Tag: tyrannie

Plato (9): Utopie in praktijk

On door Kees AldersinOud Italië, Oude Griekenland5 reacties
Het theater van Syracuse. Plato moet hier zijn geweest.

[Dit is de negende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Plato’s ideale staat, waarover we het gistermiddag hadden, kent geen dik wetboek. Als de algemene regels zouden worden opgevolgd, zijn er verder niet zoveel wetten nodig. In de perfecte harmonie kent iedereen immers zijn plaats, en daarom valt ook alles op zijn plaats. Aanvullende wetten zijn slechts kunstgrepen om onvolkomenheden in het systeem te compenseren. Plato zou beslist met een meewarige blik hebben gekeken naar onze wetboeken, algemene maatregelen van bestuur, regelingen op detailniveau en uitzonderingen daarop.

Van theorie naar praktijk

Voor de lezer die nu denkt ‘ho, ho, dat is wel heel simpel gedacht allemaal’: Plato was de eerste om zijn denkbeelden kritisch onder de loep te nemen. Hijzelf benadrukte al dat zijn model van de ideale staat slechts benaderd kon worden, nooit gerealiseerd. Hij zwakte zijn eisen in later werk ook af. Niet voor niets is een belangrijk later werk van Plato over de ideale staat dan ook getiteld De Wetten. In dit werk probeert hij een ideale route naar zijn ideale staat te beschrijven.

Lees verder “Plato (9): Utopie in praktijk” →

Plato (4): Geld, tyrannie en milities

On door Kees AldersinOude Griekenland4 reacties
Plato (Louvre, Parijs)

[Dit is de vierde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die vooral bekend is om zijn ideeënleer, om de aseksuele liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Plato’s filosofie is echter breder en gaat dieper. Het eerste deel van de reeks was hier.] 

Er valt veel voor te zeggen dat onze hedendaagse maatschappij eerder geregeerd wordt door het geld dan door het volk. In die zin heeft ze meer weg van een Griekse oligarchie dan van de Atheense directe democratie. Daarom is de kritiek die Plato had op de oligarchie, wellicht herkenbaar.

Oligarchie

In een oligarchie, zegt Plato, is geld een doel op zich. Net als democraten hebben oligarchen het niet zo op met kennis en kunde. Of iemand gaat besturen hangt in dit bestuurstype meer af van de inhoud van zijn beurs en zijn connecties, dan van zijn capaciteiten.
Lees verder “Plato (4): Geld, tyrannie en milities” →

Plato (2): Plato’s politieke indeling

On door Kees AldersinOude Griekenland1 reactie
Plato (Capitolijnse Musea, Rome)

[Dit is de tweede aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Geboren in 427 v.Chr. werd Plato volwassen tijdens de door Athene verloren Dekeleïsche Oorlog. De Atheense politiek ging door een crisis en oogde instabiel. Dat gold ook voor Griekenland in het algemeen, waar de ene oorlog volgde op de andere. De afzonderlijke stadstaten hadden onderling sterk verschillende politieke systemen, waarin de macht op uiteenlopende manieren werd verdeeld. Het had zijn weerslag op het denken van Plato. Hij houdt zich in zijn oeuvre weliswaar niet bezig met de alledaagse politieke zaken, maar des te meer met de filosofie van het politieke.

In China hadden denkers al eerder over politiek gefilosofeerd, maar in het Westen is Plato de eerste die er echt fundamentele theorieën over opstelt. Hij stelt daarbij de vraag die misschien wel het meest kernachtig samenvat waar politiek om draait: hoe moet een samenleving het best ingericht worden?

Lees verder “Plato (2): Plato’s politieke indeling” →

Een geschiedenis van Syracuse (3)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Oud Italië, Oude Griekenland1 reactie
Kop van Silenos (Museo archeologico regionale Paolo Orsi, Syracuse)

[Dit is het derde deel van een zesdelige reeks over de geschiedenis van de voornaamste stad van het antieke Sicilië, Syracuse. Het eerste stukje was hier en een landkaartje is daar.]

