Salahadin werd pas belangrijk voor seculiere dictators toen het Arabische nationalisme niet meer de bevolking kon bekoren en als ideologie op sterven na dood was en wel om drie redenen:
– Hij had Jeruzalem bevrijd
– Hij was een goede heerser in alle opzichten ( lees: geen excessen in welk opzicht dan ook)
– Vroomheid
In een M.O waar religieuze sentimenten een steeds belangrijkere rol zijn gaan spelen in het politieke discours en propaganda. Werd Salahadin een propaganda tool voor seculiere dictators die zich wilde spiegelen aan een heerser uit het verleden die goed lag bij de bevolking.
Dit alles heeft niets te maken met Arabisch nationalisme noch met hoe Salahadin in het Westen werd geportretteerd. In het M.O is niet zijn edelmoedigheid die wordt benadrukt maar zijn verovering van Jeruzalem. Dat laatste is waar de man z’n populariteit aan te danken heeft.
Het feit dat er een standbeeld staat in Kerak – Jordanië behorend tot het anti-panarabisme kamp – zegt genoeg.
De vernietiging van het kasteel in Tikrit door Da3ash heeft niets te maken met Salahadin en zijn manier van oorlog voeren – jihad is geen heilige oorlog maar gewoon een verdediging of veroveringsoorlog, er bestaat niet zoiets als een heilige oorlog in de islam. Vernietiging van historisch erfgoed is gewoon een nihilistische dikke middelvinger naar de rest van de wereld.
Sinds 1517 dragen de Ottomaanse sultans de titel Kalief. Niemand die dat serieus nam en zodoende werd daar weinig gebruik van gemaakt door de Sultans.
Het is niet het verlies van territorium dat Abdul Hamid II deed besluiten einde 19e eeuw de titel Kalief af te stoffen want territorium verliezen deed het Ottomaanse rijk al sinds 1683. De reden om de titel Kalief te benadrukken was tweeledig:
– Zijn autocratische heerschappij legitimeren binnenlands ( hij had het parlement naar huis gestuurd)
– Het leiderschap over alle moslims ( sunnieten) claimen ook al was het maar symbolisch om politiek sterker te staan tegen de Europese machten ( van wie met er een aantal tientallen miljoenen moslimonderdanen hadden in hun koloniën).
Jeruzalem werd in 1229 niet veroverd door de kruisvaarders maar bij verdrag aan hen overgedragen samen met Bethlehem en een smalle verbindingscorridor naar de kust met de volgende stipulaties dat:
– Dat de kruisvaarders geen verdedigingswerken mochten bouwen
– De tempelberg en omgeving onder islamitisch bestuur bleef
– Moslims in de stad vielen niet onder de jurisdictie van de kruisvaarders.
– Moslims mochten vrij hun geloof belijden.
De kruisvaarders gingen akkoord met bijkomende voorwaarde dat de stad verboden terrein zou zijn voor joden.
Lang heeft deze situatie niet standgehouden want 15 jaar later werd Jeruzalem veroverd en geplunderd door Turkse huurlingen – zelf gevlucht uit Centraal Azië voor de Mongoolse horden – die amok maakten.
Nog even dit:
In Jemen heeft Salahadin oorlog gevoerd tegen de vijvers.
Dus hij heeft het aan de stok gehad met twee stromingen uit het Shiïsme:
Vijvers en zeveners maar niet met de grootste stroming de twaalvers.
Er is naar mijn weten geen anti-Salahadin propaganda van uit Shia hoek behalve dan het feit dat alle sunnitische heersers per definitie fout zijn.
Mooie opsomming, maar je miste nog deze klassieker:
Chris de Burgh’s meeslepende nummer ‘Crusader’:
https://www.youtube.com/watch?v=h6SkaFMTihI
Saladin komt er niet best vanaf:
“There stood Saladin, the king of the Saracens,
Whoring and drinking and snoring and sinking, around him his army lay,
Secure in the knowledge that he had won the day;
A messenger came, blood on his feet and a wound in his chest,
“The Christians are coming!” he said, “I have seen their cross in the west,”
In a rage Saladin struck him down with his knife,
And he said “I know that this man lies,
They quarrel too much, the Christians could never unite!
I am invincible, I am the king,
I am invincible, and I will win…”