Ik heb op deze plek weleens geschreven over het Verhaal van Wen-Amun, een Egyptische diplomaat die in het buitenland ontdekt dat mensen buiten het eigen land weleens anders naar de dingen kunnen kijken dan hij gewend is. Het is een voorbeeld van het Egyptische genre dat wel is aangeduid als “reisliteratuur”. Andere voorbeelden zijn het Verhaal van de schipbreukeling en het Verhaal van Sinuhe. De pointe van die verhalen is niet heel anders dan die van onze reisliteratuur: de hoofdpersoon verwerft in den vreemde een bepaald inzicht.

Meestal is dat overigens een inzicht dat de hoofdpersoon zonder al dat gereis ook wel thuis zou hebben kunnen opdoen. Maar ja, dan hadden wij geen verhaal vol avonturen en couleur locale gehad. Het is dus maar goed dat de hoofdpersoon doorgaans niet al te snugger is.

Net als in het Verhaal van Wen-Amun lijkt het Verhaal van Sinuhe op het eerste gezicht echt gebeurd. Er wordt verwezen naar historische gebeurtenissen, zoals het overlijden van farao Amenemhet I in 1952 v.Chr., en naar reëel bestaande plaatsen. Ik zal straks nog een detail noemen dat goed getroffen is.

Op de vlucht

De ik-figuur is een hoveling die zich, op het moment van het overlijden van Amenemhet I, bevindt in het gevolg van kroonprins Senusret, die nu koning zal worden. Tegen zijn zin verneemt hij iets dat niet voor zijn oren bedoeld is, en hij ziet zich gedwongen richting Sinaï te gaan om Egypte te verlaten. Als hij in de woestijn dreigt van de dorst om te komen, wordt hij gered door Aziaten (zoals de Egyptenaren iedereen in de Levant noemden).

Niets dan goed hebben zij voor mij gedaan. Het ene land overhandigde mij aan het ander. Was ik het ene moment nog in Kepni, het andere zat ik al in Qedem. Daar bleef ik anderhalf jaar. Toen werd ik door de heerser van Opper-Retjenu, Amunenshi, uitgenodigd.

Kepni, voor wie het wil weten, is de Egyptische naam voor Byblos; Qedem is ergens in de buurt van Moab (zeg maar zuidelijk Jordanië of het noorden van Saoedi-Arabië), en Retjenu is ruwweg Libanon. Kortom, Sinuhe zwerft.

Retjenu

Dan vraagt de heerser van Retjenu, Amunenshi, hoe het in Egypte gaat. Sinuhe zegt dat het, met een goede koning als Senusret, prima is en prijst de farao. Amunenshi zegt:

Dus als ik u goed beluister gaat het Egypte voor de wind in de wetenschap dat haar koning gedijt. Maar ondertussen zit u hier. En hier blijft u.

De heerser van Libanon geeft Sinuhe een rol bij de opvoeding van zijn kinderen, laat hem trouwen met een dochter en geeft hem een enorm stuk land ten geschenke. Beter kan het niet gaan. Natuurlijk zijn er afgunstige ogen, maar Sinuhe weet een rivaal in een duel te verslaan. Kortom, het leven is goed voor de gevluchte Egyptenaar, die in het buitenland alleen maar goede dingen meemaakt.

Terug naar huis

Alle succes ten spijt, is zijn leven echter incompleet. Hij leeft immers niet in Egypte zelf. Terwijl een beetje hoveling toch wel een graf wil hebben in het land van de Nijl.

En laat het nou gebeuren dat farao Senusret hem schrijft dat “een hersenspinsel met je op de loop is gegaan” toen hij vluchtte. De koning laat weten geen vijandschap te voelen en nodigt hem uit terug te keren. Zo geschiedt. De moraal is dat voor een Egyptische hoveling, zelfs als hij in Retjenu van een welwillende heerser alles krijgt wat zijn hart begeert, niets een waardig alternatief kan zijn voor Egypte.

Levensecht

Zoals gezegd: het Verhaal van Sinuhe is verzonnen. De auteur wil Senusret presenteren als een vriendelijke koning, die persoonlijk belang stelt in het welzijn van zijn hovelingen.

Evengoed toont het Verhaal van Sinuhe hoe de schrijvende elite van Egypte in de twintigste eeuw v.Chr. de Levant voorstelde. Het land dat Sinuhe ten geschenke krijgt is bijvoorbeeld voorzien van vijgen- en moringabomen, kent weiden voor allerhande vee en levert honing, gerst en spelt. Er groeien druivenranken, zodat het “meer wijn dan water” te bieden heeft. De vele fruitbomen, die in Egypte zeldzaam waren, zullen een exotische indruk hebben gemaakt. Het doet sterk denken aan de de Bekaa-vallei.

Dat de auteur van het Verhaal van Sinuhe de regio kende, blijkt uit het duel. Er wordt met een boog geschoten, schilden blijven onvermeld en uiteindelijk geeft Sinuhe de genadeklap met een bijl. Dit zijn precies de wapens die we ook uit de Levantijnse graven van deze tijd kennen en het lijkt erop dat de leden van de plaatselijke elites zich presenteerden als krijgers. Heel anders dan in Egypte, waar een hoffunctie het hoogst haalbare was. Kortom, de auteur van het Verhaal van Sinuhe slaagt in zijn ambitie een levensecht verhaal te vertellen.

***

In 2013 verscheen een Nederlandse vertaling van Sinuhe & Het testament van Amenemhat, gemaakt door Maud en Ping Cleton. De citaten hierboven zijn daaruit overgenomen, met wat kleine wijzigingen.