
Ik heb de woorden van de Duitse filosoof Georg Hegel al eens eerder geciteerd: de geschiedenis van het Byzantijnse Rijk was
eine tausendjährige Reihe von fortwährenden Verbrechen, Schwächen, Niederträchtigkeiten und Charakterlosigkeit.
Andere negentiende- en twintigste-eeuwse auteurs hebben soortgelijke uitspraken gedaan. Moderne auteurs over het onderwerp nemen deze opmerkingen vaak als uitgangspunt om aan te geven hoe sterk onze opvattingen sindsdien zijn veranderd.
Zo ook Hein van Dolen in zijn sympathieke Een kleine geschiedenis van het Byzantijnse Rijk. Hij begint met de constatering dat het onderwerp “verwaarloosd en ondergewaardeerd” is geweest, wijst erop dat dit beeld de afgelopen halve eeuw radicaal is gekanteld en neemt de lezer vervolgens mee door een geschiedenis van ruim elf eeuwen.
We maken kennis met Constantijn de Grote en zijn zonen; de christelijke disputen worden uiteengezet; Justinianus passeert de revue en we lezen over de krijger-keizer Heraclius, over de opkomst van de islam en over het ikonoklasme; de gouden tijd van de Macedonische dynastie komt aan bod, en na het cruciale hoofdstuk over de slag bij Manzikert lezen we over de moeizame relatie tussen de Komnenische keizers en de Kruisvaarders, over de inname van Constantinopel door de Venetiaanse doge Dandolo, en tot slot over de Palaiologenheersers, die verantwoordelijk waren voor zowel de laatste grote culturele opbloei als de onvermijdelijke ondergang.
Van Dolen vertelt het mooi, houdt de vaart erin en kruidt zijn verhaal met smakelijke anekdotes, goed-gekozen citaten en digressies die iets toevoegen. Zo beschrijft hij het ontstaan van de Eerste Kruistocht uit een westers perspectief, wat me even verbaasde, tot ik me realiseerde dat dit een slimme manier was om de lezer ervan te doordringen hoezeer het verhaal van Byzantium ook westerse geschiedenis is, die ten onrechte is verwaarloosd en ondergewaardeerd.
Deze keuze om het belang van het onderwerp te onderstrepen, is niet de enige selectie die Van Dolen aanbrengt. Hij kiest bijvoorbeeld voor één stad, Constantinopel. Om de provincies een gelijkwaardige plaats te geven, zou hij immers 1400 in plaats van 140 pagina’s nodig hebben gehad. Een andere beperking is de enorme nadruk op de vorsten, terwijl de economie, de militaire strategie en de sociale verhoudingen weinig aandacht krijgen. Het is minder een geschiedenis in onze zin van het woord dan een keizerkroniek, zoals ze ook in Byzantium werden geschreven (voorbeeld). Van Dolen brengt een hommage aan die middeleeuwse voorbeelden door regelmatig te beschrijven hoe de heersers eruit hebben gezien: een motief dat voor ons niet zo nodig is maar in geen enkele Byzantijnse keizerbiografie ontbreekt.
Het boek bevat wat slordigheidjes, maar van een auteur die nergens pretendeert een historicus te zijn, kan ik dat wel lijden. Van Dolen wil het beeld van een decadent keizerrijk vervangen door dat van een succesvolle middeleeuwse staat met een geschiedenis vol levensechte personages. Hij wil een einde maken aan de verwaarlozing en onderwaardering van zijn onderwerp, en slaagt daarin met vlag en wimpel.
Ik zou het anders helemaal niet erg vinden om een boek van 1400 blz over de geschiedenis van Byzantium te lezen. Ik denk zelfs dat dat een nogal laag aantal is. Op LaciusCurtius is JB Bury’s klassieker te vinden en die deed me alleen maar naar meer verlangen.
Maar weinig mensen bedenken dat Byzantium even lang heeft bestaan als het Romeinse Rijk. Nog minder mensen weten – ik pas sinds Bury – dat Byzantium de natuurlijke voortzetting is van dat Romeinse Rijk en ook zichzelf zo zag, met goede reden.
Heb zelf net het 2e deel van de driedelige Byzantijnse geschiedenis van John Julius Norwich uit….deel drie is helaas nauwelijks te krijgen, als Penguin-pocket dan. Als iemand die over heeft….? Ik houd me aanbevolen! Norwich is ook geen groot historicus, maar schrijft wel zeer aangenaam.
Heb zelf het boek Byzantium, het verassende leven van een middeleeuws rijk, van Judiyh Herrin gelezen. Dit boekngeeft mi naast de kroniek van de keizers ook ruimte aan andere zaken, de kerk, hoe ze daar tegenaan krken, het grote schisma etc. Vondvhet een leuk boek, opende mij de ogen hoe weinig we hier meekrijgen over de gedchedenis van oodyelijk europa, en al helemaal over het nabije oosten. Op zoek naar meer, iemand suggesties voor een geïnteresseerde leek?
Peter van Deun, Byzantium, is een mooi boek over de kunst van het Byzantijnse Rijk. Ik was ook blij met de tentoonstellingscatalogus van de expositie in Schallaburg (http://mainzerbeobachter.wordpress.com/2012/09/20/das-goldene-byzanz/).
Een goed boek is ook “The making of orthodox byzantium” van Mark Whittow. Beschrijft de periode 600-1025 en gaat ook in op economische en culturele ontwikkelingen. Degelijk en leesbaar boek maar geen pageturner.