Het antieke christendom is wat ze een “valse vriend” noemen. Die term slaat van oorsprong op woorden uit een vreemde taal die lijken op woorden uit de eigen taal maar een andere betekenis hebben: dus het Duitse Meer, dat niet slaat op wat wij een meer noemen, maar verwijst naar de zee. Een instinker dus. Op soortgelijke wijze lijkt het antieke christendom bedrieglijk veel op het christendom van onze tijd, met priesters en religieuze maaltijden en heilige teksten, maar is het de vraag in welke mate het werkelijk hetzelfde is.
Veelvormig vroeg christendom
Voor het goede begrip: het huidige christendom is ontstaan in de Oudheid en niemand betwijfelt dat wat na pakweg 400 na Chr. heeft bestaan, grosso modo is wat nu bestaat. Ook staat vast dat het christendom van rond 400 is voortgekomen uit oudere vormen, die op hun beurt teruggaan op een messiaans geïnspireerde halachische stroming binnen het jodendom. Het grote probleem is nu dat die joodse stroming de inspiratie is geweest van diverse religieuze vormen, die na de regering van Constantijn zijn overvleugeld door twee ideeën: één, dat de verering van Christus de verering van andere goden uitsloot, en twee, dat binnen dit exclusivistische geloof maar één opvatting bestond, de juiste. In het Grieks: orthodoxie.
Zelfs de meest oppervlakkige kennismaking met het christendom, modern of historisch, leert dat het eerste van die twee ideeën in brede kring ingang heeft gevonden – wij kijken vreemd op van degenen die op vrijdag naar de moskee en op zondag ter kerke gaan – terwijl christenen tot op de huidige dag bakkeleien over het tweede. Er zijn nogal wat visies op wat de juiste theologische opvattingen zijn.
De bronnen: exclusivistisch
Het historische probleem is nu dat onze bronnen voor de periode voor 400 zijn overgeleverd door mensen die dat exclusivistische christendom volgden. In de bronnen worden andere meningen afgedaan als ketterij. De stemmen van andersdenkenden klinken daardoor maar heel zwak, hoewel er in de loop van de twintigste eeuw allerlei teksten zijn ontsloten die het manicheïsme documenteren, een stroming waarin naast christelijke ook zoroastrische en boeddhistische ideeën zijn aan te wijzen. Verder heeft de vondst van de Nag Hammadi-bibliotheek eraan bijgedragen dat we zicht kregen op de stromingen die door orthodoxe christenen werden gebrandmerkt als “gnostisch”. Eén van de conclusies van het onderzoek naar die stromingen is dat we moeten overwegen die categorie te laten varen.
Voor zover ik kan overzien hebben oudheidkundigen momenteel noch voldoende bronnen noch adequate methoden om uit te maken wat, binnen de baaierd aan religieuze opvattingen vóór Constantijn, de voornaamste stroming was. Als er al één voornaamste stroming was. Waren het de manicheeërs? Waren het de gnostische stromingen? Waren het de voorgangers van de gelovigen die na Constantijn dominant zouden worden of weer een andere groep?
Is, om het anders te zeggen, de “proto-orthodoxie” iets marginaals geweest en was de ommezwaai in het keizerlijk beleid ook een breuk binnen het christendom, of was die proto-orthodoxie al dominant en veranderde er binnen die religieuze stroming niet zo heel veel?
Het feit dat we de statistieken niet hebben om deze vraag te beantwoorden, zal een deel van de verklaring zijn voor het feit dat we er eigenlijk niet naar omkijken en dus onnadenkend aannemen dat wat we herkennen ook wel representatief zal zijn geweest. Het antieke christendom dus als mogelijk valse vriend.
De geloofspraktijk
De laatantieke inscriptie hierboven (tekst) is een mooi voorbeeld van wat verloren is gegaan. Ze is te vinden op het theater van Milete en bestaat uit een aanroep van de aartsengelen. De onderste regel vat samen: “Aartsengelen: bewaar de stad van de Milesiërs en alle bewoners!” In de ovalen erboven worden zeven bovennatuurlijke wezens opgeroepen hetzelfde te doen. Het zevental heeft heel curieuze namen, namelijk Aeêi ouô, Eêio uôa, Êiou ôae, Iouô aeê, Ouô aeêi, Uô aeêio en Ôae êiou. Dat zijn de zeven klinkers van het Griekse alfabet, altijd in dezelfde volgorde, maar steeds beginnend op een ander punt in de reeks.
Helemaal bovenaan staan, boven een reeks letters, zeven op letters lijkende tekens die oudheidkundigen characteres noemen. Meestal zijn die betekenisloos maar dit keer zijn het astrologische symbolen voor de planeten. Omdat de verticale en horizontale lijnen zijn benadrukt en er dus een kruisvorm in is te herkennen, mogen we aannemen dat een christen deze tekst aanbracht, hoewel de grens met het jodendom niet scherp was en een messiaans-denkende jood in Milete geen onmogelijkheid is.
