Beirut 2020. The Collapse of a Civilization, a Journal (2021) van Charif Majdalani ìs een even droevig als mooi boek. Oorspronkelijk gepubliceerd in het Frans, bestaat het uit een dagboek over het jaar 2020, waarin voor de Libanese bevolking steeds meer zaken verkeerd gingen. Majdalani wisselt de dagboekfragmenten af met een goed-doordachte geschiedenis van Libanon. Aangekomen op 4 augustus schrijft hij alleen
This afternoon, the rag-and-bone trader
en verder niets. De lezer weet dat op dat moment een explosie een groot deel van Beiroet verwoestte. Pas op 10 augustus herneemt Majdalani zijn dagboek.
Dat is gekunsteld want niet alleen in het dagboek, ook in het historische overzicht zijn we aangekomen in de zomer van 2020. Gek genoeg doet het geen afbreuk aan de overtuigingskracht van Beirut 2020.
Eerste en Tweede Republiek
De historische passages bieden allerlei observaties, zoals een mooie typering van Libanon als land met zowel naar Europa kijkende christenen als naar de Arabische wereld kijkende moslims, die er samen in slaagden geen nationalistische, militaire dictatuur te worden. Wat in het Midden-Oosten best zeldzaam is.
En toen kwamen de burgeroorlogen. De politici van wat bekendstaat als de Eerste Republiek (zeg maar de jaren tussen de onafhankelijkheid en 1975) veranderden in krijgsheren. Ze maakten plaats voor radicalere krijgsheren. En die veranderden weer in politici toen de burgeroorlogen voorbij waren.
Right from the start, in the euphoria of the return to peace and the expectation of fabulous opulence, the tentactles of a gigantic system of siphoning funds allocated to the country’s reconstruction were efficiently put in place. The mechanisms of dubious contracts, institutional racketeering, insider trading, fake invoicing, corruption, and complicity were brought up to operational speed very quicky.
De tot politici omgevormde krijgsheren lieten het geld in eigen zak vloeien. Majdalani zou hebben kunnen vertellen dat die politici een achterban moesten behouden en daarom ook giften en schenkingen deden. Een deel van de buit kwam ten goede aan gewone mensen. Evengoed hoeven we de oligarchen niet te verdenken van altruïsme. Libanon was hun jachtterrein, de bevolking hun prooi.
Piramidespel
De economie was een piramidespel. Degenen die hun geld op de bank zetten kregen een hoge rente die de banken alleen konden betalen door nieuwe klanten te werven. Toen de Golfstaten hun geld niet meer onderbrachten bij de Libanese banken, begon het systeem in te storten. Internationale hulp zou in de rede hebben gelegen – denk aan Albanië in 1997 – maar bleef uit door de corruptie van de politici.
In 2015 brak de afvalcrisis uit. Het contract om het vuilnis op te halen, in handen van een bondgenoot van politicus Saad Hariri, werd niet nageleefd. Vuilnis bleef liggen. Voor het eerst was er een volksopstand. Die werd nog onderdrukt, maar de bevolking nam het niet langer. In het najaar van 2019 liepen de zaken voorgoed uit de hand. Ik was zelf in Beiroet toen de protesten voor het eerst gewelddadige vorm aannamen – zie de foto hierboven.
Majdalani denkt dat de vonk in het kruitvat sloeg toen de overheid aankondigde WhatsApp-berichten te zullen belasten. Demonstraties volgden, het kabinet viel. Eind oktober grepen sji’itische milities in ten gunste van de oligarchen. In februari 2020 vormden de sji’ieten en hun christelijke bondgenoten rond president Aoun een nieuw kabinet.
Een kabinet dat vervolgens niets deed, zodat de hulpfondsen die de internationale gemeenschap organiseerde, niet werden uitgekeerd. Eén van de eisen was namelijk het gebruik van boekhoudsoftware. De politieke klasse wilde daar niet aan, omdat dit betalingen controleerbaar maakte. “The government is trying to overthrow the people.”
Dagboek
Was Majdalani’s overzicht afstandelijk, de dagboekfragmenten maken je deelgenoot aan het drama. Het zijn simpele observaties. Een vrouw die een onderneming wil beginnen in Beiroet maar niet bij haar kapitaal kan komen. Een demonstratie van Soedanese huishoudelijke hulpen, die van hun loon niet kunnen rondkomen. Een electriciteitsstoring van enkele dagen. Corona. Het einde van de vaste wisselkoers van ponden en dollars. Producten die niet langer leverbaar zijn.
