Ik zou de geschiedenis van de stad Rome vóór 300 v.Chr. niet “mysterieus” willen noemen. De hoofdlijnen kennen we wel. Er is echter veel dat onduidelijk is. Het probleem is dat we niet goed weten wat de waarde is van de historische auteurs over deze periode: Diodoros van Sicilië, Titus Livius en Dionysios van Halikarnassos. Het is duidelijk dat deze schrijvers, die leefden in de tweede helft van de eerste eeuw v.Chr., gebruik maakten van oudere bronnen, en we kennen enkele namen van eerdere auteurs, maar we hebben geen goed beeld van wat daaraan vooraf is gegaan.
Wel lijkt dit zeker: elk jaar werd Rome bestuurd door een college van twee consuls of van drie, vier of zes krijgstribunen, waarvan we de namen ook kennen, maar er ontbreken vier colleges. De namen zijn echter correct: het onafhankelijke bewijs is dat als je de magistratenlijst analyseert, je ziet dat sommige families langzaam aan populariteit winnen, een tijdje invloedrijk zijn, en dan in verval raken. Bij een volledig verzonnen lijst zouden de patronen niet zo natuurlijk zijn.
De onzekerheid begint als we kijken naar de daden van de magistraten. Lange tijd is aangenomen geweest dat de Romeinen van elk jaar noteerden wat de bestuurders hadden gedaan, maar in feite is dat zo zeker niet. De magistratenlijst is correct, zeker, maar sommige van de overgeleverde gebeurtenissen lijken pure fictie (zoals de Eerste Samnitische Oorlog). Een van de weinige gevallen waar een onafhankelijke bevestiging bestaat, is nu net voor tweeërlei uitleg vatbaar: in 298 v.Chr. zou Rome twee oorlogen hebben gevoerd, waarbij consul Scipio Barbatus naar Etrurië zou zijn gegaan en Fulvius Maximus zou zijn opgerukt naar het zuiden. Een inscriptie op Scipio’s sarcofaag, nu in het Vaticaans Museum, bewijst echter dat hij het was die de zuidelijke oorlog voerde. Je kunt zeggen “de overlevering had in elk geval de oorlogen juist” en je kunt ook zeggen “maar wel verkeerd om”. Het is allebei waar.
De bovenstaande muurschildering is een andere puzzel. Ze is afkomstig van de heuvel die bekendstaat als Esquilijn en wordt gedateerd in de vierde eeuw. Onderaan zien we (met veel moeite) een ruitergevecht; bovenaan zien we een Samnitische soldaat voor een versterking, die de hand uitstrekt naar een man die van rechts komt aanlopen; middenin is een capitulatiescene, waarin een in een lendendoek geklede man zich overgeeft aan Romein in een toga, met achter hem wat kinderen. Een op mijn foto niet leesbare inscriptie identificeert de capitulant als een “M. Pan” en de overwinnaar als Quintus Fabius.
Het interessante is dat we geen enkele tekst hebben die beschrijft hoe een Samnitisch leger zich overgeeft aan een Quintus Fabius. Toch moet het gaan om een gebeurtenis die door de familie Fabius belangrijk genoeg werd gevonden om te laten schilderen. We hebben geen idee wat. “Scène uit de Samnitische Oorlogen” zette het Capitolijnse Museum, waar deze schildering nu is te zien, op het bordje met uitleg, maar het is een verlegenheidsoplossing.
[Dit was de 144e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
De niet gebeurde Eerste Samnitische oorlog, was dat die waarbij de Romeinen onder die speren door moesten kruipen?
Nee dat was de tweede.