Gisteren was in het Rijksmuseum van Oudheden de presentatie van mijn nieuwe boek, Xerxes in Griekenland. In dat boek behandel ik aan de hand van de Perzische invasie van Griekenland in 480 v.Chr. hoe historici proberen feiten vast te stellen. Ik heb van een onbevooroordeelde meelezer vernomen dat het boek spannend is, dus u kunt het zonder bezwaar lezen, ook als u de conclusies wat ergerlijk vindt dat we niet weten waarom de Perzen Griekenland binnenvielen, dat we niet weten wat de Perzische operationele doelen waren en dat we niet weten waarom de Perzen in 479 hun vloot ontbonden en de handdoek in de ring gooiden. In het laatste hoofdstuk hoop ik aan te tonen hoe absurd het is dat er opnieuw mensen zijn die het negentiende-eeuwse sjabloon aanvaarden dat er een eeuwige strijd is geweest tussen Oost en West en dat de Griekse overwinning het voortbestaan van de westerse beschaving garandeerde.
Er zijn diverse locaties waarvan bekend is dat de Perzische koning Xerxes er tijdens zijn veldtocht is geweest. Om te beginnen Sardes, ooit de hoofdstad van het koninkrijk Lydië en inmiddels de residentie van een van de Perzische satrapen. Xerxes bracht hier de winter van 481/480 door bij zijn familielid Artafernes. Op de vlakte verzamelde hij zijn leger, dat door Griekse spionnen werd geobserveerd. De ruïnes van Sardes zijn grotendeel jonger, maar de met talloze grafheuvels bezaaide vlakte, ook bekend als Bin Tepe, is vermoedelijk maar weinig veranderd. Zie boven.
Vervolgens: Troje. De indrukwekkende vlakte was de plaats waar de Perzen voor de tweede keer hun leger konden samentrekken. Even verderop lag de vloot, waarmee hier voor de eerste keer een rendez-vous plaatsvond. Reken maar dat Xerxes’ kolonels en admiraals hier lange gesprekken zullen hebben gehad over de verdere opmars. En reken maar dat ze trots waren op het samentrekken van zo’n strijdmacht. Alle reden voor een dankoffer. De enige tempel in de buurt was die voor de lokale godin, die door Herodotos aan Athena wordt gelijkgesteld. De Trojaanse parallel laat hij niet onvermeld, want die paste te mooi in zijn verhaal, maar het is natuurlijk de vraag of de Perzen de Ilias hadden gelezen.
Tussen Abydos en Sestos hadden de Perzen twee scheepsbruggen aangelegd. Het kostte een week om het leger over de Hellespont over te zetten. Ik herinner me hoe mijn zakenpartner en ik in Çanakkale, zoals Abydos nu heet, op het balkon van een hotelkamer zaten, met een Efes-biertje en een Italiaanse sigaar, en uitkeken over het water. “Toch wonderlijk,” zei mijn reisgenoot, “om zo van Azië naar Europa te kijken.”
Abdera is de plaats van een van de mooiste anekdotes over de Perzsche Oorlog. Iemand had geklaagd dat het vrijwel onmogelijk was Xerxes’ leger te voeden, waarop hij lik op stuk kreeg van iemand die de Perzische eetgewoonten goed kende: de Abderieten moesten dankoffers brengen aan de goden omdat de Perzen maar één keer per dag aan tafel gingen.
Even verderop lag het Kanaal van Xerxes, dwars door het Athos-schiereiland. Het is nog altijd als een slenk herkenbaar. We hebben er ooit heerlijk in de zon gelegen (en een zonnesteek opgelopen). Of Xerxes er zelf is geweest, staat overigens te bezien.
De stad Thessaloniki bestond nog niet maar er waren al wel nederzettingen, zoals Therma, even ten zuidoosten van het huidige stadscentrum. Hier kon Xerxes voor de tweede keer leger én vloot samentrekken, voor de laatste keer binnen het eigen machtsgebied. De lokale machtshebber, Alexandros van Macedonië, stelde alles in het werk om Xerxes te helpen – en het enorme leger zo snel mogelijk weg te hebben uit het eigen gebied.
Herodotos vertelt dat Xerxes het Tempe-ravijn heeft bezocht. Gewoon, omdat het mooi was. Ik ben er een paar keer geweest en het treft me altijd weer als het mooiste gebied in het aan mooie plekken toch niet arme Griekenland. Dus ik begrijp Xerxes’ toeristische motief. Ik denk echter dat hij, gewetensvol heerser die hij was, ook wilde zien of zijn leger er veilig langs kon.
Na Tempe bereikten de Perzen de stad Larissa in Thessalië. Ik herinner me vooral het stof bij een spoorwegovergang. Ik weet niet waarom juist dat detail me is bijgebleven. De Thessaliërs en Perzen hielden er paarderaces, gewonnen door de laatsten.
In het havenstadje Halos, waar Xerxes de sage hoorde van koning Athamas, die het plan had gehad zijn zoon Frixos te doden. Elke Griek kende dit verhaal, dat de proloog vormde van de Argonauten-sage, en wist dat de jongen had weten te ontsnappen middels een vliegende ram met een gouden vacht. Zeus wilde nog altijd zijn offer ontvangen, zodat de afstammelingen van Frixos nooit het gemeentehuis van Halos mochten betreden, aangezien ze dan namens hun voorvader ter dood zouden worden gebracht. Xerxes gelastte zijn troepen vér van de gewijde grond te blijven, wat niet heel moeilijk was omdat hoofdweg anderhalve kilometer verderop lag.