Dit is de manier waarop antieke magische teksten werken: reeksen letters en op letters lijkende tekens, vaak herhaald, moesten dienen om bovennatuurlijke krachten te dwingen tot bepaalde handelingen – in dit geval het beschermen van de ingezetenen van Milete. Als de plaatselijke bisschop zich veel aan de orthodoxie gelegen liet liggen (en dat neem ik gemakshalve even aan), zal de inscriptie een doorn in zijn oog zijn geweest, want een gelovige mocht weliswaar vragen om hulp van boven maar het dwingend manipuleren van bovennatuurlijke machten en krachten, zelfs als het ging om de lagere echelons, was een gruwel. Het deed immers afbreuk aan Gods almacht.
Of de bisschop of de christelijke magiër representatief was voor laatantiek Milete weten we niet en kunnen we ook niet weten. Dat de inscriptie op zo’n opvallende plek was aangebracht, bewijst echter dat de stedelijke autoriteiten en/of de theaterdirectie het geen conflict waard vonden. Ze zullen de mopperende bisschop vriendelijk te woord hebben gestaan, zeker, maar ze beschouwden magie niet als een ten hemel schreiende blasfemie die God zou doen besluiten de stad te verwoesten met een regen van zwavel en pek.
[Met dank aan Gert M. Knepper.
En overigens bestaat mijn blog vandaag negen jaar. Dit is het 4037e stukje en u hebt ruim 36.000 reacties gegeven.]
Een aantal Oudhoogduitse toverspreuken zijn teruggevonden in 9e- en 10e-eeuwse christelijke boeken, terwijl in de spreuken zelf soms namen als die van Wodan, Balder en Frija worden genoemd.
Bijvoorbeeld de tweede Merseburger Spreuk::
Phol ende uuodan uuorun ziholza du uuart
demo balderes uolon sinuuoz birenkict
thubi guolen sinhtgunt · sunna era suister
thubi guolen friia uolla era suister thu
biguolen uuodan sohe uuola conda
sose benrenki sose bluotrenki sose lidi
renki ben zi bena bluot zi bluoda
lid zi geliden sose gelimida sin.
Opgeschreven in een sacramentarium.
Mijn Oudhoogduits is wat weggezakt… Mischien kun je me even helpen?
Zelfs, of juist, als je er geen bal van snapt is dit hartstikkemooi. Vind ik. 🙂 🙂
Pa nu zie ik dat er van die swingende alliteraties in zitten. Leuk voor de niet-kenner om eens te zien! 🙂
https://nl.wikipedia.org/wiki/Merseburger_toverspreuken
‘(…) het Duitse Meer, dat niet slaat op wat wij een meer noemen, maar verwijst naar de zee. Een instinker dus.’
Dus vroeg ik af hoe die ‘valse vriend’ is ontstaan:
‘Het woord [zee = uitgestrektheid zout water] heeft nog geen bruikbare etymologie, en kan om die reden niet met woorden buiten het Germaans verbonden worden. Daarom wordt vaak zonder nader bewijs aangenomen dat dit woord is overgenomen uit een verder onbekende voor-Indo-Europese taal in Noordwest-Europa, waarop ook Fins saivo ‘helder binnenmeer’ en Sami saiva ‘id.’ zouden teruggaan.’
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/zee
Het is nog leuker: wat in het Duits een See is, noemen wij een meer. In het Frans is de zee la Mer. Dus ik vermoed dat wij het hier verkeerd begrepen hebben.
‘Dus ik vermoed dat wij het hier verkeerd begrepen hebben.’
Nou, dat doen we dan in commissie..:
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/zee
‘Os. sēo (mnd. sē); ohd. sē, sēo (nhd. See); ofri. sē (nfri. see); oe. sǣ (ne. sea); on. sær, sjór, sjár (nzw. sjö); got. saiws; alle ‘zee, binnenzee, meer’, got. ook ‘moeras’, < pgm. *saiwi-.
In de Oudgermaanse talen betekent het woord [zee] zowel ‘zee’ als ‘meer’, maar in de moderne West-Germaanse talen met uitzondering van het Duits is de betekenis ‘meer’ verouderd. In de Noord-Germaanse talen daarentegen is ‘meer’ de gewone betekenis.'
'In het Frans is de zee la Mer.'
http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/meer1
'Verwant met: Latijn mare ‘zee’; Oudiers muir, Welsh, Cornisch en Bretons mor; Litouws mãrios; Oudkerkslavisch morje (Russisch móre); < pie. *mor-i- ‘zee’ (IEW 748). Het woord lijkt ook in oude riviernamen als Morava, Marica, Marisos voor te komen, wat erop kan wijzen dat het een voor-Indo-Europees woord is. Dat zou ook verklaren waarom *mori- en *mari- naast elkaar voorkomen.'
Vergelijk Latijn: 'lacus': meer, met Frans: 'lac', Engels: 'lake'.
Dank u. Ja, Mare Nostrum. En Parijs is de wijk le Marais.
