Ik heb u in vier blogjes, te beginnen hier, een chronologisch overzicht van de joodse literatuur geboden. Ik vermoed dat de meeste lezers van deze blog daaraan genoeg hebben, maar wie weet is er iemand die nu besluit zich er eens in te verdiepen.

Dat kan. Sterker, deze reeks was bedoeld als handreiking aan mensen die meenden dat ze toch die Bijbel eens moesten lezen. Ik weet dat er veel mensen zijn die vinden dat ze toch eigenlijk eens zouden moeten doen. Het is immers belangrijk erfgoed. En die mensen beginnen dan voorin de Bijbel, bij Genesis, en haken allemaal af halverwege Exodus, want die wet- en regelgeving is nu eenmaal onverdraaglijk saai. Dat is jammer, voor de lezer én voor de joodse literatuur, die allebei beter verdienen. Een betere aanpak is

• lees eerst een algemeen overzicht;
• lees daarna een eerste selectie (zie hieronder);
• lees die chronologisch, zodat u het ideeëngoed ziet groeien;
• gebruik een Bijbel met veel toelichting, zoals deze, want deze literatuur komt uit een andere cultuur dan de onze.

De vroegste fase van de joodse literatuur

• Psalm 29: Er zijn 150 psalmen om uit te kiezen. Deze is de moeite waard omdat ze henotheïstisch is, wat wil zeggen dat je maar één god vereert hoewel je niet ontkent dat er verschillende zijn. Zo moet het jodendom zijn begonnen.
• Spreuken 10: neem één hoofdstuk uit deze verzameling spreekwoorden uit een door-en-door agrarische samenleving.
• Amos: een klassieke donderpreek tegen onrechtvaardig verworven rijkdom, de sociale leer van het jodendom en christendom in een notendop.
• Jesaja 2-9: de kern van een collectie die steeds verder uitbreidde rond het thema dat de Joden het uitverkoren volk zijn, dat God van de Joden houdt, dat hij ze soms straft om ze op het rechte pad te houden, maar dat de liefde uiteindelijk altijd blijft bestaan. Een boodschap die het goed zal hebben gedaan in de late achtste eeuw, toen de noordelijke Joodse staat, Israël, door de Assyriërs was onderworpen.

Het Verbond

• Deuteronomium 12-22, 26: een reeks wetsteksten, vermoedelijk uit de zevende eeuw v.Chr., ingegeven door de centralisatie van de cultus voor de ene God in Jeruzalem.
• Jozua, Rechters, Samuël en Koningen: eigenlijk zou je alles moeten lezen, gewoon omdat het een spannend verhaal is, maar lees in elk geval Jozua 1-6, Rechters 1-8, beide delen van het boek Samuël, 1 Koningen 1-13, 2 Koningen 17-19, en vooral 2 Koningen 22-23 (de gevonden boekrol is het zojuist genoemde deel van Deuteronomium)..

Babylonië

• 2 Koningen 24-25: een aanvulling op de Verbondstheologie – God liet de Babyloniërs Jeruzalem innemen omdat hij de zonden van koning Manasse (2 Koningen 21) nog niet had bestraft.
• Klaagliederen: vijf liederen over de ondergang van Jeruzalem, met daarin het idee dat de priesterklasse gezondigd heeft alsmede het stille verwijt aan God dat de bestraffing onrechtvaardig zwaar is. Lees niet alles. Eén klaaglied is wel genoeg.
• Ezechiël 1-11: visioenen over de verwoesting van Jeruzalem en de ballingschap in Babylonië, plus de oproep de eigen zondigheid te erkennen als voorwaarde voor terugkeer naar Jeruzalem. Ezechiël 37 voorspelt deze terugkeer, maar dit visioen is later uitgelegd alsof het zou gaan over de opstanding van de doden.
• Genesis: helemaal lezen, samen met de parallellen in de oud-oosterse literatuur. Voor het Zondvloedverhaal: hier.
• Jesaja 40-46: aankondiging van de terugkeer van de Joden uit Ballingschap. Fenomenale poëzie. Lees ook Jesaja 53, een tekst die door de sekte van de Dode Zee-rollen en het vroege christendom is gebruikt om de gewelddadige dood van de stichter te verklaren: hij stierf voor andermans zonden.

Het dualisme in de joodse literatuur

• Leg 2 Samuël 24 (het originele verhaal van de volkstelling van koning David) eens naast 1 Kronieken 21.
• Job: een discussie over de vraag hoe het komt dat het kwaad goede mensen treft. Eigenlijk zou je het helemaal moeten lezen, maar lees in elk geval Job 1-7 en 38-42. Let op dat Satan een dienaar is van God en niet zomaar een kosmische anti-kracht.

Universalisme

• Jona of liever nog Esther: twee teksten waarin de heidenen er goed vanaf komen.
• Exodus 1-24: het verhaal van de Uittocht uit Egypte. Terwijl de voorgaande teksten vriendelijk zijn over de niet-joodse volken, zijn de Egyptenaren hier door-en-door slecht. Mogelijk een reactie op het universalisme van de twee bovengenoemde teksten, al kan de tekst ouder zijn.

Verlossing

• Daniël 7-12: een reactie op de vervolging van de joden rond 165 v.Chr. Het einde der tijden is nabij, waarin de doden zullen opstaan en de Mensenzoon het Laatste Oordeel zal uitspreken.
• Lukas: een evangelie, geschreven voor niet-joodse christenen, met een sterk-universalistische boodschap.

Joodse literatuur buiten de Bijbel

Eigenlijk zou een selectie van de Dode Zee-rollen en de Henochitische literatuur erbij horen, maar het materiaal is lastig toegankelijk. De volgende twee teksten zijn wel leverbaar en vind ik belangrijk genoeg om te noemen.

• Didache: een korte tekst, geschreven door een groep christenen die de Wet van Mozes bleven onderhouden, documenteert een christendom dat weinig op had met de apostel Paulus.
• Spreuken over de Fundamenten. Joodse wijsheid voor de mensheid: dit is de Nederlandse vertaling van een rabbijns traktaat met een sterk universalistische boodschap.

En verder

Ik rond dit lijstje  af met Prediker: uiteenlopende en nogal relativerende beschouwingen over de zin van het bestaan.