De volgende plek waar Xerxes is geweest, is Thermopylai, de plaats waar hij in drie dagen een Grieks leger uit een nagenoeg onneembare stelling wist te verdrijven. De legendevorming rond dit conflict was voor mij de reden om Xerxes in Griekenland te gaan schrijven.
Vrijwel zeker is Xerxes in Thebe geweest, maar zijn eigenlijke doel was Athene, waar een deel van zijn leger een rendez-vous zou hebben met de vloot, die aanlegde bij Faleron. Niet veel later was de zeeslag bij Salamis, zeg maar in de haven van Athene. Voor Xerxes was een troon klaar gezet op een heuvel. Ik ben er lang geleden eens heen gewandeld. Er was een woonwijk, Perama, maar ik kon toch wel mooi de baai van Salamis zien.
[Tot zover deze reclame voor Xerxes in Griekenland.]
Potdorie, bijna iedere keer als ik naar zo’n cursus of lezing wil, komt er iets tussen. Of ik heb te weinig geld of te veel werk… En nou heb ik zin in een vakantie naar Griekenland.
Bovenste foto: zijn die heuvels op een natuurlijke wijze gevormd of zijn ze (deels) opgeworpen?
Ok.nog een paar nachtjes slapen.
‘(…)maar de met talloze grafheuvels bezaaide vlakte, ook bekend als Bin Tepe, is vermoedelijk maar weinig veranderd.’
Vrijwel zeker is Xerxes in Thebe geweest maar zijn eigenlijke doel was Athene…en we weten helemaal niks van Perzische plannen…?
Ja, ik heb het boek natuurlijk nog niet ingekeken, zeker.
Het standbeeld van Leonidas bij Thermopylae staat in Sparta. De electriciteitsdraden doen wat af van het effect.
Ik sluit niet uit – ik acht het zelfs aannemelijk – dat er net zo’n lelijk beeld staat in Sparta, maar deze foto maakte ik toch echt in Thermopylai (14 juli 2007, zo te zien).
Dus we weten wel dat
. De Perzen Griekenland zijn binnen gevallen
. De Perzen operationele doelen moeten hebben gehad
. De Perzen in 479 er vanaf gezien hebben.
Maar we hebben totaal geen idee waarom de Perzen dit allemaal gedaan hebben.
De Perzen waren niet goed bij hun hoofd en hebben maar een beetje zinloos geweld gepleegd? Je kunt iets wel niet 100% zeker weten, maar er is ook nog zoiets als plausibiliteit. Als we ervan uitgaan dat de Perzen een rationeel operationeel doel hadden, wat mij redelijk lijkt, wat zou dat doel dan kunnen zijn? Geen idee? Misschien dat de Grieken weigerden zich te onderwerpen?
Het is tegenwoordig ook een politiek correct sjabloon dat de Europese ontwikkeling niets bijzonders is.
‘(…) er is ook nog zoiets als plausibiliteit. Als we ervan uitgaan dat de Perzen een rationeel operationeel doel hadden, wat mij redelijk lijkt, wat zou dat doel dan kunnen zijn?’
Daar heb je een goed punt. De Perzen kwamen niet de tourist uithangen. Als je met legers gaat schuiven, ben je doorgaans bezig met het uitvoeren van een machtsspel. Soms is alleen het schuiven voldoende om de tegenstander te intimideren, maar de Grieken lieten het op wapengekletter aankomen. Het ging dus ergens om: het uitoefenen van macht. Je kunt daar natuurlijk allerlei hypothesen over opstellen en kijken of je er de bewijzen voor kunt vinden. Ik neem aan dat historici zich daarmee bezighouden. Zolang er echter niks bewezen is, blijft het natte vingerwerk en weten we dus nog steeds niks…
Heeft de Ionian Revolt ook niet plaats gevonden? Het afbranden van Sardis door de Grieken? Zou toch een voldoende reden zijn voor een strafexpeditie. Dat is volgens mij de standaard verklaring.
Nee. Dat is wat Herodotos schrijft. Maar hij is een methodisch individualist. Wij zoeken het in abstractere factoren zoals de interne consolidatie van een vroege staat door middel van expansie.
Ach so. Het internet staat wel vol met referenties naar de Ionian Revolt.
Bv https://www.jstor.org/stable/4431359?seq=1
Brill is, meen ik, toch een serieuze uitgever.
Als dat allemaal niet klopt dan is dat voor de burger wel een verwarrende informatie toestand.
Het is ook verwarrend en juist daarom schreef ik mijn boek. Mensen die geen geschiedtheorie hebben gehad – de meeste classici – kennen de discussie over methodisch individualisme niet. Ze kunnen nog steeds belangrijke dingen zeggen, maar niet over oorzakelijkheid, en omdat ze de alternatieven niet kennen, vvolgens
Wallinga was een beste kerel maar wist niet veel van geschiedtheorie. En dat is wel een belangrijk vak. Je leert dat er alternatieven zijn voor methodisch individualisme en herkent de beperkingen van je bronnen beter.
Ik denk dat je de incompetentie van classici, als ze zich bezighouden met geschiedenis, onderschat. Ik wijs er vaker op dat onze universiteiten enorme lacunes hebben in hun kennis. Ik herken het bijna dagelijks.