Le Marais is een wijk waar vroeger een moeras was (un marais is een moeras).
Etymologie:
ÉTYM. 1459; maresc, 1086; mareis, xie; d’un francique *marisk. Cf. angl. marsh, all. Marsch, du rad. germanique *mari- « mer, lac ».
Zoals je zegt heeft het wel degelijk met de zee te maken.
In het Frans wordt ‘la mer’ nooit met een hoofdletter geschreven, wel de bepaling die er bij staat.
Enkele voorbeelden:
la mer du Nord/ la mer Caspienne/ la mer Baltique/ la (mer) Méditerranée (in dit geval laten we ‘mer’ meestal vaak weg, maar men ziet het soms ook voluit geschreven)/ la mer Noire/ la mer Rouge etc.
‘(…) wij kijken vreemd op van degenen die op vrijdag naar de moskee en op zondag ter kerke gaan – terwijl christenen tot op de huidige dag bakkeleien over het tweede.’
Of op sabbat. Zo houden de Zevende dag adventisten zich aan de zaterdag. Het is me wat…
Welke planeten zijn dat die daarboven zijn aangegeven?
Dat weet ik niet goed. Het zijn niet de symbolen die we tegenwoordig gebruiken.
Ik geloof dat het Trithemius van Sponheim was die zeven aartsengelen aan zeven planeten (in Middeleeuwse ogen) koppelde: Michaël aan de zon, Gabriël aan de maan, Samaël aan Mars, Rafaël aan Mercurius, Zachariël aan Jupiter, Anaël aan Venus en Orifiël aan Saturnus. Dus ik vroeg me af of die zeven planeettekens hiervoor stonden, maar blijkbaar is dat niet zo.
Dat is al te vinden in de joodse magie uit de Romeinse tijd. Het kan heel goed tweemaal zijn bedacht, overigens.
Wat grappig dat de teksten op de steen in een soort tekstballonnetjes staan. Echte ovalen zijn het niet, deze wat knullige omlijningen. En nodig zijn ze ook niet want de teksten zijn al duidelijk gegroepeerd. Heeft die omlijning ook een (magische of anderszins) betekenis?
Ze deden mij denken aan egyptische cartouches.
@Sara: Door jouw opmerking dacht ik: een cartouche staat voor eeuwigheid en bescherming. Wie weet hebben deze omlijningen wel dezelfde functie en zat je midden in de roos!
Wikipedia: volgens Ptolemais waren er zeven planeten (in volgorde). Maan, Mercurius, Venus, Zon, Mars, Jupiter en Saturnus. Anaximander van Milete zou voor het eerst het onderscheid hebben gemaakt tussen planeten en sterren.
Negen jaar, 3 X 3, en dat op quatorze Juillet. Moge U en Uw verhelderende blogs een lang leven beschoren blijven.
Het christendom heeft nooit goed raad geweten met magie. De westerse kerk van de middeleeuwen heeft geprobeerd het in te kapselen, o.a. via heiligenvereing en ook pelgrimage. In de reformatie werd het simpelweg tot niet-bestaand verklaard. Maar het blijft opduiken en is laat het zich niet wegzetten door religieuze machtswoorden. Kennelijk appelleert magie aan een diepe irrationele laag in het menselijk bewustzijn. Het enige religueuze verweer is dat een gelovige zelf besluit er niet in mee te gaan.
En in de oosterse kerk vinden we sporen van magie in bv. de strijd rond de iconen.
Een mogelijk domme vraag: had dat niet simpelweg te maken met een van de tien geboden?
En water in wijn veranderen is…?
Een wonder!
Gezien het aantal stokken en krukken dat in Lourdes bij de grot tentoongesteld wordt heeft magie lang bestaan.
Er is een kwalitatief verschil. Magie is wat lastig te definiëren maar als we zeggen dat het erop neerkomt dat je probeert bovennatuurlijke krachten te dwingen, zitten we op redelijk veilig terrein. In de christelijke theologie is dit niet mogelijk omdat dit afbreuk zou doen aan de almacht van God; officieel vráágt een gelovige om bijstand, waarbij hij of zij (in de meeste christelijke kerken) de voorspraak kan vragen van een heilige.
Hoewel de grens met magie, gegeven de ondefinieerbaarheid van het genre, niet goed is te trekken, kennen de meeste gelovigen dit onderscheid wel. In de Oudheid was dit zeker niet zo, zoals ik heb betoogd, en in de Middeleeuwen speelt het ook nog. Maar zeker na de invoering van het catechismusonderwijs in de zestiende eeuw is dit toch wel in het bewustzijn van de gelovigen ingezonken.
Pelgrimages, zoals die naar Lourdes, hebben natuurlijk wel alles met voorchristelijke culten gemeen, of dat nu de tocht naar de Asklepiostempel in Pergamon, het vieren van Pesach in Jeruzalem of een bezoek aan het heiligdom in de duinen bij Velserbroek was. Pelgrimages zijn universeel.
