Een tijdje geleden plaatste ik foto’s online van het prachtige gebouw, opgegraven in de Iraanse stad Bishapur, dat bekendstaat als de “tempel van Anahita”. Dat was een watergodin die we kennen uit verschillende oud-Iraanse teksten en u moet voor plaatjes maar even op deze link klikken. Het monument bestaat uit een vierkante vijver, omgeven door een soort trottoir, waar een gang omheen loopt. Je kunt er alleen komen door eerst een trap af te gaan, want het ligt een paar meter onder de grond. Misschien omdat het anders niet mogelijk was water uit de rivier hierheen te leiden.
In feite hebben we geen idee of het werkelijk een tempel was en weten we ook al niet of het heiligdom – áls het dus een heiligdom was – was gewijd aan Anahita. Uit heel Iran is namelijk niet een tempel voor deze godheid bekend. Een ander bouwwerk dat “tempel van Anahita” wordt genoemd, een enorm terras bij Kangavar, is alleen maar zo genoemd omdat het is opgegraven in de buurt van een paar bronnen en omdat een tekst een tempel van Artemis vermeldt in deze omgeving. Het monumentale bouwwerk in Bishapur lijkt er bepaald niet op. Anahita lijkt ook niet op Artemis, trouwens.
Je moet interpretaties verzinnen
Het probleem met archeologie is dat het maar zelden gebeurt dat de ouden een bordje achterlieten waarin ze aan de toekomstige opgravers uitlegden wat hier te vinden was. Als die oude Perzen nou gewoon hadden opgeschreven wat die ruïne in Bishapur voorstelde, hadden wij het tenminste ook geweten en geen interpretaties hoeven verzinnen.
Archeologische interpretatie is dus zo gemakkelijk nog niet. Als archeologen iets interpreteren, is hun voornaamste instrument de vergelijking. Om te verklaren waarom grote megalithische structuren, zoals de hunebedden, zijn gebouwd, hebben geleerden weleens gekeken naar soortgelijke monumenten op bijvoorbeeld Java, waar zulke dolmens nog vrij recent zijn gebouwd. De verklaring die geldig was in het recente verleden, kon helpen verklaren voor wat de mensen in het Neolithicum deden.
Een ander interpretatie-instrument is de bestudering van oude teksten. Bepaalde messen die in een Romeins fort aan de muur van Hadrianus zijn opgegraven, moeten hebben toebehoord aan een chirurg, want we hebben een plaatje van zulke messen in een mausoleum in Ostia, waar de eigenaar in een inscriptie wordt geïdentificeerd als arts. Het geschreven woord laat het zwijgende voorwerp toch wat geheimen prijsgeven.
De Eerste Hoofdwet van de Archeologie
Helaas zijn niet alle opgegraven voorwerpen te duiden met deze twee instrumenten. Hier komt echter een ander principe van pas:
als je niet weet wat het is, zal het wel iets met religie te maken hebben.
Een ongebruikelijk gebouw bij Qumran wordt dus een klooster. Botten op een onverwachte plaats zijn bewijs voor een ceremonie. En een verzameling vrouwenbeeldjes bewijst dat we te maken hebben met een tempel voor de Moedergodin.
Deze neiging om alles wat je niet snapt maar religieus te duiden, staat bekend als de “Eerste Hoofdwet van de Archeologie”. Deze Eerste Hoofdwet van de Archeologie is natuurlijk een grap, maar met een serieuze ondertoon, want het netto-effect van het te gemakkelijk dingen typeren als religieus, is dat we al snel gaan denken dat mensen destijds religieuzer waren dan nu.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
Toen de dominee in militaire dienst aan de klas vroeg wat godsdienst is, stak ik mijn vinger op en zei: “Godsdienst is een projectie van de angst voor het onbekende.” De dominee geloofde dat niet zo, maar dat is nu even niet ter zake. Aangezien er tegenwoordig veel minder onbekend is, klopt het wel dat er ook minder mensen religieus zijn. Q.e.d.
De heilige wetenschap heeft voor velen de godsdienst vervangen en is best religieus te noemen in de betekenis van ‘zingevend systeem’. Wat mij betreft zijn er meer mensen religieus.
Dat is een fraaie versie van de is-ought drogreden, gegoten in de vorm van een stropop.
Ik hou niet van woorden als ‘zin’ en zeker niet van ‘zingevende systemen’. Bovendien is de redenering fout, omdat uw uitgangspremisse fout is, nl. dat godsdienst een ‘zijgevend systeem’ zou zijn. Er is geen enkel bewijs voor het feit dat het leven een zin heeft. Die zin praat een gelovige zichzelf aan.
Uw redenering is:
Religie is voor de aanhangers ervan een zingevend systeem
Wetenschappers die niet religieus zijn hebben die religie vervangen door de wetenschap als een voor zingevend systeem
Dus deze wetenschappers zijn religieus
Dat is een foute conclusie.
