Zoals in het vorige stukje verteld, had koning Filippos II van Macedonië aan het Perinthos-incident de conclusie verbonden dat hij Perzië moest aanvallen, had hij zijn Griekse achtertuin op orde gebracht in de slag bij Chaironeia en was hij op weg naar Sparta toen hij vernam dat in het Perzische Rijk burgeroorlog was uitgebroken na de dood van Artaxerxes III Ochos. Filippos realiseerde zich dat het enige tijd zou duren voordat Artaxerxes IV Arses zijn macht zou hebben gevestigd, en begreep dat een grootschalige en afschrikwekkende strooptocht in Azië zelden zo eenvoudig was geweest. Het noopte hem echter ook om sneller dan voorzien een regeling te treffen voor de Griekse stadstaten.

Garnizoenen en diplomatie

Hij legerde garnizoenen in Thebe, dat gestraft moest worden voor de oorlogsverklaring, en in Korinthe, dat de toegang bewaakte tot de Peloponnesos. Kroonprins Alexander ging met de machtige hoveling Antipatros naar Athene. Die stad had de oorlog willen voortzetten maar kreeg een vredesaanbod dat het niet kon afslaan: de ambassadeurs eisten slechts dat de verslagen vijand zijn bondgenootschap ontbond. Aangezien de meeste bondgenoten zich toch al weinig aantrokken van Athene, was dit een geringe concessie. Zelfs de eilanden Lemnos en Samos, waarvan de Atheners de oorspronkelijke bewoners hadden verdreven om plaats te maken voor kolonisten, mochten Atheens blijven.

De reden voor deze mildheid was dat Macedonië, zolang het geen vloot bezat, Athene niet kon onderwerpen en het risico niet kon nemen dat de stad zich verbond met Perzië, dat sinds het Perinthos-incident vijandig was. De Atheners accepteerden de voorwaarden en wisselden eden uit met Antipatros en Alexander.

De Korinthische Bond

In het voorjaar van 337 riep Filippos vertegenwoordigers van de stadstaten bijeen in Korinthe, waar hij ze dwong een algemene vrede te sluiten. Zo nam hij de rol over die de Perzische koning traditioneel had gespeeld, namelijk die van de heerser die de Grieken vredesvoorwaarden oplegde. De lidstaten van de Korinthische Bond zouden vrij en autonoom blijven maar mochten niet langer tegen elkaar ten strijde trekken, behalve om een burgeroorlog in een andere stadstaat in de kiem te smoren. Anders gezegd: de oligarchen die in de meeste Griekse steden de lakens uitdeelden hoefden niet bang te zijn hun macht te verliezen.

Verder voorzag het verdrag in de oprichting van een bondsraad die moest toezien op de naleving van de bepalingen. Filippos werd gekozen tot voorzitter en aanvoerder van de gemeenschappelijke legers en kreeg de titel hegemon, “leider”. Omdat het ambt erfelijk was mogen we aannemen dat ook Alexander in Korinthe aanwezig was.

Filippos bewoog zijn verdragspartners ertoe Perzië de oorlog te verklaren en zo wraak te nemen voor Xerxes’ expeditie van anderhalve eeuw daarvoor. Al in de Oudheid gold dat als een voorwendsel dat een dieperliggende oorzaak moest camoufleren: de machtshonger van Filippos en zijn verlangen naar buit. Door Grieken mee te nemen zou bovendien geen stadstaat in opstand komen, aangezien de soldaten in het expeditieleger tegelijk gijzelaars waren.

Vroege staat

De werkelijke oorzaak van de oorlog, die het minst wordt vermeld, was echter niet Filippos’ ambitie of zijn Griekse politiek, maar de interne structuur van zijn koninkrijk – of beter, het gebrek daaraan. Macedonië was een vroege staat. Filippos kon alleen mensen voor zich blijven winnen als hij hun voortdurend buit afstond en dus ten strijde trok. Als hij zou stoppen met oorlog voeren, zou er twijfel ontstaan aan zijn leiderschap en kon de broze eenheid van het koninkrijk weer plaatsmaken voor verdeeldheid. Externe expansie garandeerde interne consolidatie. Dit is, zoals ik vaker heb betoogd, een normaal historisch proces: de rijken van Cyrus de Pers, Karel de Grote, de Mongolenleider Djengis Khan, de eerste Ottomaanse heersers en de Grote Keurvorst breidden hun gebieden op soortgelijke wijze uit.

Eind 337 v.Chr. stond Filippos klaar. Hij moet in zijn nopjes zijn geweest. Niet alleen was Artaxerxes III overleden en moest zijn zoon Artaxerxes IV Arses zich teweer stellen tegen opstandelingen in Armenië, Egypte en Babylonië, bovendien was de Griekse generaal in Perzische dienst Mentor van Rhodos overleden. De Perzische strijdkrachten in Klein-Azië waren zonder opperbevelhebber. Dat ook Artaxerxes IV snel van het toneel zou verdwijnen, was nog onbekend op het moment dat Filippos de Korinthische Bond vormde. Het nieuws zal de Macedoniërs en hun Griekse bondgenoten alleen maar in hun voornemen hebben gesterkt.

Er was voor Filippos eigenlijk maar één vuiltje aan de lucht. Zijn zoon, kroonprins Alexander, was in opstand gekomen. Morgen meer. En alles dat ik ooit over Alexander heb geschreven, staat op deze pagina bij elkaar.