We hebben hier over zaken die zich vaak aan de wetenschappelijke objectiviteit onttrekken. Er zijn ook andere verklaringen dan ‘magie’, bijvoorbeeld placebo-effect. In die zin kan een handeling, een voorwerp of pepermuntje een ’trigger’ zijn om het gewenste effect te bereiken. We weten daar nog heel weinig van en er wordt volop onderzoek naar gedaan, bijvoorbeeld op het gebied van pijnbestrijding.
Het is mij nog niet ter ore gekomen dat bezoekers aan Lourdes nieuwe ogen en nieuwe ledematen hebben laten groeien dus kennelijk kent ook de voorspraak van Maria zijn grenzen.
Dagelijks werk voor wie de onderste schappen in de supermarkt bijvullen?
Kennelijk appelleert magie aan een diepe irrationele laag in het menselijk bewustzijn – en waarom niet evengoed in het dierlijke bewustzijn – zijn wij zoveel meer op dit vlak
Ik ken iemand die aan magie doet en die ziet dat helemaal niet al irrationeel. Ook het vragen van goddelijk ingrijpen heeft daar niets mee te maken. De magier grijpt op een heel rationele manier in de werkelijkheid in volgens vaste technielken en procedures. Maar niet tevaak if te vergaand want dat kan onoverzienbare gevolgen hebben. Zie ook altmagick
‘Ik ken iemand die aan magie doet en die ziet dat helemaal niet al irrationeel.’
Natuurlijk niet! Zelfreflectie is de magiër vreemd.
‘Ook het vragen van goddelijk ingrijpen heeft daar niets mee te maken.’
Natuurlijk niet! Je hebt immers het bestaan van god aangenomen en dus kun je om goddelijk ingrijpen vragen. Komt op hetzelfde neer.
@Rob Duijf.
Deze persoon ziet magie als een natuurwetenschap. Onderworpen aan vaste wetten en procedures kun je in het weefsel van de werkelijkheid ingrijpen, net zo als je volgens vaste wetten en procedures elektriciteit kunt opwekken, God is in beide gevallen even(min) nodig.
Bij magie is een belangrijke randvoorwaarde dat ieder ingrijpen consequenties heeft en dat je dus heel voorzichtig moet zijn met wat je doet. Niet te vaak en niet te vergaand, anders verlies je de controle over wat je doet. Een notie die men b.v. bij de ontwikkeling van de kernbom wat uit het oog had verloren, en die bij ons enorme ingrijpen in de natuur wat meer op de voorgrond zou mogen treden. Dan zouden er b,v. minder bijen sterven. Maar omdat wij volkomen irrationeel ons korte termijn economisch belang voorop blijven stellen gaan die bijen toch dood.
“dat je dus heel voorzichtig moet zijn met wat je doet”
Dat is uiteraard erg gemakkelijk, omdat magie niet werkt – in tegenstelling tot atoombommen.
‘Deze persoon ziet magie als een natuurwetenschap.’
Dat kan wel zo zijn, maar is het dat ook?
‘Onderworpen aan vaste wetten en procedures kun je in het weefsel van de werkelijkheid ingrijpen (…)’
Wat is ‘het weefsel van de werkelijkheid’?
‘God is in beide gevallen even(min) nodig.’
Je hebt het bestaan van god al aangenomen en op basis daarvan beweer je dat god wel of niet nodig is. Waar is die aanname op gebaseerd?
‘Bij magie is een belangrijke randvoorwaarde dat ieder ingrijpen consequenties heeft en dat je dus heel voorzichtig moet zijn met wat je doet.’
Dat is niet alleen aan de magie voorbehouden: ieder ingrijpen heeft consequenties. We hebben ons echter ‘losgedacht’ van de werkelijkheid, waardoor we het geheel niet zien. We leven niet met de natuur (laat staan in de natuur), maar tegen de natuur. Omdat we los staan, niet alleen van de natuur, maar ook van de wereld die we hebben gecreëerd, denken we dat we de macht hebben invloed uit te kunnen oefenen. Omdat we daar de consequenties niet van overzien, krijgen we onvermijdelijk de rekening gepresenteerd.
‘Maar omdat wij volkomen irrationeel ons korte termijn economisch belang voorop blijven stellen (…)’
Omdat we ons los hebben gedacht van de werkelijkheid, zijn we zelfzuchtige, ego-bevredigende wezens geworden. Vanuit ons verdeelde bewustzijn creëren we een verdeelde, zelfzuchtige wereld, met verdeelde, op zichzelf gerichte instituties. Dat geldt ook voor onze huidige economie gebaseerd.
Maar het kan ook anders, als we ten minste bereid zijn onszelf ter discussie te stellen. Er zijn immers ook zeer altruïstische mensen en er zijn tal van onafhankelijke non-profit organisaties. Dus mensen kunnen veranderen door bewustzijn, besef en dat begint bij jezelf.
@ Rob Duijf
Ik ben het hier grotendeels wel mee eens. Ik wil alleen herhalen dat niet ik maar u God in deze discussie hebt geïntroduceerd. Ik heb juist geprobeerd God er buiten te houden.