Ik ben het eens met mnbO
P.S. regel 4 van onder moet zijn:
Niet … als een voor hen zingevend systeem …
Aangezien de grenzen van het weten steeds verder opschuiven, wordt het gebied dat we kennen ook steeds groter, Daaraan grenst het onbekende, dat dus ook steeds groter wordt. Er is dus veel meer onbekend dan vroeger. Daarmee is bovenstaand bewijs is dus weerlegd.
jacob krekel
Religie en wetenschap geven beide zin aan mijn leven.
Religie vanwege de verbazing over wat mensen nodig hebben.
Wetenschap vanwege de verwondering over wat mensen kunnen.
Wat zegt u tegen de mensen die nu creperen in Ethiopië met betrekking tot de verbazing over wat mensen nodig hebben?
Beste Rutgerius44,
Als u doelt op de actie giro 555, dan gaat het over Jemen, Somalie, Zuidsoedan en Nigeria waar mensen groot gevaar lopen vanwege dreigende voedseltekorten. De belangrijkste onderliggende oorzaak zijn (burger-) oorlogen.
Maar deze ellende terzijde, want daar ging mijn reactie in het geheel niet over. Kennelijk was mijn tweede zinnetje cryptisch en heeft u daardoor tot een niet-bedoelde associatie kunnen brengen.
Toelichting: religie is voor mij een verbazend fenomeen omdat veel mensen (ikzelf evenzeer) geestelijke steun nodig denken te hebben van hogere machten die er niet zijn. Maar het zoeken geeft (mij) zin.
Buiten deze blog wil ik graag met u en anderen discussieren over “Afrika” al zal dat noodlijdenden daar niet onmiddelijk helpen.
Robbert, dit is later geschreven dan de onderstaande reactie en die is dan ook nog per ongeluk op de verkeerde verticale lijn gekomen. Waarom ik Ethiopië noemde weet ik niet meer zo goed, want ik had een dezer dagen op de TV gezien dat de grootste nood in de door jou genoemde landen aanwezig was. Ik herinnerde me wel een artikel in het NRC uit januari, dat in Ethiopië de noodtoestand al een maand of negen heerst. Zie:
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/29/hongersnood-dreigt-voor-17-miljoen-mensen-in-hoorn-van-afrika-a1543521
Ik ben geäbonneerd op Le Monde Diplomatique die veel aandacht schenkt aan Afrika en zag daar vandaag een filmpje waar getoond werd aan de hand van de kaarten dat ook grote delen van Ethiopië bedreigd waren en dat er in totaal 37 landen voedselhulp nodig zullen hebben dit jaar. Praktisch allemaal door oorlogsgeweld, klimaatverandering, etc.. Catastrofe.
Ik realiseerde mij later dat ik niet gereageerd had op jouw suggestie of wens om buiten dit blog (daar kunnen we inderdaad deze blog niet voor gebruiken!) over ‘Afrika’ te discussieren. Ik heb zelf geen blog, overweeg het wel voor de toekomst, en ik doe ook niet aan social media. Ik weet niet of jij ideeën hebt hoe dit aan te pakken.
Groet,
Roger
NO Ethiopie kende in 2016 inderdaad ook ernstige droogte. Waarom men de genoemde vier landen voor de aktie 555 koos en andere niet, weet ik niet. Waarom Nigeria zijn eigen inwoners niet kan steunen, weet ik ook niet.
Inderdaad, we zijn van de “archeologische hoofdwet afgedreven. Discussieren over Afrika, ik schreef het op, dacht er verder niet over na. Maar ik heb geen bezwaar als Jona Lendering mijn mailadres naar je stuurt dan kunnen we wellicht wat gedachten uitwisselen…
Beste Robbert,
Ik heb je dan inderdaad verkeerd begrepen. Maar zoals je zelf zegt, wat je zei was voor mij moeilijk te duiden. Het stond er een beetje raar. Ik ben het er volledig mee eens dat het allemaal nogal moeilijk is. Als je de ellende nu ziet in Afrika, en in Jemen en op zoveel andere plaatsen, dan is het soms niet om aan te zien. Dan helpen wij, maar tegelijkertijd hebben mijn vrouw en ik het gevoel dat het allemaal een druppel op een gloeiende plaat is en dat we bezig zijn om iets ‘af te kopen’. Het rijke Westen is m.i. de grootste schuldige: het grootste deel van de ellende hebben we zelf veroorzaakt door uitbuiting en slavenhandel en het roven van grondstoffen. Dat neemt niet weg dat de leiders van de landen waar burgeroorlogen heersen ook buitengewoon slecht zijn en dat er schurkenstaten zijn waarmee we maar al te graag zaken doen.
Wat de zin van het leven en de kosmos betreft, daar kom ik niet verder mee. Voor mij persoonlijk heeft het leven nog steeds veel zin om geleefd te worden, maar dat in de betekenis van ‘ondanks het feit dat ik al veel kwalen heb, vind ik het nog steeds de moeite waard.’
Over de zin van het leven tast ik in het duister, in zekere zin ben ik dus ook zoekende. Maar ik ben eerder een agnost. Ik lees verschrikkelijk veel over kosmologie en astronomie. Ik ben al ongeveer tien jaar met pensioen en mijn eigen vakgebied volg ik vanaf een zekere afstand. Dat zeg ik omdat ik pas mijn nickname veranderd heb, maar ik weet dat jij ook arts bent (nog actief?).
