Tja, wat is dit nou weer? Ik zal eerlijk gezegd: ik weet niet wat het bovenstaande is. Er zijn op Cyprus tientallen van dit soort poppen / stèles / beeldjes / figuren gevonden en ze zijn ook te bewonderen op de mooie expositie “Eiland in beweging” in ons Rijksmuseum van Oudheden. Het zijn onmiskenbaar vrouwelijke figuren met steeds weer wonderlijke hoofden. Vaak hebben ze een kind aan de borst al draagt deze dame, te zien in het Nationaal Museum van Denemarken in Kopenhagen, haar kind op d’r schouder.
Het materiaal: altijd terracotta, altijd oranjerood. Vindplaats: soms in een graf, soms in wat een heiligdom zou kunnen zijn geweest. De ouderdom: de Late Bronstijd, dus ergens tussen 1450 en 1150 v.Chr.
Oudheidkundigen houden het op een moeder- of een vruchtbaarheidsgodin en omdat soortgelijke beeldjes zijn gevonden in Syrië, denkt men aan een Levantijnse godheid, zoals Astarte. Dat kan heel goed waar zijn, al is het een verklaring bij gebrek aan alternatief.
Ik ben op de hoogte van de Eerste Hoofdwet van de Archeologie: als je niet weet wat het is, zal het wel religieus zijn. Maar ik vind dit soort beeldjes dus gewoon verschrikkelijk mooi.
[De komende dagen meer korte stukjes over Cyprus. Dit was het 346e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Valt er iets vertellen over die tekens op de dijen? Zo te zien zijn ze geen aanduiding voor de knieën want als je goed kijkt zijn die lager aangegeven, als een ingeboetseerde verdikking aan de bovenkant van de onderbenen.
De cirkel met een kleinere cirkel of verdikking in het midden is het teken van de omphalos of navelsteen. Het is het teken voor de navel of het middelpunt van de aarde. In Cyprus verwijst dit teken naar de tempel van Astarte/Aphrodite te Paphos. Er werd daar een monument vereerd in de vorm van een grote ronde kegel. Paphos stond daarom in de oudheid bekend als de navel van de wereld.
Een fraai stuk keramiek! Ik kende dit soort van poppen niet, alzo mijn dank!
De Yamnaya gebruikten in hun grafrituelen rode oker. Wellicht was waar we nu zwart zien als de kleur van rouw, indertijd rood de kleur van rouw. Dan kunnen rode beeltjes ook met rouw te maken hebben.
Misschien is het wat anders. Bij de Yamnaya werd bij het grafritueel rode oker gebruikt. Rood werd daarmee de kleur van de rouw. Dat kan ook tot uitdrukking zijn gekomen door (grote stap naar de late bronstijd) van de overleden vrouw een beeldje te maken van roodbakkende klei. Kennelijk was er voor mannen een ander ritueel. Een deel van de beeldjes ging mee het graf in en een ander deel werd in een heiligdom geplaatst om de overledene te kunnen blijven gedenken en om er te rouwen. In de late bronstijd ontstaat ook de gewoonte om Terracotta urnen te gebruiken. Alles wijst naar rood als kleur van rouw. Is ook weer terug te vinden in de Etruscische grafmonumenten van terracotta. Nou ja, tis maar een idee 🙂
Kan het ook simpel? De meeste klei is roodbakkend…
Niettemin wel een leuk idee, rood als kleur van rouw.
In de oude Nederlandse klederdrachten werd het rood baai van niet als kleur gezien; baai (een soort wollen flanel) was immers altijd rood. Daarom mocht in de rouwdracht toch rode baai worden gedragen.
‘In de oude Nederlandse klederdrachten werd het rood baai van niet als kleur gezien; baai (een soort wollen flanel) was immers altijd rood.’
Het baai werd gebruikt voor onderkleding, zoals onderhemden,-broeken en -rokken. Ondergoed laat je niet zien, dus in die zin kan ik me voorstellen, dat het in klederdracht geen ‘kleur’ is, omdat je er geen uiterlijke staat, zoals rouw, mee kunt uitdrukken.
Het rood werd echter verkregen uit meekrap, een van de belangrijkste natuurlijke kleurstoffen, totdat er veel duurzamere synthetische verstoffen werden ontwikkeld. Het probleem met meekrap is, dat het in zonlicht snel verschiet naar oranje en dan weer bij moet worden gekleurd. Misschien is dat de reden, dat het vooral voor ondergoed werd gebruikt?
@Rob: Ik merk dat ik het wat beter moet afbakenen: de rode voorpanden van de Markense dracht waren van baai.En die bleven zelfs in de zware rouw gewoon zichtbaar want: baai.
De lichtreactie van de meekrapkleur valt overigens wel mee hoor. Bij een goede verfgang geeft de plant een behoorlijk kleurvaste vermiljoenkleur. Nooit bloedrood, altijd met die zweem van terra. In Zeeland is de plant nog verwilderd te vinden. Een overblijfsel van de meekrapververij aldaar.
Dank voor je uitleg Saskia.
In Middelburg heb ik me overigens laten vertellen, dat het meekrap van het ‘Oranje, blanje, blue’ in de prinsenvlag snel verschoot naar geel en moest worden bijgekleurd. Pas met de komst van de synthetische verven werd rood ook echt bloedrood.
Dat verschieten van de kleur ligt waarschijnlijk aan het materiaal, Rob. Op katoen ‘pakt’ de verf veel minder goed, op wol is er geen probleem.
… rood van baai. Verkeerd geplakt en dus door elkaar geklutst.
Heel veel prehistorische vrouwenbeeldjes werden met rode oker bestrooid. Ook de vrouwenbeeldjes uit het Paleolithicum, zoals bijvoorbeeld de ‘Venus van Willendorf’ of de ‘Venus van Laussel’, waren al met rode oker bedekt. Misschien wilde men hiermee de kleur van bloed weergeven, als symbool van het leven. In graven zouden de beeldjes kunnen helpen om dankzij dit levensbeginsel in het hiernamaals te herleven.
Mogelijk eerder de kleur van het leven dan van rouw dus, al kan dat natuurlijk prima samenvallen.
Een van de verklaringen van het gebruik om kleding bij de openingen -hals, mouwen en armsgaten – van rode borduursels te voorzien, zoals bij klederdrachten uit de Balkan, is dat het lichaam op deze plaatsen kwetsbaar was voor kwalijke invloeden als boze geesten en dergelijke. Het rood weerde deze af. Geen idee of die verklaring hout snijdt. Maar dat de kleur rood rijk is aan symboliek lijkt me duidelijk.