Ik heb gerageerd op de stellingen dat magie irratoneel is en dat magie ertoe dient om de goden, cq God iets te laten doen dat zij/hij anders niet gedaan hadden/had. Ik ben het met beide stellingen oneens.
Tja, en als je ervan overtuigd bent dat jij er intertijd voor gezorgd hebt dat Nederland op het WK van Brazilië won, nadat de eerste helft voor Nederland een treurige vertoning was, dan kun je moeilijk volhouden dat magie niet werkt.
In dit magisch wereldbeeld is ieder punt een representatie van het heelal en als je op de juiste manier op een willekeurig punt drukt heeft dat gevolgen die gelijkvormig en proportioneel zijn. Dit alles is volkomen rationeel, en er is niet tegen te praten, omdat het systeem in zichzelf helemaal klopt. Maar rationeel en onzinnig sluiten elkaar helemaal niet uit.
Dieren zijn geen rationele en dus ook geen irrationele wezens. Dat truukje is voorbehouden aan Homo sapiens sapiens. Dat betekent nog niet dat de denkende mens meer is dan andere bewuste wezens, al zien de meeste mensen dat helaas niet in…
‘Ga tot de mier, gij luiaard, zie haar wegen en word wijs…’
Marien, als magie appelleert ‘aan een diepe irrationele laag in het menselijk bewustzijn’, waar appelleert geloof dan aan? Geloof in opperwezens, onderwezens, kaboutertjes en elfjes is minstens even irrationeel als de hocus pocus die we magie noemen. Het ene geloof is niet beter dan het andere. Geloof is het onvermogen om de werkelijkheid onder ogen te zien.
Er is meer dan we kunnen waarnemen met onze zintuigen, omdat onze zintuigen beperkt zijn, maar meer dan de zintuigen heeft het brein niet. We moeten het dus doen met de werkelijkheid zoals deze zich via de zintuigen aan het brein voordoet.
Het werkelijke probleem schuilt echter in de beperktheid van kennis en dus van het denken. Kennis is altijd gebaseerd op impressies van de werkelijkheid. Vervolgens proberen we ons op basis van die impressies voorstellingen te maken van hetgeen aan die beperktheid voorbij gaat. Tot hiertoe is er nog niets aan de hand, zolang we ons maar bewust zijn van het feit dat die projecties beperkt zijn. De meeste mensen houden de projecties echter voor de werkelijkheid en vervolgens ontbrandt de strijd.
Wat voorbij de beperktheid ligt, sluit echter niets uit, want we kunnen er niets over zeggen. Dat betekent ook dat het geen enkel houvast biedt. Als je dit werkelijk beseft, besluit je misschien wel om helemaal nergens meer in mee te gaan; daarmee is het geloof in allerlei tralala doorzien en beeindigd. Dan pas ligt werkelijkheid open voor ontdekking.
Beste Rob, geloof is de moed om de werkelijkheid waar te nemen zoals die zich voordoet, tegelijk wetend dat de waarneming grenzen heeft waar we niet voorbij kunnen komen. Geloof is net als denken een projectie, maar tegelijk het vertrouwen dat we het daarmee inderdaad wel kunnen redden. En wat voorbij die grenzen van het kennen ligt. weten we niet, ook niet als we daarvoor religieuze of filosofische taal gebruiken. Geloof gaat over hoe je in deze werkelijkheid staat, maar het biedt per definitie geen kennis die daar bovenuit zou reiken.
‘Geloof is net als denken een projectie (…)’
Beste Marien, ten eerste doe je het nu voorkomen alsof geloof en denken twee verschillende dingen zijn en dat is niet zo. Geloof is een denkproduct. Ten tweede is het denken zelf geen projectie, maar het denken projecteert op de werkelijkheid; het denken is een mechanisme dat projecties produceert. We denken dat de projectie de werkelijkheid is, maar het is slechts verbeelding van de werkelijkheid. Vervolgens vindt er vereenzelving plaats; we denken of geloven dat de verbeelding de werkelijkheid is.
‘(…) geloof is de moed om de werkelijkheid waar te nemen zoals die zich voordoet (…)’
Waarom hebben we daar moed voor nodig? De keerzijde van moed is angst, nietwaar? Waar zijn we bang voor? Voor de werkelijkheid die we niet kennen? Of voor de werkelijkheid zoals we denken of geloven dat die werkelijkheid is, onze verbeelding dus?
‘En wat voorbij die grenzen van het kennen ligt, weten we niet, ook niet als we daarvoor religieuze of filosofische taal gebruiken.’
Zeker, dat is een feit! Dus wat is het probleem?
‘Geloof gaat over hoe je in deze werkelijkheid staat (…)’
Waarom hebben we daar geloof voor nodig? Moed? Vertrouwen? Nogmaals, waar zijn we bang voor, anders dan voor onze eigen hersenspinsels?
