Misverstand: De Siciliaanse expeditie luidde het einde van Athene in
Na de eerste helft van de Peloponnesische Oorlog, waarover ik al schreef, oordeelden de Atheners dat ze hun imperium konden uitbreiden, en ze zonden in 415 een expeditie naar Sicilië. Daar ging alles verkeerd wat verkeerd kon gaan en in 413 was de enorme strijdmacht geheel vernietigd. Van de velen die waren vertrokken, keerde maar een enkeling terug.
Profiterend van de afwezigheid van een groot deel van het Atheense leger, hervatten de Spartanen de oorlog, en dit keer met meer succes. In 404 capituleerde Athene.
Vrijwel altijd wordt de verzwakking van Athene door de Siciliaanse expeditie aangewezen als de reden van de ommekeer in de Peloponnesische Oorlog, maar dat is niet terecht. Athene herstelde zich namelijk en al in 410 hadden de Spartanen voldoende spijt van hun tweede oorlogsverklaring om onderhandelingen aan te bieden. Aangezien ze nu echter tweemaal een oorlog waren begonnen, eisten de Atheners garanties, en toen die niet kwamen, werd de oorlog hervat. Maar inmiddels hadden de Perzen zich aan de zijde van de Spartanen geschaard. Nu had Sparta het kapitaal om een eigen vloot te bouwen, waarmee het, na enkele nederlagen, in 405 uiteindelijk succes boekte. Athene beheerste de zee niet langer en werd uitgehongerd.
De reden van de Atheense nederlaag moet niet worden gezocht op Sicilië, maar in Perzië. De cruciale vraag is waarom de grote koning bereid was zich met Sparta te verbinden, terwijl hij dat eerder niet had gewild. De reden is dat de Atheners in de tussentijd steun hadden verleend aan Amorges, een opstandeling die zich in het huidige Turkije verzette tegen de Perzische koning. Deze inmenging in het oosterse wereldrijk was onaanvaardbaar voor de Perzen, die besloten te interveniëren aan de zijde van de Spartanen. In de laconieke woorden waarmee de Britse oudhistoricus Hornblower de steun aan Amorges evalueert: “It lost Athens the war”.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond (en vind) ik voldoende verontrustend om het wat meer onder de aandacht te hebben willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
De reden van de Atheense nederlaag moet vooral gezocht worden in de Dardanellen.
In 405 lag de Atheense vloot bij een traag stromend riviertje, de Aigospotamoi (‘Geitenrivieren’).
Alcibiades probeerde de bevelhebbers van de vloot over te halen om een betere locatie te kiezen, maar ze luisterden niet naar hem. Bijna de hele vloot werd vernietigd. En zonder vloot geen graanroute naar de Zwarte Zee.
Bij oorlogen moeten we onderscheid maken tussen oorzaak en keerpunt. Hadden de Geconfereerden de Amerikaanse Burgeroorlog gewonnen als ze bij Gettysburg hadden gezegevierd? Hoogst onwaarschijnlijk.
Hadden de Atheners de oorlog tegen de Perzisch-Spartaanse alliantie gewonnen als hun vloot bij Aigospotamoi had gezegevierd? Of waren de Perzen in staat geweest een nieuwe vloot te sturen? Te beginnen met een blokkade van de Bosporus?
Het komt hoogst zelden voor dat de reden van een verloren oorlog gezocht moet worden bij één specifieke veldslag. Aan de andere kant zijn er tal van beroemde bevelhebbers die slag na slag wonnen, maar de oorlog verloren. Ik zie niet in waarom Alcibiades daar een uitzondering op zou zijn.
Helemaal met je eens. Alleen door de vernietiging van de vloot stond Athene meteen op een paar nul achterstand, lijkt me niet onbelangrijk voor het vervolg van de oorlog.
Dit is een goed voorbeeld van het misverstand dat een bepaalde afloop aan één bepaalde gebeurtenis zou kunnen liggen. Dat is vrijwel nooit zo. Om te beginnen is die afloop vaak ook maar toeval. De Atheners hadden best kunnen winnen. Of er hadden voortdurend echo-oorlogen kunnen ontstaan die door niemand werden gewonnen.
En behalve de ene gebeurtenis die als “oorzaak” wordt aangewezen is er in het normale geval een hele reeks omstandigheden die ook van belang zijn. De Atheners hadden hun bondgenoten beter kunnen behandelen. Er zijn ongetwijfeld economische omstandigheden in het spel geweest die deze afloop hebben bevorderd. Athene werd geregeerd door populisten, wat in tijden van nood geen voordeel is, zoals we in deze COVID-tijd zien. En zo zijn er vast nog wel een stuk of tien omstandigheden te vinden die deze afloop hebben bevorderd, of juist tegengewerkt.
Het type verklaring van: “It lost Athens the war” is er een van een luie historicus.
“…het misverstand dat een bepaalde afloop aan één bepaalde gebeurtenis zou kunnen liggen. Dat is vrijwel nooit zo”.
Geheel mee eens. Een paar religieuze voorbeelden: Boeddha onder de boom, Mozes in het mandje, Jezus in de kribbe, Mohammed in de grot: de afloop was toevallig zus of zo, het had zomaar heel anders kunnen lopen.
Zo te zien heb ik nog nooit over oorzaken geblogd en over INUS-voorwaarden. Ik zal het op de lijst zetten.
Het zal wel komen door de neiging van mensen om terug te kijken op de geschiedenis en te proberen er een samenhangend verhaal van te maken.
History is one damn thing happening after another…Luie tegeltjeswijsheid?😒
While you’re busy making other plans.
Ah, het leven volgens John Lennon.