Eén van de kenmerken van een vroege staat, waarin één aristocraat zijn collega’s overtreft en een koninkrijk consolideert, is dat de vorst goddelijke eerbewijzen krijgt. In Macedonië was dat niet anders. Kort voordat Filippos II naar Azië wilde oversteken om het Perzische Rijk aan te vallen, liet hij zich vereren. We weten dat zijn beeld stond in sommige tempels. Zijn afscheidsfeest in Aigai paste in het programma: ten overstaan van de Grieken zou hij zich presenteren als isotheos, “godgelijk”, en synthronos, “een troon delend”.

Het was de bedoeling dat het Macedonische vorstenhuis, na de onenigheid van het voorafgaande jaar, de Griekse stadstaten duidelijk zouden maken dat de eendracht was hersteld. Men moest niet hopen onder de verplichtingen van de Korinthische Bond uit te kunnen komen. Alles was nu gericht op de oorlog tegen Perzië. Het offerdier stond klaar om geslacht te worden, zoals het orakel in Delfi had gezegd. Het was feest in Aigai.

Goddelijke eerbewijzen

#Het was nog donker toen de menigte naar het theater stroomde. Bij het aanbreken van de dag werd de feestelijke processie geformeerd. Tussen de grandioze praalwagens in liet Filippos beelden meevoeren van de twaalf Olympische goden. Ze waren met buitengewoon vakmanschap vervaardigd, rijk en schitterend getooid, een wonder om te zien. En samen met die twaalf beelden liet Filippos een dertiende meevoeren, van hemzelf in de gestalte van een god. Zo presenteerde de koning zich als tronend tussen de goden. Toen het theater vol was, kwam Filippos zelf binnen, gehuld in een witte mantel. Zijn lijfwacht had hij opdracht gegeven hem op afstand te volgen, want hij wilde aan iedereen laten zien dat hij, beschermd door de welgezindheid van alle Grieken geen bewaking nodig had. (Diodoros, Wereldgeschiedenis 16.92-93; vert. Simone Mooij)

Men zou later denken dat Filippos de grenzen van het betamelijke had overschreden door zich zo te presenteren en dat zijn gewelddadige dood, enkele seconden na zijn binnenkomst in het theater, een goddelijke straf was geweest.

De dood van Filippos II

De moordenaar handelde uit persoonlijke motieven. Korte tijd daarvoor was een koninklijke page omgekomen en Attalos, die met hem bevriend was geweest, had een andere page, Pausanias, ervan verdacht zijn collega met voortdurend getreiter de dood te hebben ingejaagd.

Attalos nodigde Pausanias uit bij hem te komen eten. Na hem met een grote hoeveelheid onvermengde wijn dronken te hebben gevoerd, leverde hij hem in laveloze toestand over aan zijn muilezeldrijvers om hem in zijn dronkenschap gezamenlijk te verkrachten. Toen Pausanias na zijn roes weer bij zijn positieven was gekomen deed hij, diep gekwetst door de schandelijke manier waarop hij was mishandeld, bij de koning zijn beklag over Attalos.

Hoewel Filippos zijn woede over de begane schanddaad deelde, wilde hij geen maatregelen nemen tegen Attalos, want hij was niet alleen met hem verwant … maar had hem op dat ogenblik ook nodig. Hij was namelijk aangewezen als generaal van de troepen die vooruit waren gestuurd naar Azië en was een dapper strijder. Daarom probeerde de koning de gerechtvaardigde woede van Pausanias over wat hem was aangedaan tot bedaren te brengen. Hij gaf hem aanzienlijke geschenken en een eervolle bevordering binnen de lijfwacht.

Maar onverzoenlijk koesterde Pausanias zijn wrok en hij smeedde plannen om wraak te nemen op de dader en op degene die deze niet strafte. … Woedend als hij was stelde hij zijn plan niet uit, maar beraamde op de volgende wijze een aanslag tijdens de feestelijkheden, die juist aan de gang waren. Hij posteerde paarden bij de stadspoort en begaf zich met een Keltische dolk onder zijn kleren naar de ingang van het theater. Toen Filippos de vrienden die hem vergezelden verzocht vóór hem het theater binnen te gaan, de lijfwachten op een afstand stonden en Pausanias zag dat de koning alleen was, stoof hij op hem af, stak de dolk tussen zijn ribben en deed hem levenloos languit neervallen.

Hij zette het op een lopen naar de poort, naar de paarden die gereedstonden om te vluchten. Meteen renden sommigen van de lijfwacht naar het lijk van de koning toe, anderen, waaronder Leonnatos, Perdikkas en [een andere] Attalos, stormden weg om de moordenaar te achtervolgen. Pausanias had een voorsprong op zijn achtervolgers en zou op zijn paard gesprongen zijn voor ze hem hadden kunnen pakken als hij niet was gevallen doordat zijn sandaal bleef haken achter een wijnrank. Toen hij probeerde op te staan haalden Perdikkas en de anderen hem in en staken hem dood. (Diodoros, Wereldgeschiedenis 16.93-94)

De onfortuinlijke protagonist in dit verhaal behoorde als page tot de hoogste Macedonische adel. Verkracht te worden was al verschrikkelijk, maar verkracht te worden door muilezeldrijvers behoorde tot het ergste wat zo iemand kon overkomen. Alleen het feit dat de verantwoordelijke de dans ontsprong en zelfs aan het hoofd van een leger werd geplaatst, was nog onverdraaglijker. Pausanias had goede redenen om Filippos II uit de weg te ruimen, en het liefst op een plaats waar de hele wereld zou zien hoe hij zijn geschonden eer herstelde.

Complot?

Maar ook al werd hij gedreven door persoonlijke motieven, er is een aanwijzing dat hij niet alleen handelde. Diodoros vermeldt tweemaal dat hij paarden klaarzette om te vluchten, een meervoud dat suggereert dat Pausanias er met iemand anders vandoor wilde gaan. Alexander zou zijn regering daarom beginnen met het arresteren, berechten en bestraffen van de mogelijke verdachten. Hij kwam echter nooit met zekerheid te weten of hij ze allemaal had gevonden, en zijn tijdgenoten meenden dat hij uiteindelijk de lange reis naar het orakel van Ammon in de Libische woestijn maakte om te vragen of hij de moordenaars van zijn vader had bestraft.

In elk geval: hij was koning van Macedonië. Met de steun van Antipatros en Parmenion. Hoe het verder ging, leest u hier. Hoe het na zijn dood verder ging met Macedonië, daarover heb ik het morgen. En meer over Alexander vindt u daar.