Correct, Rob. denken produceert projecties. Ik drukte mij onnauwkeurig uit. Geloof doet dat ok, soms via denken, soms anders. Geloof als systeem of ideologie kun je eventueel reduceren tot denkproduct. Maar ik zou de twee niet willen gelijkschakelen. En buiten denken en geloven zijn er ook andere manieren om de werkelijkheid te benaderen. Niet weinigen proberen de werkelijkheid niet waar te nemen zoals die is – ik sluit mijzelf niet uit – en daarom zeg ik ‘moed’. En ‘geloof’? Ook dat verschilt per mens. De praktijk leert dat je kennelijk prima zonder kunt.
‘Geloof als systeem of ideologie kun je eventueel reduceren tot denkproduct.’
Laat dat ‘eventueel reduceren’ maar weg, het is een denkproduct, waar waarde aan wordt gehecht.
‘Maar ik zou de twee niet willen gelijkschakelen.’
Je suggereert dus dat er, los van het denken, geloof bestaat dat niets te maken heeft met systemen, dogma’s en ideologieën als denkproducten en alles wat daarmee samenhangt en eruit voortkomt. Dat vraagt om een toelichting!
In dit verband lijkt jouw opmerking: ‘En ‘geloof’? Ook dat verschilt per mens’ te duiden op iets persoonlijks? Wat mij doet afvragen wat dat dan is?
‘De praktijk leert dat je kennelijk prima zonder kunt.’
Zeker! Maar daarmee is het verhaal niet af. Waarom hebben mensen kennelijk geestelijke krukken nodig, geestelijk leiderschap? Waarom zijn mensen psychologisch afhankelijk?
‘En buiten denken en geloven zijn er ook andere manieren om de werkelijkheid te benaderen.’
Welke manieren zijn dat dan?
‘Niet weinigen proberen de werkelijkheid niet waar te nemen zoals die is (…)’
Dat is wel eufemistisch gesteld – de meeste mensen hebben geen flauw benul – maar je zegt eigenlijk dat mensen hun ogen sluiten voor de werkelijkheid en…
‘– ik sluit mijzelf niet uit –’
…dat er moed voor nodig is om je ogen open te doen? Waarom? Waar ben je bang voor?
Nu vraag ik me of de volgers van dit blog nog geïnteresseerd zijn in deze dialoog. We kunnen dit ook voortzetten zoals we al eerder hebben gedaan.
Dat is een lekker ruime definitie van geloof – zo ruim dat alles geloof is en het begrip daarmee betekenisloos wordt. Want u hebt het onmogelijk gemaakt ongelovig te zijn.
Graag gedaan, FrankB. Maar on/geloof kan ik niet on/mogelijk maken. dat doet iedereen zelf.
Ik zie maar weinig verschil tussn
“Toen sprak God: `Er moet licht zijn!’ En er was licht.”
en
“Expelliarmus!”
Er zit een heel groot verschil, het ene geeft licht en het andere ontwapent. Maar als je in plaats van “Expelliarmus” “Lumos solem” invult, dan ben ik het hartgrondig met je eens! 🙂 (Potterlatijn voor “Zorgt voor één heel felle lichtflits uit de punt van je toverstaf”)
Dan heb je het licht nog niet gezien…?
De belangrijkste versie van westerse magie kan dus gedefinieerd worden als het idee dat het gesproken of geschreven woord (en daarmee zijn we terug bij JonaL’s onderwerp) rechtstreeks onze natuurlijke werkelijkheid kan veranderen. Het is opvallend in hoeveel variaties dit idee terugkomt, onder andere in het genre fantasy. Ik zou toch denken dat dat genre het product is van fantasievolle auteurs, maar dat valt ook in dit opzicht tegen.
Lijkt erop: Wigner heeft lang geleden een artikel (en boek) geschreven over de vraag waarom wiskunde zo goed met de werkelijkheid overeen komt: https://www.maths.ed.ac.uk/~v1ranick/papers/wigner.pdf
In de quantummechanica is die situatie extreem: eigenlijk begrijpen we het niet, maar het werkt wel heel goed. https://nl.wikipedia.org/wiki/Tweespletenexperiment
“De waarschijnlijkheidsgolf kan, net als iedere andere golf, ook diffractie en interferentie ondergaan”. Interfererende waarschijnlijkheden …….
mooie blog!
Ik weet niet of ‘orthodoxen’ deze spreuk gericht aan aartsengelen wel als magie zouden zien. Ze lijkt me juist goed aansluiten bij de niet veel latere litanieën, die behalve de personen van de Drie-eenheid ook (aarts)engelen, apostelen en heiligen aanriepen. Het gebruik van bijv. de litanie der heiligen was ook lange tijd para-liturgisch. Concilies en kerkvaders verstonden onder magie eerder bepaalde handelingen of spreuken in verband met bepaalde handelingen, zoals het voorspellen van de toekomst of loten trekken.
Ik denk dat een orthodoxe bisschop misschien eerder over de curieuze en ongebruikelijke namen van de aartsengelen zou vallen.