Dionysios I

Dionysios werd tyran van Syracuse in het crisisjaar 405, en versterkte zijn positie door te trouwen met een dochter van Hermokrates. Hij had de macht gekregen omdat hij had beloofd de Karthagers te verslaan – en dat was nogal een opgave, aangezien ze inmiddels Selinous, Himera en Akragas hadden ingenomen. Inmiddels belegerden ze Gela. Dionysios trok meteen ten strijde, maar werd verslagen. Zijn eigen soldaten zouden hem hebben afgemaakt als hij niet beschermd was geweest door zijn huurlingen.

De Karthagers hadden alleen Kamarina, Leontinoi, Syracuse en het noordoostelijke deel van Sicilië nog niet bezet, maar er was redding op komst voor de Griekse steden. Een nare ziekte teisterde het Karthaagse leger en dwong beide partijen tot onderhandelingen en vrede. De door Karthago veroverde steden moesten voortaan tribuut betalen aan hun nieuwe meester.

Lees verder “Een geschiedenis van Syracuse (3)” →

Atheense democratie

On door Jona LenderinginOude Griekenland24 reacties
De Atheense democratie wordt gekroond op een reliëf uit het Agoramuseum, Athene

De Atheense democratie. Het is zo’n onderwerp waar je als oudhistoricus niet aan kunt ontkomen. Verplicht nummer, ongeveer zoals James Bond een Martini moet bestellen. Het handboek van De Blois en Van der Spek, waarover ik op donderdag regelmatig blog, bevat dus ook een paragraaf. Ik denk te proeven dat de  auteurs die met tegenzin hebben geschreven.

Simpel samengevat is in Athene de macht van de adel op verschillende manieren overgedragen aan een breder gremium. Eerst tekende Drakon de wetten op. Rond 630 v.Chr. deed Kylon  een poging een tyrannie te stichten. Dat mislukte. (Misschien herinnert u zich dat drie jaar geleden enkele skeletten zijn gevonden van mogelijke slachtoffers.) Begin zesde eeuw waren er nieuwe wetten en hervormingen, dit keer op naam van Solon. Daarna vestigde Peisistratos een tyrannie en toen zijn zoon Hippias in 510 v.Chr. na een Spartaanse interventie was verdreven, gaf Kleisthenes extra bevoegdheden aan de Volksvergadering.

Lees verder “Atheense democratie” →

De tyran

On door Jona LenderinginOude Griekenland
Periandros (Vaticaanse Musea, Rome)

Lange tijd was het bestuur van de Griekse stadstaten in handen van aristocraten. Ze claimden niet zelden af te stammen van de door Homeros bezongen helden. Mede doordat de interregionale in de Archaïsche Periode herleefde, ontstond er een klasse van nouveaux riches. Dat waren niet per se kooplieden. De Blois en Van der Spek wijzen er in het handboek Een kennismaking met de oude wereld op dat het ook kan gaan om mensen die in staat waren geweest profijtelijker gewassen te gaan verbouwen.

Van aristocratie naar oligarchie

De traditionele, aristocratische bestuursklasse kreeg dus concurrentie van nieuwe rijken. Evengoed dienden beide groepen als hoplieten in de stedelijke legers. Dat leidde tot de wrange situatie dat de nouveaux riches wel mochten sneuvelen voor het vaderland maar geen stem hadden in de besluitvorming die tot oorlog leidde. Dat leidde tot ergernis. Omgekeerd waren er ook aristocraten die niets moesten hebben van die kapsoneslijders met hun nieuwe geld. De poëzie van Theognis, in het Nederlands vertaald door Hugo Koning, biedt nog altijd een venster op een mentaliteit die totaal anders is dan de onze.

Lees verder “De tyran” →

Griekse politicologie

On door Jona LenderinginOude Griekenland3 reacties
Een beautycase (“pyxis”) versierd met paarden: een typisch aristocratisch voorwerp (Agoramuseum, Athene)

Bert van der Spek, samen met Luuk de Blois auteur van het handboek dat wij inmiddels zo goed kennen, wil nog weleens benadrukken dat Griekenland en Rome dienen te worden bestudeerd met het Nabije Oosten. Het is helaas nodig dit te benadrukken. De bijdragen van de Akkadisch- en Arabischsprekende culturen aan de westerse cultuur zijn nog altijd onderschat. Terwijl de Griekse creativiteit wordt overschat.

