De Europese canon (46-50)

On juni 5, 2024juni 6, 2024 door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Wetenschapscommunicatie8 reacties

Vandaag rond ik mijn reeks af over de Europese canon. We bereiken onze eigen tijd en zoals u al kon raden: het is nauwelijks nog Europese geschiedenis. Het oude werelddeel is meer dan ooit opgenomen in een grotere wereld.

De Koude Oorlog

Periode: Vanaf 1948

Alternatief: De Muur

De Verenigde Staten, met een kapitalistisch systeem, en de Sovjet-Unie, met een communistisch systeem, hadden in de Tweede Wereldoorlog de Europese democratieën gered. Italië was van partij gewisseld en bleef autonoom, maar Duitsland en Oostenrijk kwamen onder curatele. Een curatele die moeizaam was doordat de twee supermachten het vaak oneens waren. Eén van de punten waar de fricties konden escaleren was de gedeelde Duitse hoofdstad Berlijn.

Lees verder “De Europese canon (46-50)” →

Een Europese canon

On mei 9, 2024juni 5, 2024 door Jona LenderinginGeschiedenis37 reacties

Cartoon, gezien in het Huis van de Europese Geschiedenis (Brussel)

Het is vandaag de Dag van Europa. Er zal ongetwijfeld wat officieels gebeuren dat me, ofschoon ik me wel degelijk verbonden voel met iets dat groter is dan Nederland, niet wezenlijk interesseert. Toch leek het me leuk er even aandacht aan te besteden – en wel door een lijstje te maken van zaken die de diverse mensen in Europa verbinden. Het is natuurlijk al eerder gedaan, door de onvergetelijke Pieter Steinz (Made in Europe), maar hij gooide een hele kaartenbak om en bood zo méér dan we konden behappen.

Uiteraard is Europa ondefinieerbaar, al liggen sommige thema’s voor de hand: het Vaticaan, de Académie des sciences, het Britse Parlement en de Preußische Kriegsakademie lijken me onbetwistbaar deel uit te maken van de institutionele kern. Turkije en Rusland liggen in de periferie maar horen er zowel geografisch als cultureel bij. Verschijnselen als stadsvorming, migratie en het neoliberalisme horen weliswaar bij Europa maar zijn ook daarbuiten te vinden. Ik zou niet zo snel een temporele afbakening kunnen geven, maar ik denk dat het moment waarop de eenheid van Latijnse taal en de Romeinse cultuur de pluriformiteit van de IJzertijdtalen en -culturen verving, een redelijk startpunt is.

Lees verder “Een Europese canon” →

Alternatieve geschiedenissen van Duitsland

On september 4, 2023mei 21, 2024 door Jona LenderinginGeschiedenis, Methodologie en theorie, Musea, Wetenschapscommunicatie23 reacties

Als ik zeg dat een stoplicht op rood staat, is dat de constatering van een eenvoudig feit. Zo’n feit krijgt betekenis als we bedenken dat het ook op groen kan staan. Met het verleden is het niet heel anders. We kunnen eerst vaststellen dat iets het geval is geweest en dat feit krijgt vervolgens betekenis als we de alternatieven overwegen.

Ongebeurde geschiedenissen van Duitsland

Afwegingen over wat niet is gebeurd, de Ungeschehene Geschichte, zijn in de historische analyse altijd impliciet aanwezig. Wie zegt dat iets een “historische gebeurtenis” is geweest, heeft overwogen dat het anders had kunnen gaan. “Het denken over wat potentieel ook mogelijk zou zijn geweest,” zoals de Duits-Israëlische historicus Dan Diner het verwoordt, “helpt ons de verleden werkelijkheid beter begrijpen.”