@Rob: Meer dan zintuigen heeft ons brein niet? Dacht ’t wel! Er zijn zoveel verschillende vormen van werkelijkheid die ons brein kan ervaren zonder zintuigen. Het meest voor de hand liggende voorbeeld dat iedereen kent omdat iedereen het iedere nacht meemaakt, is dromen. En daarnaast zijn er veel manieren om verschillende vormen van bewustzijn te bereiken en die zijn altijd onderdeel geweest van de oude beschavingen. De boeddhisten hebben meditatie, de prairie Indianen hun vision quest. Het is alleen de westerse wereld met z’n obsessie met rationeel denken die dat uit het oog is verloren.
‘Het meest voor de hand liggende voorbeeld dat iedereen kent omdat iedereen het iedere nacht meemaakt, is dromen.’
Je haalt hier verschillende dingen door elkaar, Frans. Eenvoudig gezegd is dromen een voortzetting van denkactiviteit in een verlaagde bewustzijntoestand (REM-slaap). Tijdens het dromen probeert het brein orde te scheppen in de dagelijkse chaos van het denken. Overigens staat het brein 24/7 ‘aan’ en komt er ook tijdens de slaap informatie via de zintuigen binnen die ook een rol in de droom kunnen spelen.
‘En daarnaast zijn er veel manieren om verschillende vormen van bewustzijn te bereiken en die zijn altijd onderdeel geweest van de oude beschavingen.’
Daargelaten of dat zo is en of het wel of niet belangrijk is: het bewustzijn wordt gevoed via de zintuigen en dat zijn er veel meer dan de klassieke vijf. Met andere woorden: zonder zintuigen is er geen informatieverwerking en dus bewustzijn. Mocht jij andere ervaringen hebben, laat het dan vooral even weten, want dan ben je een wetenschappelijk fenomeen.
‘Het is alleen de westerse wereld met z’n obsessie met rationeel denken die dat uit het oog is verloren.’
Dat is nou wat we een ‘frame’ noemen…
Wat jij niet beseft is dat het bewustzijn beperkt is. Je kunt dat bewustzijn wellicht kunstmatig ‘verruimen’, het blijft beperkt. Wat wel zo is, dat bijvoorbeeld bij het gebruik van bepaalde hallucinogenen het denken wordt gedempt en de waarneming verandert waardoor de gebruiker een gevoel van ‘eenheid’ of ‘vrede’ of ‘grote schoonheid’ ervaart. Daar kleven echter ook nadelen aan, zoals inertie en geestelijke afhankelijkheid.
Het is nog veel interessanter of dat op een volkomen natuurlijke manier, dus zonder het gebruik van kunstgrepen, valt realiseren. Ons brein is namelijk een buitengewoon gevoelig orgaan. Het brein neemt waar! Door onze manier van leven beperken we echter de gevoeligheid van ons brein. Als we ons daarvan bewust zijn, dan laten we de werkelijkheid toe zoals deze zich aan het brein voordoet en creëren we geen schijnwerkelijkheid meer.
Voor zover ik weet kan hersenactiviteit doorgaan na verlies van zintuiglijke werking. Prettig lijkt mij anders.
Dat klopt. Dan is er sprake van een diep coma, waarbij de patiënt niet bewust is en niet reageert op prikkels van buiten. Er is wel hersenactiviteit die kan worden gemeten en zichtbaar gemaakt.
Er is ook het ‘locked in syndroom’. Dat is een toestand van volledige verlamming waarbij de patiënt zich wel bewust is van zijn omgeving, maar niet in staat is tot enige vorm van communicatie.
Het Locked-in syndroom is een afschuwelijke toestand. Zoals het woord zegt, je zit opgesloten in je eigen lichaam.
Er worden wel mogelijkheden ontdekt en onderzocht om communicatie mogelijk te maken via computers.
Nog enkele interessante sites:
https://www.hersenletsel-uitleg.nl/soorten-hersenletsel-hersenaandoeningen/hersenletsel-door-cva-beroerte-bloeding-of-infarct1/locked-in-syndroom-lis
https://nl.wikipedia.org/wiki/Locked-in-syndroom
https://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Scaphandre_et_le_Papillon
Gaat over een film die in 2007 gemaakt is (die ik zelf helaas niet gezien heb)
http://www.locked-in.nl/
Groeten,
Roger
Heilige Moeder van Kazan, waar is mijn reactie gebleven? Ik heb een heel verhaal geschreven, tig keer vernieuwd en het is er gewoon niet!?
Rustig, rustig, het komt vanzelf. Het heeft daarom alleen wat meer tijd nodig.
En deze onzin staat er gewoon wel! Sorry, Rob, we zullen het moeten bewaren voor een volgende keer, er is iets mis gegaan.
Beste Frans, dat overkomt mij ook wel eens. Daarom schrijf ik mijn berichtjes liever in een notitie-app; dan heb ik m nog als het mis gaat.
