[Tweede deel van een stuk over de Domitianusexpositie in het Rijksmuseum van Oudheden. Het begin was hier.]

Van de vijfentwintig bruikleengevers aan de Domitianusexpositie zijn er tien Italiaans en ik vermoed dat die samen twee derde van de voorwerpen leveren. Er zijn ook veel stukken waarvoor je anders naar het Getty-museum in Malibu moet reizen. De tentoonstelling legt een zekere nadruk op de toenmalige sculptuur, waar heel verrassende keuzes bij zijn. Uit Benevento komt het portret van Domitianus als farao. Voor het eerst zag ik vondsten bij elkaar uit Castel Gandolfo, waar een keizerlijke villa was, en mede door een artikel in het PALMA-boek realiseerde ik me dat dit landgoed reconstrueerbaar was.

Nog een verrassende keuze: de “koe van Myron” uit de Tempel de Vrede. Dat was een soort park, niet ver van het Forum Romanum en het Forum van Augustus, waar keizer Vespasianus kunstvoorwerpen had opgesteld. Daaronder was dus een beroemd standbeeld van een koe, gemaakt door de Griekse kunstenaar Myron. In Leiden is niet alleen een replica te zien, maar ook zijn er munten met afbeeldingen. Ik probeer me voor te stellen of Nederland ooit euro’s zal slaan met de Vaandeldrager van Rembrandt erop.

Er is een complete zaal met dameskapsels, vergelijkbaar met de coiffure à la Belle Poule. Ik beken dat ik wat sceptisch was, tot ik ergens las “de keizerin was een soort influencer”. Dat was natuurlijk waar.

Bouwprojecten

Ik vertel weinig nieuws als ik zeg dat Domitianus grootse bouwprojecten ontwikkelde in Rome. In 64, in het Vierkeizerjaar en tijdens de regering van zijn oudere broer Titus waren er grote branden geweest en er was werk aan de winkel. Het Forum van Trajanus gaat feitelijk terug op een ontwerp uit de tijd van Domitianus en het Forum Transitorium, met de reliëfs van Domitianus’ favoriete godin Minerva, eveneens. De Piazza Navona heeft nog steeds de contouren van Domitianus’ stadion.

De gebogen wand van het ernaast gelegen Palazzo Massimo alle Colonne verraadt dat het staat op een odeon, waar ooit Griekse concertredenaars triomfen vierden, zodat “zelfs degenen kwamen luisteren die slechts de andere taal machtig waren”. Aan het woord was de Griekse auteur Filostratos, die een doorkijkje biedt naar het multiculturele literaire leven van die tijd. Een leven dat eigenlijk beter valt te typeren als monocultuur, nu dankzij de DNA-revolutie het trekken van grenzen tussen culturen volstrekt onmogelijk is geworden. Ik kom 4 januari in een van mijn stukjes op dit punt terug.

Ik was blij het Haterii-reliëf te zien, waarop een trotse aannemersfamilie de projecten toont waaraan het gewerkt heeft. Dit reliëf staat in een afdeling van de Vaticaanse Musea die steeds gesloten is als ik er eens kan zijn. Dus ik was blij het nu eens te kunnen zien. Er is een mooie maquette van het Colosseum. Een enorme wandschildering geeft een idee van hoe Rome eruit zag.

Verrassingen

Zoals ik al zei: de Domitianusexpositie biedt veel verrassende voorwerpen. Ik was getroffen door een fonteinbeeldje van een kikker waarin twee gaten zaten, die ervoor zorgden dat het stromende water lucht aanzoog, waardoor luchtbelletjes ontstonden en de waterstraal even werd onderbroken, zodat het leek alsof het beeldje kwaakte. Even verderop was een bronzen beeldje van een zanger die wierookwolkjes uitblies.

En dan was er een bronzen korenmaat die diende om het graan te meten waarmee belastingbetalers hun afdrachten deden. Het voorwerp toont dat Domitianus’ naam na zijn dood overal werd uitgewist. Minstens zo interessant is dat de maat niet klopt en de belastingbetalers teveel moesten afdragen. De overheid als knevelaar.

Vervolg

Ik kan nog wel even doorgaan, maar voor vanavond is het welletjes. U krijgt de komende weken nog minstens drie dozijn stukjes n.a.v. de Domitianusexpositie. Heel kort, maar toch.

Het museum zou u immers, als u de expositie had kunnen bezoeken, mooie en troostrijke dingen hebben getoond waarmee u deze enigszins troosteloze tijd wat makkelijk door had kunnen komen. Het mag niet zo zijn. Het zou echter jammer zijn u die mooie dingen niet alsnog te tonen. Dus u mag vanaf woensdagmiddag op deze blog nogal wat Leidse (en een paar andere) domitianana verwachten.