Lees verder “Alternatieve geschiedenissen van Duitsland” →

Der Himmel über Berlin

On mei 1, 2020maart 13, 2024 door Jona LenderinginDagelijks leven, Film23 reacties

Het volgende is echt gebeurd. Ik dronk koffie met een studente die me een raar verhaal vertelde dat ze net had gehoord van een docente. Die was naar bioscoop geweest om Der Himmel über Berlin (1987) te gaan zien. Daar was ze een kennis tegengekomen die er was met een vriend, en zij waren links in de zaal gaan zitten omdat ze de film al van rechts hadden gezien. Welke idioot gaat nou een film uit verschillende hoeken bekijken?

Nou, die kennis van de docente van die studente waarmee ik koffie dronk, dat was ik zelf. Het moet rond 1995 zijn geweest. Dat ik van links wilde kijken omdat ik de film al van rechts had gezien, was een grap van mijn zakenpartner, die me plaagde met het feit dat ik voor de veertiende keer deze film van Wim Wenders was gaan kijken. Misschien maakt het overigens wel degelijk uit waar je in de zaal zit, want het camerawerk in deze film is adembenemend. Als de hoofdpersoon een engel is moet je niet opkijken van een vogelvluchtperspectief of een duikvlucht meer of minder.

Lees verder “Der Himmel über Berlin” →

Het Berlijngevoel

On september 22, 2014maart 13, 2024 door Jona LenderinginFilm, Geschiedenis, Muziek1 reactie

De foto hierboven was vergeeld en al beschadigd toen ik haar inscande. Het geeft niet dat het geen goede foto is, want het moment zelf staat me scherp voor de geest. Het was januari 1989, een kwart eeuw geleden. Een groep jonge mensen, vrijwel alleen en eigenlijk wat doelloos, in Berlijn, bij de Muur. En het is koud.

Er bestond tijdens de Koude Oorlog een bepaald “Berlijngevoel”. Het is moeilijk te definiëren, maar ik kan het aanwijzen. Het was het cynisme van The Spy Who Came in from the Cold, waarin alle menselijke waarden ondergeschikt waren gemaakt aan het politieke spel. Het was M. Het was de LP Berlin van Lou Reed, over al het verschrikkelijke wat mensen elkaar kunnen aandoen.

Lees verder “Het Berlijngevoel” →

Koude Oorlog

On juni 3, 2013mei 21, 2024 door Jona LenderinginCultuur, Geschiedenis, Literatuur, Politiek2 reacties

Toen ik laatst over Blake en Mortimer blogde, noemde ik en passant dat in die verhalen het werk van inlichtingendiensten nog een zekere grandeur heeft. Niet de grandeur van Bond, James Bond, die oude talen heeft gestudeerd, geniet van casinobezoek en weet hoe hij een vesper moet mixen. Nee, het ging me erom dat kapitein Blake van MI5 geen rat is: het is een krijger met een erecode, die ook zijn vijanden met “u” aanspreekt en luistert naar wat deze te zeggen hebben. Ik vergeleek dat met de cynische wereld die John le Carré schetst in The Spy Who Came in from the Cold, dat even oud is: dit jaar een halve eeuw.

Alle reden om het boek te herlezen en er opnieuw door geschokt te zijn. Ik denk dat u de roman wel kent – anders nu stoppen met lezen, en naar de boekhandel om een van de beste boeken van de vorige eeuw te kopen – maar ik fris uw geheugen even op.

Lees verder “Koude Oorlog” →

Kennedy: Ich bin ein Berliner

On april 4, 2013mei 21, 2024 door Jona LenderinginGeschiedenis, Politiek6 reacties

(klik = groot) — Het aantekenbriefje van Kennedy (Kennedymuseum, Berlijn)

Een systeemkaart waarvan er dertien in een dozijn gaan, en waar met rode inkt iets op staat gekrabbeld: ik heb er honderden staan in een bakje op m’n bureau. De kaart op de foto hierboven zou er niet in opvallen. Trivialer kan het niet.

Maar het is wel degelijk het spiekbriefje dat president Kennedy in 1963 gebruikte tijdens zijn beroemde toespraak in Berlijn. Ik fotografeerde het in het Kennedymuseum dat ligt bij de Amerikaanse ambassade en hét symbool van Koude Oorlog: de Brandenburger Tor.