Ik vind het leuk om verder met je van gedachten te wisselen, maar wellicht moeten we dat even buiten dit blog om doen?
Het leuke van de blog is dat andere lezers er dan ook weer op kunnen reageren. Maar Jona kennende komt het onderwerp nog wel een keer voorbij.
Is ook niet in de spambox gekomen…
Ook mijn dank aan gmknepper en mijn felicitaties aan JL voor de negende verjaardag van deze blog en de ongelooflijke arbeid die hij verricht heeft en ook mijn dank aan al de reageerders waarvan ik ook veel geleerd heb!!!
Toger
Ik zie geen kruis. Als ik wel een kruis zag had ik geen enkele reden om te geloven dat dit door een ‘christen’ gemaakt was. En als ik dan ook nog eens bisschop van Milete was, voor of na Constantijn, dan zou ik geen enkele reden zien me hiermee te bemoeien, want deze ‘heidense’ tovenarij had geen enkel verband met de god die volgens Dt 6,4 één is. Ik bedoel, dat ‘exclusivisme’ heeft de ‘orthodoxie’ niet van vreemden. De behoorlijk extreme stelling over de diversiteit van het oude christendom die hier klinkt komt er ongeveer op neer dat het niet uit het jodendom voortkomt.
De zogeheten proto-orthodoxie was een kleine stroming, op de meeste plaatsen een minderheid, die pas na eeuwen strijd met allerlei andere vormen dominant werd als hét christendom. Dat is het voorstel van Walter Bauer in 1934, allang van tafel dacht ik toch. Ehrman heeft nog eens geprobeerd het opnieuw leven in te blazen, met minder dan overweldigend succes.
Dank Roger,
Ja, het moet afschuwelijk zijn. Bij de zwaarste vorm van ‘locked in’ (volledige LIS) is de patient niet in staat te communiceren. Er zijn ‘mildere’ varianten, waarbij de patient door met een of twee oogleden te knipperen kan communiceren (klassieke LIS), of wanneer er daarnaast nog enige vorm van motorische respons mogelijk is (incomplete LIS).
Dick van der Heide (1963) heeft een klassieke LIS. Hij schreef ‘M’n ogen zeggen alles’ (2000) en ‘Je zal m’n ouders maar zijn’ (2019) door letter voor letter met zijn ogen te knipperen.
Paul Trossèl (1971) heeft een incomplete LIS. Samen met journalist/tekstschrijver Laura van der Burgt schreef hij het boek ‘Oogwenk’ (2017) door met zijn ogen te knipperen en zo de juiste letter op een letterkaart aan te wijzen (omhoog betekent ‘ja, omlaag ‘nee’); een langdurig en vermoeiend proces. Ook kan hij m.b.v. een sensor op zijn voorhoofd een computer bedienen en zo mailen, facebooken en skypen. En hij kan zijn linkerduim nog net voldoende optillen om met een schakelaar televisie, verlichting en dvd-speler te bedienen en de verpleging te alarmeren.
https://www.verdermethersenletsel.nl/t/oogwenk-boek-over-gevolgen-hersenstaminfarct
Je noemt de mogelijkheid om via computers te communiceren en dat kan voor mensen met een volledige LIS een uitkomst zijn. Zo kan bijvoorbeeld met behulp van een functionele MRI (fMRI) hersenactiviteit door een computer worden vertaald in een actie. Dat is natuurlijk niet praktisch, maar het opent weer wegen naar andere technieken. Bijvoorbeeld een geïmplanteerde brain-computer interface (BCI) die bestaat uit elektroden die op de hersenschors worden gelegd.
Bij deze technieken wordt dus gebruik gemaakt van de hersenactiviteit die optreedt bij ‘denken’: in gedachte ‘praten’ en in gedachte een handeling uitvoeren door deze te verbeelden.
Ik denk dat het nog zeker tien jaar duurt voor zich dat vertaalt in praktisch hanteerbare technieken, maar het Nederlandse hersenonderzoek staat hierin op hoog niveau.
Ik weet niet waarom dit nu hier staat, maar het is mijn reactie op @Roger van Bever.
Magie wordt nog altijd en overal bedreven. In het bedrijfleven stikt het van de magie. Zo moest ik ooit meedoen met een Djembécirkel waar we onder het slaan van ritmes bezweringen chantten. Of kijk naar de postmoderne ‘chaos magic’ van de jaren zeventig, tachtig; ‘The Secret’-hype van de jaren negentig. (hier heeft de hogere macht plaatsgemaakt voor een pseudowetenschappelijke verklaring aan de hand van de quantummechanica) Of, langer geleden, Norman Vincent Peale, met zijn ‘kracht van positief denken’ – die een grote invloed uitoefende op onder andere de jonge Donald Trump en zijn ouders. Zo kan een oplichter, brekebeen, totaalidioot, reality-tv-ster, zomaar op het absurde idee komen dat hij President van de VS kan worden. En dan heb je de veelbesproken ‘meme magic’ van de alt-right, nu, er is al veel over geschreven.