Ik moet trouwens zeggen dat ik alle mensen met religieuze gevoelens respecteer en dat ik de laatste tijd veel over godsdienst lees, ook om te weten wat de drijfveren van de mensheid zijn om in god(en) te geloven. Helaas brengt het mij geen stap verder. Volgens sommigen zou wetenschap onverenigbaar zijn met godsdienst. Dat zoiets niet altijd klopt, wordt gedemonstreerd door het voorbeeld van Georges Lemaître, de ‘vader’ van de Big Bang – theorie is daar een voorbeeld van. Tegelijkertijd kan ik dat ook moeilijk begrijpen van hem.
Vriendelijke en collegiale groet,
Roger
“De drijfveren van de mensheid (…) om in god(en) te geloven”. Die formulering wringt voor mij. Een drijfveer betekent voor mij een doel dat als reden geldt om iets te ondernemen. Ik ervaar mijn geloof meer als iets wat me overkomt, al onderneem ik zelf stappen om meer over het fenomeen te weten te komen om mijn geloof beter te begrijpen/bij te schaven en me te hoeden voor dwalingen (goed beseffende dat we uiteindelijk allemaal dwalen).
Gelovige wetenschappers vind ik geen probleem, als ze beide maar gescheiden kunnen houden. Van dit soort artikels word ik niet blij: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.2936417
Ik ben het er mee eens dat op het eerste gezicht het woord drijfveer misschien wat cru overkomt. Wanneer je het in de ruimere zin bekijkt als gedrag dat mensen vertonen om een bepaald doel te bereiken, dan is het misschien minder gek dan men denkt. In de kinderjaren wordt aan de mens geen keus gelaten. Ik ben katholiek opgevoed en een drijfveer/ motief om in de hemel te komen leidde tot een bepaald gedrag, nl. het goede te doen en het kwade te laten om een goed mens te worden en daarvoor in het hiernamaals beloond te worden. Een goed mens worden is trouwens nog steeds mijn streven. Voor een jihadist kan het martelaarschap een drijfveer vormen om een terroristische daad te stellen.
Mij is het geloof niet overkomen, en ik respecteer dat dat bij u wel het geval is.
Dat het woord drijfveer ook in het kader van het geloof gebruikt wordt, bewijst de volgende link:
https://geudens.wordpress.com/2013/07/24/wat-zijn-voor-u-persoonlijk-de-voornaamste-drijfveren-en-motieven-om-te-geloven-in-god/
Van het door u geciteerde artikel word ik net als u niet blij.
Ik heb absoluut geen enkele moeite met gelovige wetenschappers, alhoewel Lemaître, een van de meest interessante wetenschappers aller tijden, daar bij zijn vakgenoten veel last van ondervonden heeft.
Hij zelf verklaarde dat zijn geloof en zijn wetenschapsbeoefening twee verschillende manieren zijn om naar dezelfde werkelijkheid te kijken en hoewel ik enige moeite heb om dat te begrijpen, respecteer ik dat en heb geen reden om aan zijn woorden te twijfelen.
Hij scheidde trouwens zijn geloof en zijn kosmologische kennis volledig van elkaar want hij heeft Paus Pius XII erop gewezen dat hij zijn Big Bang-theorie niet moest misbruiken om het creationisme te legitimeren.
Volgens mij bent u een landgenoot van mij, ik merk dat aan het woord ‘artikel’.
P.S. Laatste zin: moet zijn ….aan het woord ‘artikels’
U zou het kunnen zien aan het feit dat ik naar deredactie.be link. Is het woord artikel typisch Belgisch dan?
Nee, maar het meervoud wel. Dat bedoelde ik met mijn P.S. Ik zei vroeger ook ‘artikels’, maar de Nederlanders zeggen ‘artikelen’. Ik ben met een Nederlandse getrouwd en woon al 46 jaar hier. Zo zie je wat 46 jaar verblijf in dit land met een Vlaming aanricht!
Dat wist ik niet, interessant. Artikelen haal ik in de supermarkt.
Ik wist het ook niet in het begin, vat het maar niet op als een terechtwijzing. Wij Vlamingen hebben evenveel recht op het Nederlands als de Nederlanders zelf, maar ja, ik hoor nog één keer per maand dat ik Vlaming ben. Soms antwoord ik dan: U bent de eerste die dat opmerkt. Iemand dacht ooit dat ik het serieus bedoelde en zij was er nog trots op ook!
Vriendelijk groetend,
Roger
Jona, kan het zijn dat het feit dar er geen beelden van Anahita zijn overgebleven, terwijl ze in Oud-Iraanse teksten wel vermeld wordt, het gevolg is van de iconoclasme dat plaatsvond onder de vroege Sassaniden? Ik begreep dat deze veel cultusbeelden vernietigd hebben, behalve die van het zoroastrisme, zelfs in de buitengebieden als Armenië waar deze godin ook vereerd zou zijn.