De Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos heeft vele talenten, maar één gave bezit hij niet: al zou hij het willen, het lukt hem maar niet saai te zijn. Hij weet het altijd weer te verknallen, altijd, al is het maar in de laatste zin. Steeds weer is er iets grappigs, iets interessants, iets waarvan je blij bent dat je het weet.

Klinkklare leugens zijn mij niet bekend, al heeft Bert van der Spek, de emeritus hoogleraar oude geschiedenis van de VU, erop gewezen dat Herodotos soms erg suggestief is. “Mensen die nooit in Babylon zijn geweest zullen wel niet geloven dat…” en “het was in mijn tijd nog zo” suggereren dat de Halikarnassiër wel in de culturele hoofdstad van het Nabije Oosten is geweest, maar hij claimt het in feite niet en biedt dan ook informatie die onmogelijk feitelijk juist kan zijn.

In zijn tweede boek, gewijd aan Egypte, vertelt Herodotos dat de Perzische koning Darius de Grote een kanaal liet graven waarmee het mogelijk zou zijn geweest van de Middellandse Zee naar de Rode Zee te varen. Die vaarroute zou echter niet zijn begonnen bij Port Said aan de Middellandse Zee, maar bij een punt in de oostelijke delta. Daarvandaan zou het kanaal oostwaarts zijn gelopen naar de Rode Zee. Komend uit het noorden, moest je dus eerst de Nijl opvaren en dan ergens links afslaan.

De lengte van het kanaal bedraagt een reis van vier dagen per schip en het is breed genoeg om twee triëren door te laten die zij aan zij worden geroeid. Het water wordt geleverd door de Nijl. Dit kanaal begint even ten zuiden van de stad Boubastis, het passeert de Arabische stad Patoumos en mondt dan uit in de Rode Zee. … Het kanaal gaat vanuit het westen een heel stuk in oostelijke richting, totdat een nauwe kloof wordt bereikt. Daarna verandert de loop en buigt naar het zuidzuidwesten af om in de Rode Zee uit te komen. (Herodotos, Historiën 2.158; vert. H. van Dolen, met aanpassingen)

Herodotos geeft ook aan dat het graven van het kanaal een enorme klus was die duizenden mensen het leven heeft gekost. Evengoed is de vraag weleens gesteld of antieke vorsten als Darius in staat waren een kanaal als dit te graven. Het Suezkanaal van ingenieur Ferdinand de Lesseps was immers met de middelen van de negentiende eeuw al bijna onuitvoerbaar: hoewel hij beschikte over stoommachines, zette hij ook anderhalf miljoen arbeiders in. Ongeveer 30.000 overleefden het niet.

Los daarvan: het graven van kanalen en bouwen van bruggen is bij Herodotos nogal eens een literair motief. Met mensen die de natuur aanpassen, loopt het altijd slecht af. Het kanaal tussen Boubastis en de Rode Zee zou dus weleens een verzinsel kunnen zijn.

Opmerkelijk genoeg kwam het antwoord op de vraag of Darius dit vroege Suezkanaal kon laten graven tijdens het graven van het eigenlijke Suezkanaal. Een familielid van De Lesseps ontdekte in 1866 bij Chalouf een inscriptie – hier leest u hem volledig – waarin Darius’ kanaal werd beschreven. De werkzaamheden duurden van pakweg 515 tot pakweg 495 v.Chr. en het project past goed in het algemene beleid van de Perzische heersers om handelsroutes te verbeteren. De foto hierboven toont een deel van die inscriptie dat is terechtgekomen in het Louvre. Hier hebt u het totale plaatje.

Er is weleens geopperd dat er al in het Egypte van de achttiende en negentiende dynastie een kanaal was van Boubastis naar de Rode Zee, maar daarvoor is geen werkelijk bewijs. Het staat wél vast dat het kanaal nog (of opnieuw) open was in de Romeinse tijd: alle wierook uit Jemen werd over dit kanaal van de Rode Zee naar de delta gebracht, daarvandaan naar Alexandrië en daarvandaan naar de rest van de wereld. De wierookkorrels die zijn gevonden in de Romeinse Lage Landen, zijn ooit vervoerd geweest over dit allereerste Suezkanaal.

[Dit was de 289e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.