Ik heb de woorden van de Duitse filosoof Georg Hegel al eens eerder geciteerd: de geschiedenis van het Byzantijnse Rijk was

eine tausendjährige Reihe von fortwährenden Verbrechen, Schwächen, Niederträchtigkeiten und Charakterlosigkeit.

Andere negentiende- en twintigste-eeuwse auteurs hebben soortgelijke uitspraken gedaan. Moderne auteurs over het onderwerp nemen deze opmerkingen vaak als uitgangspunt om aan te geven hoe sterk onze opvattingen sindsdien zijn veranderd.

Zo ook Hein van Dolen in zijn sympathieke Een kleine geschiedenis van het Byzantijnse Rijk. Hij begint met de constatering dat het onderwerp “verwaarloosd en ondergewaardeerd” is geweest, wijst erop dat dit beeld de afgelopen halve eeuw radicaal is gekanteld en neemt de lezer vervolgens mee door een geschiedenis van ruim elf eeuwen.

We maken kennis met Constantijn de Grote en zijn zonen; de christelijke disputen worden uiteengezet; Justinianus passeert de revue en we lezen over de krijger-keizer Heraclius, over de opkomst van de islam en over het ikonoklasme; de gouden tijd van de Macedonische dynastie komt aan bod, en na het cruciale hoofdstuk over de slag bij Manzikert lezen we over de moeizame relatie tussen de Komnenische keizers en de Kruisvaarders, over de inname van Constantinopel door de Venetiaanse doge Dandolo, en tot slot over de Palaiologenheersers, die verantwoordelijk waren voor zowel de laatste grote culturele opbloei als de onvermijdelijke ondergang.

Van Dolen vertelt het mooi, houdt de vaart erin en kruidt zijn verhaal met smakelijke anekdotes, goed-gekozen citaten en digressies die iets toevoegen. Zo beschrijft hij het ontstaan van de Eerste Kruistocht uit een westers perspectief, wat me even verbaasde, tot ik me realiseerde dat dit een slimme manier was om de lezer ervan te doordringen hoezeer het verhaal van Byzantium ook westerse geschiedenis is, die ten onrechte is verwaarloosd en ondergewaardeerd.

Deze keuze om het belang van het onderwerp te onderstrepen, is niet de enige selectie die Van Dolen aanbrengt. Hij kiest bijvoorbeeld voor één stad, Constantinopel. Om de provincies een gelijkwaardige plaats te geven, zou hij immers 1400 in plaats van 140 pagina’s nodig hebben gehad. Een andere beperking is de enorme nadruk op de vorsten, terwijl de economie, de militaire strategie en de sociale verhoudingen weinig aandacht krijgen. Het is minder een geschiedenis in onze zin van het woord dan een keizerkroniek, zoals ze ook in Byzantium werden geschreven (voorbeeld). Van Dolen brengt een hommage aan die middeleeuwse voorbeelden door regelmatig te beschrijven hoe de heersers eruit hebben gezien: een motief dat voor ons niet zo nodig is maar in geen enkele Byzantijnse keizerbiografie ontbreekt.

Het boek bevat wat slordigheidjes, maar van een auteur die nergens pretendeert een historicus te zijn, kan ik dat wel lijden. Van Dolen wil het beeld van een decadent keizerrijk vervangen door dat van een succesvolle middeleeuwse staat met een geschiedenis vol levensechte personages. Hij wil een einde maken aan de verwaarlozing en onderwaardering van zijn onderwerp, en slaagt daarin met vlag en wimpel.