U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamd Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?
Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.
Wat u dit keer te zien kreeg, was bovendien maar een heel klein deel van het verhaal. Die musea worden namelijk geplunderd met een concreet doel: de voorwerpen verkopen aan rijke westerlingen. De kleitabletten uit het museum van Mosul, ooit opgegraven in de Assyrische hoofdstad Nineve, lijken al eerder te zijn verkocht (al is een deel van de collectie in veiligheid gebracht in Bagdad). Wat u vorige week zag was slechts de vernietiging van het onverkoopbare materiaal: standbeelden die te groot waren om te vervoeren en te bekend om te verkopen, samen met gipsafgietsels van voorwerpen in westerse musea. De echte schade was al eerder toegebracht. Dit was slechts het laatste bedrijf, vergelijkbeer met een soldaat die nog even een handgranaat werpt in een al geplunderd huis.
Maar zelfs als we beelden zouden hebben van het wegnemen van kleitabletten, sieraden, zegelringen, munten, aardewerk en kleine sculptuur, zagen we maar één helft van het verhaal. Naast de dief staat immers de heler. Dat is niet zelden een Amerikaanse christen die spullen wil hebben die hem dichter bij de Bijbel brengen, bijvoorbeeld omdat ze afkomstig zijn uit de bijbelse stad Nineve.
De helers komen niet in beeld: we weten nog niet wie het Iraakse materiaal hebben gekocht. Over Egypte, waar de vernietiging en verkoop van oudheden wat eerder zijn begonnen, hebben we echter wel wat duidelijkheid en hier is de wetenschappelijke schade in beeld te brengen.
Er zijn namelijk papyri opgedoken die afkomstig zijn van zogeheten kartonnages (het papier-maché-deel van een mummie). Dat is niets nieuws, maar het interessante is nu dat ze te jong zijn. Egyptologen meenden te weten dat kartonnages werden gemaakt tot het begin van de jaartelling. Bij de nu opgedoken papyri behoren echter een fragment van het evangelie van Marcus, een tekst die pas rond het jaar 70 na Chr. is geschreven, en fragmenten van de dichteres Sapfo, die zijn gekopieerd in de derde eeuw na Chr. Met andere woorden: de Egyptenaren zijn langer doorgegaan met het maken van kartonnages dan oudheidkundigen dachten.
Dat is nieuws, maar de wetenschappelijke opwinding gaat meteen over in frustratie, aangezien we die onverwacht jonge kartonnages niet meer kunnen bestuderen. Ze zijn immers kapot gemaakt. In het geval van het Marcusevangelie waren het Amerikaanse christenen die onvervangbare wetenschappelijke data vernietigden, en voor de Sapfo-papyri zijn vier andere herkomsten genoemd, maar het staat vast dat momenteel in Egypte op grote schaal jonge kartonnages worden gesloopt. De aanwinst van de verzamelaar is zo het verlies van de wetenschap en de mensheid.
We hebben dus een giftige cocktail, waaraan islamitische plunderaars in diverse landen, gewetenloze tussenhandelaren en westerse afnemers elk bijdragen hebben geleverd. Wat de schade in Irak en Syrië is, kunnen we door de parallel met Egypte vermoeden, maar we weten het momenteel nog niet. Het filmpje is in feite totaal oninformatief.
Wat ons terugbrengt op de vraag waarmee we begonnen: waarom kregen we het getoond? Waarom is juist dit gefilmd? Ik vrees dat het antwoord hetzelfde is als voor de onvergelijkbaar veel verschrikkelijkere beelden van mensen die worden gedood. ISIS is, met een woord van de Turks-Amerikaanse archeoloog Ömür Harmanşah, een gruwelijke reality show.
The violence is choreographed and planned precisely for the video footage to be produced – a visual spectacle of violence to be shared by us in social media. By sharing these videos, we become ISIS’s media outlets who disseminate and propagate their ideology.
En niet alleen dat. Door de vernietiging te tonen, geeft de zogenaamde Islamitische Staat aan dat veel werelderfgoed toch al kapot is, dat verdere protectie vergeefs is en dat oudheidkundigen eigenlijk maar belachelijk zijn als ze hun bezorgdheid uitspreken. Het einde van de bescherming van het erfgoed is een voldongen feit en u mag het dus gewoon kopen – en de oorlogskas van ISIS spekken. Hoe lucratief die handel is, bleek toen een USB-stick werd gevonden met een deel van de administratie van de verkoop van oudheden uit het Syrische Al-Nabk: ISIS had zo’n zesendertig miljoen dollar binnengehaald. Het delen van het filmpje op de sociale media is een soort wapen waarvan ISIS propagandistisch en financieel profiteert. Ik link er daarom niet naar.
Het is om moedeloos te worden, maar bedenk ook dit: het bodemarchief is onvoorstelbaar groot. Al zou ISIS zich een jaar lang uitsluitend bezighouden met het kapotslaan van beelden, dan nog is het grootste deel intact. Ik weiger te denken dat bezorgdheid en verontwaardiging belachelijk zijn.
[Mijn voorlopig laatste religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
Er is niets nieuws onder de zon.. Hier in Nederland hebben we een enkele eeuwen geleden ook de Beeldenstormen gehad. Ook uit religieus fanatisme. In de Bijbel zien we ook van tijd tot tijd Beeldenstormen.
“Waarom kreeg u deze beelden te zien?”
Het antwoord op deze vraag is precies de reden waarom ik de beelden niet heb gezien en ook niet ga zien. Juist omdat je laatste zin helemaal correct is zijn in mijn speciale geval je eerste zes woorden incorrect. Ik vertik het om zelfs op die manier mee te werken.
En ik heb vanaf het allereerste begin een hekel aan reality shows gehad, gruwelijk of niet.
Jona, heb je een goede link naar een artikel waar het duidelijk wordt gemaakt dat archeologische schatten geplunderd en verkocht worden? Ik krijg namelijk regelmatig een mening te horen waarbij men dat laatste glashard ontkend – het zou gaan om ‘archeo-marxisten’ die dit verzonnen hebben teneinde strengere regels over handel in archeologische objecten door te voeren.
Een beetje flauw om juist naar “Christenen” te verwijzen als het om heling van dit soort voorwerpen gaat. De tussenhandel is vaak zo uitgebreid dat nauwelijks nog na is te gaan hoe deze voorwerpen “in de handel” zijn gekomen. Wat dat betreft hebben de turken heel wat meer boter op hun hoofd. Je zult er ongetwijfeld mee bekend zijn hoe het de Byzantijnse erfenis van noord Cyprus (de z.g.n. TRNC) is vergaan.