Dat wil vanzelfsprekend niet zeggen dat er nooit iets origineels gebeurde in Griekenland. Van der Spek attendeerde me er bijvoorbeeld eens op dat er nergens in de spijkerschriftliteratuur iets is gepubliceerd dat in de verte leek op de Politika van Aristoteles. Of, iets algemener, op het Griekse denken over staatsvormen. Zeg maar de politicologie.

Lees verder “Griekse politicologie” →

De Tirannendoders

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Museumstuk, Oude Griekenland, Romeinse Keizerrijk13 reacties
De Tirannendoders (Museo archeologico nazionale, Napels)

De bovenstaande beeldengroep, de Tirannendoders, was ooit te zien in de Baden van Caracalla in Rome. Tegenwoordig staan de beelden in het archeologisch museum van Napels. Het gaat om een Romeinse kopie van wat al een kopie was van een beeldengroep uit Athene. Beeldhouwer Antenor vervaardigde de oorspronkelijke beeldengroep aan het einde van de zesde eeuw v.Chr. Deze beelden stelden Harmodios en Aristogeiton voor, twee mannen die in 514 de tyran (alleenheerser) Hipparchos hadden vermoord. Het was een van de eerste monumenten van de nog jonge democratie.

Twee beeldengroepen

Toen brak de oorlog uit met Perzië. Koning Xerxes nam Athene eind september 480 v.Chr. in. Na de winter plunderde zijn generaal Mardonios de stad. Tot de beelden die op transport naar het oosten gingen, behoorde dat van Penelope (waarover ik al eens blogde) en de beeldengroep van de Tirannendoders. Anderhalve eeuw later troffen de manschappen van Alexander de Grote de groep aan in Sousa. Weer een generatie later stuurde Seleukos I Nikator het monument terug naar de rechtmatige eigenaren. (Dat u niet denkt dat de restitutie van museumstukken een moderne uitvinding is.)

Lees verder “De Tirannendoders” →

Herodotos’ Marathon

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland, Perzië7 reacties
De grafheuvel bij Marathon

In 492 v.Chr. besloot koning Darius de Grote dat het tijd werd het Perzische Rijk te beschermen tegen aanvallen van de Yauna. Sommige groepen van deze piraten waren al onderworpen maar anderen hadden de voorafgaande jaren lelijk zitten stoken en hoewel ze geen bedreiging vormden voor de Perzische orde, was het verstandig een cordon sanitaire te scheppen tussen de al onderworpen “Yauna aan deze kant van de zee” en de onafhankelijke “Yauna aan de andere kant van de zee”. De eerste operatie was echter gericht tegen de “Zonnehoed-Yauna”, die zich in 492 onderwierpen aan generaal Mardonius. Wij noemen dit volk de Macedoniërs. De Yauna noemen wij Grieken: de Ioniërs in het Perzische Rijk en de onafhankelijke stadstaten daarbuiten.

Twee jaar later lanceerden de Perzische generaals Datis en Artafernes een scheepsexpeditie naar de Egeïsche eilanden. Als deze waren onderworpen en er een cordon sanitaire was geschapen, en als het vaarseizoen nog tijd overliet, zouden ze proberen het piratennest in Eretria in te nemen en in Athene een pro-Perzische alleenheerser aan de macht te brengen, Hippias.

Lees verder “Herodotos’ Marathon” →

Kylon

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland, Religie13 reacties
Enkele skeletten uit Faleron (© Grieks ministerie van cultuur)

Een van de maffe dingen van de regering van Alexander de Grote is het gemak waarmee hij gebeurtenissen uit een ver verleden aanhaalde om zijn acties te rechtvaardigen. Hij stak Persepolis in brand omdat de Perzen 150 jaar daarvoor Athene hadden verwoest en mocht, zo vond hij, India veroveren omdat zijn voorouders Herakles en Dionysos er ooit hadden geheerst. De Indische campagne was dus eigenlijk slechts een heringebruikname van familiebezit. Of iets kort of lang geleden was of zelfs behoorde tot wat wij beschouwen als een mythisch verleden, deed voor Alexander blijkbaar niet ter zake.

Het was niet alleen Alexander wiens begrip van tijd afwijkt van het onze. Neem de Atheners, die zich na twee eeuwen Kylon nog herinnerden. Hier is wat Herodotos over deze man heeft te vertellen.

Lees verder “Kylon” →