De Friezen spreken van terpen, de Groningers hebben het over wierden, de Duitsers kennen Warften en de Denen værfter, maar ze bedoelen allemaal dezelfde heuvels waarop de bewoners van het antieke kustlandschap hun boerderijen bouwden. Archeologen dateren de oudste woonheuvels rond 500 v.Chr. en vermoedelijk zijn ze eigenlijk bij toeval ontstaan: waar mensen wonen, werpen ze afval neer en waar vee loopt, valt mest. Als de zee in de buurt is, is het slim om, wanneer je huis moet worden vervangen, het nieuwe huis te bouwen op de resten van het oude, omdat je dan wat hoger zit en grotere kans hebt boven de branding te blijven.
Later werden de heuvels kunstmatig verhoogd. Sommige zijn wel zes meter hoog. De boerderijen zelf hadden vaak een verhoogde bodem, als een extra garantie dat de bewoners geen natte voeten zouden krijgen. Als u een idee wil krijgen van het comfort van zo’n huis, kijk dan eens in Archeon in Alphen aan den Rijn, waar twee huizen zijn nagebouwd die zo rond 300 v.Chr. stonden in het Groningse Ezinge.
Daar is tegenwoordig museum Wierdenland en daar maakte ik onlangs bovenstaande foto. De man in kwestie, die ergens in de tweede eeuw na Chr. zal hebben geleefd, is een jaar of dertig oud geworden of wellicht nog iets ouder.
Gegeven de antieke leefomstandigheden moet hij al een hoop kwalen te verduren hebben gehad. Vitamine-C-gebrek betekende bijvoorbeeld dat menigeen geen goede tanden meer had. Een dertiger zag vermoedelijk niet zo scherp omdat de antieke voeding arm was aan caroteen. Engelse ziekte en tuberculose waren vrij gangbaar. De kinderziekten waren in de Oudheid ronduit verschrikkelijk: een derde van de kinderen overleed in het eerste levensjaar en een tweede derde overleed aan de kinderziekten. Men kende immers de heilzame werking van vaccins nog niet. (Ik dacht: ik gooi de hype van vorige week er nog even tussendoor.) Hollywood-weergaves van pakweg Alexander de Grote of Jezus of andere dertigers zijn altijd te clean: ze misten tanden en hadden vergroeide ledematen.
De man uit Ezinge leed aan osteoartritis: zijn kraakbeen sleet sneller dan normaal, zodat zijn botten niet meer zo gemakkelijk bewogen. Er groeien dan – als ik het goed begrijp – nieuwe stukjes bot, die de spieren en pezen behoorlijk kunnen irriteren. Eén mogelijke oorzaak van osteoartritis is een slechte houding en dat zou bij deze man weleens het geval geweest kunnen zijn, want de botwoekering bevond zich in de linkerschouder en rechterheup: twee plaatsen die met elkaar corresponderen als je in evenwicht wil blijven. (Wie zijn linkerschouder omhoog trekt, kantelt automatisch zijn bekken.) Misschien heeft de man uit Ezinge wel veel zware voorwerpen verkeerd getild, wie weet wel emmers vol klei toen hij bezig was te helpen bij het ophogen van zijn woonheuvel.
[Dit was de 291e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Ik denk dat zijn ziektes eerder tekenen zijn van zijn maatschappelijke status en niet per definitie normatief voor die tijd.
Elke klasse zijn eigen ziektes…
Een geduchte aanslag op de ogen, de longen en de algehele gezondheid was ook de schoorsteen-loze rokerige binnenruimte. Hierdoor werd echter eveneens het vraatzuchtig ongedierte in toom gehouden en werd houtrot vertraagd.
Onder de bezielde leiding van Hans Horrius de Haas heb ik een aantal jaren meegewerkt aan de reconstructie – op het terrein van het Zuiderzee Museum – van een vergelijkbare boerderij uit de late bronstijd, opgegraven nabij Bovenkarspel.
En passant kreeg je van het dagelijks leven zo wel het een en ander mee. Dat was van voordeel toen schoolklassen op bezoek konden komen.
Lag deze man in zijn eentje begraven of maakte zijn graf deel uit van een grafveld, vraag ik mij af. In de vroege middeleeuwen kwamen begrafenis en crematie, waarbij de urn vaak ook weer ter aarde werd besteld, naast elkaar voor in deze streken. In deze periode ook?
Heerlijk stuk voor een hypochonder…
Een kromme Jezus zonder tanden – welke cineast zo het aandurven…Paul Verhoeven? Tarantino? Passolini pakte zijn kans niet.
Een kromme Jezus zonder tanden… Blasfemie! Want als Jezus lichamelijk niet volmaakt was impliceert of tenminste suggereert dat, dat Jezus misschien ook psychisch of ‘karaktertechnisch’ niet volmaakt was.
OMG!!! Paniek in de tent…
Wat dacht je van David Lynch of Werner Herzog…
” kinderziekten waren in de oudheid ronduit verschrikkelijk etc.” – dat zal zeker maar ook nog in moderne tijden. Rond 1900 stierf wereldwijd nog 40 % van de kinderen onder het vijfde levensjaar (nu gigantisch verminderd tot 4-5 %, wel met nog steeds grote verschillen tussen landen en standen).
“…de heilzame werking van vaccins” – zeker, een zeer belangrijke factor, maar voorafgegaan door de heilzame werking van hygiene en betere voeding.
Wellicht zou een Alexander De Grote fysiek in betere conditie zijn geweest dan de meerderheid van zijn tijdgenoten, door een gevarieerder en rijker dieet, toegang tot betere zorg en de fysieke training die hij als edelman genoot. Aan de andere kant zal zijn soldatenleven (jaren op campagne, betrokken in gevechten, te vaak en te veel drinken…) er geen goed aan gedaan hebben. Dat gaat voor Jezus natuurlijk allemaal niet op. Tenzij we ervan uitgaan dat hun charisma deels rustte op het feit dat ze er door goede genen of ander toeval gezonder of beter uitzagen dan gemiddeld. Maar daar zijn alvast bij Jezus geen bronnen voor, denk ik.
De werp/werf waar Antwerpen aan ontstaan is en waar sommigen van durven te beweren dat ze de stad haar naam gaf (Brabo moest het horen), was natuurlijk van oorsprong, maar is door toedoen van 19de-eeuwse vooruitgangsidioten zo goed als verdwenen. Doorsneden door spoorlijn en boulevard, afgegraven en weggebaggerd voor een rechte kaaimuur.