Bedelaars die geen Nawar-nomaden zijn maar Syrische vluchtelingen, uitgebuit door de mafia. Toenemend gebruik van antidepressiva. De sociale uitkeringen die niets meer waard zijn. Offerfeest zonder offerdieren. Kerstmis zonder kerstversiering.
En dan dus die ontploffing. Majdalani noemt de geruchten. Het had allemaal veel erger kunnen zijn als er werkelijk 2750 ton ammoniumnitraat zou zijn geweest – maar vermoedelijk was al een fors deel gestolen. Wellicht door de belangengroep die de haven beheerst, namelijk de Hezbollah, die het spul gebruikt kan hebben voor militaire doelen. Geruchten. Geruchten.
Allemaal zaken die tonen hoe een crisis onder je huid kruipt. Ik voeg een persoonlijke observatie toe: toen ik in april vorig jaar vrienden aanbood medicijnen mee te nemen, waren ze nog te trots om het aanbod aan te nemen, maar in december waren ze er blij mee.
Einde van een beschaving
I don’t know whether the museums are open, but in other places there is nothing happening. The art galleries are no longer holding exhibitions, or very rarely, there are no music festivals, there will be no more book fairs, the publishers aren’t publishing any more.
Dit is waarom Majdalani zijn boek voorziet van de ondertitel dat een beschaving ten onder ging. Beiroet had een rijk cultureel leven. Dat verdween. De ondertitel verwijst ook naar de ecologische ramp die zich tijdens de Tweede Republiek voltrok. Er was massale nieuwbouw – niet vreemd na vijftien jaar burgeroorlog – en men keek niet waar men bouwde. Het dumpen van afval hielp ook niet.
Derde Republiek
Majdalani eindigt Beirut 2020 wat geforceerd met enkele observaties over de veerkracht van het Libanese volk. Na de ontploffing kwamen honderden mensen naar de rampplek om te helpen opruimen. Als zij het niet deden, zou het nooit gebeuren, want er is geen overheid meer. Dat is waar Beirut 2020 eindigt.
Sindsdien zijn veel dingen verder verslechterd. Er is momenteel geen president en het kabinet is demissionair. Je kunt geen postzegels krijgen omdat de inflatie het onmogelijk maakt de prijs vast te leggen. Een toerist doet er goed aan zijn intrek te nemen in een familiehotel, dat vermoedelijk een kwast verf gebruiken kan, maar waar de dollars tenminste goed terecht komen.
En toch zijn er hier en daar wat dingen beter geworden. De door de oligarchen gehate boekhoudprogramma’s doen hun intrede. Er was onlangs weer kerstversiering. Bij de laatste verkiezingen zijn hervormers in het parlement gekozen. De voorstanders van een Derde Republiek zijn verdeeld, maar toch, ze zijn er. Wie weet wat ervan komt.
- Charif Majdalani, Beyrouth 2020. Journal d’un effondrement (2020; €16,20)
- Charif Majdalani, Beirut 2020. The Collapse of a Civilization, a Journal (2021; €19,99)
Het is een trieste constatering dat mensen achter hun godsdienstige en politieke leiders aan blijven lopen, terwijl ze keer op keer worden bedrogen en verraden. En toch is er steeds weer het verlangen naar nieuwe leiders, met nieuwe beloften, die nieuwe hoop bieden.
“Na de ontploffing kwamen honderden mensen naar de rampplek om te helpen opruimen. Als zij het niet deden, zou het nooit gebeuren, want er is geen overheid meer.”
Als die overheid er wel was geweest, zou dat iets hebben uitgemaakt? De burgers van Beiruth hebben het enig juiste gedaan, namelijk hun verantwoordelijkheid nemen, de mouwen opstropen en samen aan de slag gaan. Wij zouden er iets van kunnen leren!
‘Samen’ betekent ‘één’ en dat overstijgt wat verdeeld houdt. Wellicht weten ze in Beiruth en in Libanon die eensgezindheid duurzaam vast te houden om niet weer in alle ideologische strikken te lopen die op de loer liggen. Want dan zal na de ‘Derde Republiek’ onvermijdelijk ook de vierde volgen…