De bovenstaande beeldengroep, de Tirannendoders, was ooit te zien in de Baden van Caracalla in Rome. Tegenwoordig staan de beelden in het archeologisch museum van Napels. Het gaat om een Romeinse kopie van wat al een kopie was van een beeldengroep uit Athene. Beeldhouwer Antenor vervaardigde de oorspronkelijke beeldengroep aan het einde van de zesde eeuw v.Chr. Deze beelden stelden Harmodios en Aristogeiton voor, twee mannen die in 514 de tyran (alleenheerser) Hipparchos hadden vermoord. Het was een van de eerste monumenten van de nog jonge democratie.
Twee beeldengroepen
Toen brak de oorlog uit met Perzië. Koning Xerxes nam Athene eind september 480 v.Chr. in. Na de winter plunderde zijn generaal Mardonios de stad. Tot de beelden die op transport naar het oosten gingen, behoorde dat van Penelope (waarover ik al eens blogde) en de beeldengroep van de Tirannendoders. Anderhalve eeuw later troffen de manschappen van Alexander de Grote de groep aan in Sousa. Weer een generatie later stuurde Seleukos I Nikator het monument terug naar de rechtmatige eigenaren. (Dat u niet denkt dat de restitutie van museumstukken een moderne uitvinding is.)
De Atheners hadden in de tussentijd aan de beeldhouwers Kritios en Nesiotes opdracht gegeven een kopie te maken, die vanaf 477 stond op de agora van Athene. Hoe die tweede beeldengroep eruit heeft gezien, weten we dankzij de Romeinse kopie die u hierboven ziet. Toen Seleukos de oudste groep terugstuurde, hadden de Atheners dus twee beeldengroepen, en die stonden er nog in de tweede eeuw na Chr.
Geschiedvervalsing
Ondertussen is de beeldengroep, bekend als ze is, een geweldig stuk geschiedvervalsing. De boodschap die Athenes democraten wilden afgeven was immers dat Atheners de alleenheerser hadden gedood en vervolgens hun eigen staatsbestel hadden georganiseerd. De waarheid is echter dat de vermoorde Hipparchos zelf geen tyran was. Hij was de broer van de alleenheerser Hippias. De twee moordenaars handelden ook niet vanuit democratische motieven maar vereffenden een persoonlijke rekening. Hippias werd vier jaar later verdreven – niet door de Atheners zelf, maar door de Spartaanse koning Kleomenes.
De beeldengroep van de Tirannendoders diende dus niet alleen om te herdenken dat de Atheners een democratie hadden gekregen, maar diende net zozeer om te verbergen dat ze die bestuursvorm hadden te danken aan hun aartsrivaal Sparta.
Anton van Hooff (2011) legt ook uit dat door die tirannenmoord het Atheense stelsel op wantrouwen is gestoeld in plaats van vertrouwen.
Een inzicht die me nu nog bezig houdt. In hoeverre moet de moderne democratie gebaseerd zijn op vertrouwen of wantrouwen?
Op beide. Zoals bijna alles in het leven is ook dit dubbel.
Democratie moet weerbaar zijn en daarin past een gezonde mix van vertrouwen en wantrouwen, binnen een bepaalde bandbreedte. Komt één van de twee daarbuiten, dan loopt het systeem gevaar.
‘Een politicus is een schurk met een hoge hoed op’ zei de vader van Pieter Winsemius ooit. Maar zonder die schurk functionneert de democratie niet.
Excuus: functioneert.
Goed antwoord Saskia, En bijvoorbeeld wetenschap is ook gebaseerd op een combinatie van wantrouwen en vertrouwen. Wantrouwen, want je moet altijd een resultaat kunnen repliceren. Vertrouwen, want niet iedereen heeft de mogelijkheid om dat resultaat te repliceren.
Democratie is een product van menselijk handelen en dus van menselijk denken. Als ik verdeeld denk, dus in tegenstellingen – dat doe ik niet, maar stel dat – dan creëer ik een democratie die verdeeld is en dus in conflict verkeert. Dat is de zwakke plek van iedere democratie en alle democratische processen. Maar de eigenlijke zwakke plek ben ik zelf.
Ga lekker een gesprek met Poetin proberen te regelen Rob. Het riedeltje wordt sleetser dan sleets.
Ik denk niet dat Poetin geïnteresseerd is, Ben. Jij wel?
Met vijandigheid lossen we het probleem niet op, maar kennelijk is dat de enige taal die de meeste mensen hebben leren spreken.
Met vriendelijk doen tegen Putin lossen we ook geen enkel probleem op.
Zie SaskiaS boven. Psychologie heeft allang aangetoond wat de beste strategie is als men middels samenwerking resultaten wilt bereiken. Praat als “het echte probleem zijn wijzelf” is dat niet. Wel: vertrouw totdat er een goede reden is om niet te vertrouwen. Putin heeft een verdraaid goede reden gegeven, lijkt me.
Ik beweer niet dat Poetin is te vertrouwen. De man is een medogenloze agressor en dat is hij al heel lang, dus dat hoeft niet als een verrassing te komen. Poetin mag knettergek zijn, maar dom is hij niet. Door te dreigen met ‘de knop’ heeft hij het westen op de kast.
Maar een grens heeft altijd twee kanten en aan weerszijden staat men elkaar tot de tanden toe bewapend op te wachten en natuurlijk houdt de een de ander daarvoor verantwoordelijk. Dat wordt eufemistisch ‘defensie’ genoemd, ook al net zo’n holle retoriek als ‘gewapende vrede’. Uit de loop van een geweer komt geen vrede, maar dood en verderf. De enige partij die hier garen bij spint, is het internationaal militair-industrieel complex. Vrede is alleen lucratief als er meer geld aan kan worden verdiend dan aan oorlog.
Grenzen worden in stand gehouden door wederzijds vijanddenken: nationalistisch, politiek, godsdienstig, economisch, etnisch. Met het zwaaien met vlaggen en het zingen van volksliederen wordt het conflict hartstochtelijk in stand gehouden. De keerzijde van macht is de angst voor de macht van de ander. Wie zich daardoor laat leiden, lost niets op.
Wat er in Oekraïne gebeurt, is afgrijselijk, dramatisch en triest; wat er in Rusland en Belarus gebeurt evenzeer. Het is uiteindelijk de bevolking die lijdt onder zijn leiders.
Wie partij kiest, is onderdeel van het probleem. Ik weiger om daar aan mee te doen. Niemand hoeft het met mij eens te zijn, ook goed. Ik wil daar alleen maar mee aangeven dat het niet zo hoeft te zijn en dat er ook op een hele andere manier naar kan worden gekeken, namelijk daar waar het probleem werkelijk zit.
Ik steun van harte de onafhankelijke NGO’s als Artsen zonder Grenzen en Amnesty International die boven de partijen staan en zonder aanzien des persoon bijstand verlenen aan hen die nu het zwaarst worden getroffen en die worden vervolgd omdat ze zich durven uitspreken tegen een oorlog die alleen maar verliezers kent.
Ben je nou echt zo naïef of hoe zit dat?
Je hoeft het niet met mij eens te zijn, Ben. Maar kom dan met een constructieve, inhoudelijke reactie. Als het je tenminste oprecht interesseert.
Heren, zullen we de discussie hier beëindigen?
“Tot de beelden die op transport naar het oosten gingen, behoorde dat van Penelope (waarover ik al eens blogde)”
Ik heb het (na)gelezen – in dat stukje was je er allerminst zeker van dat het beeld ook daadwerkelijk door Mardonios meegenomen was!