Een van de aardigste boeken die ik de afgelopen jaren heb gelezen, is The Fate of Rome van Kyle Harper. Ik schreef al eerder over het boek, dat groot is in een klein genre.
Een klein genre
Dat kleine genre is “ondergang van het Romeinse Rijk”. We hebben relatief weinig geschreven bronnen, hoewel er met de gestage publicatie van papyri en Aramese teksten wel wat bij komt, en het archeologisch materiaal is nog onvoldoende verkend. De voorkeur ging immers lange tijd naar de klassieke periode.
Hoe groter de dataschaarste, hoe minder data je in de weg zitten bij het reconstrueren van het verleden. Als dan ook nog onduidelijk is wat is bedoeld met het thema, vindt iedere auteur wel iets dat hem bevalt. Ik citeer mezelf:
Zo wilde Gibbon, die parlementslid was, waarschuwen tegen autocratie. Daarom begon hij zijn betoog [over de ondergang van het Romeinse Rijk] in de tweede eeuw na .Chr., toen goede keizers verzuimden de Senaat – lees: een parlement – voldoende bij het bestuur te betrekken. Een oudheidkundige die hecht aan een sterke eenheidsstaat, kan zijn verhaal beginnen in de derde eeuw; wie een hekel heeft aan christenen, wijst op de doorbraak van hun geloof; wie vindt dat een overheid niet te ver moet terugtreden, selecteert de vijfde eeuw. Gelovigen in de rassenstrijd kiezen de Grote Volksverhuizingen en islamofoben nemen de zevende eeuw. Het kan allemaal, het is allemaal dramatisch, het oogt allemaal reuze gewichtig en het is allemaal in meerdere of mindere mate (on)juist.
Kortom: steeds als iemand over de ondergang van het Romeinse Rijk schrijft, is de oorzaak een in de eigen tijd urgent probleem. Altijd. Stomvervelend.
Harpers actualiteit
Kyle Harper vat samen wat er de laatste tijd aan inzicht is gewonnen over emergente tropische ziekten, zoals ebola, en herkent die in de Romeinse keizertijd. Ook kijkt hij naar wat bekend is geworden over het klimaat. Ziekten en klimaatomslag waren overigens voor de Romeinen op zichzelf geen onoverkomelijke problemen. Ze beperkten echter de veerkracht van het Mediterrane rijk en dus de mogelijkheden erop te reageren. Eerder een factor dus dan een oorzaak.
Het moge hierna duidelijk zijn dat ook Harper de problemen uit de eigen tijd in catastrofale vorm herkent in de Late Oudheid. Het zal ook eens niet. Wie websites als Eurekalert de laatste tien jaar heeft bijgehouden, zal weinig lezen dat hij niet al weet.
Dat klinkt misschien wat negatief, maar dat betreft meer de typering van het genre dan dit boek. Dat is namelijk een van de betere in zijn soort en daarom een waardige vijftiende aflevering in de bloedstollende reeks “Zit een oudheidkundige met de rug naar een boekenkast”.
UIt je tweet: “Wat is er toch de lol van mensen van quasi-beleefde vragen van hun werk te houden?”
Zichzelf superieur voelen.
Heb je toch de oorzaak van het verlies van het West-Romeinse RIjk benoemd: afnemende veerkracht ….
Toch overtuigt ook dit mij niet helemaal. Want die andere vraag blijft hiermee onbeantwoord: hoe komt het dat in het oostelijk deel het Romeinse Rijk voort bleef bestaan? Als we oorzaken willen duiden (ik geloof er niet zoveel van dat er maar één is) moeten we naar de verschillen kijken tussen beide rijkshelften. Dan vallen klimaatverandering, barbaarse invasies en christendom alvast af. Afbrokkelend staatsbestel is al beter – maar ook hier vraag ik me af of dit niet eerder gevolg is dan oorzaak.
Om me zorgen te maken over klimaatverandering heb ik geen oudheidkunde nodig, de vierdelige documentaire van Kadir van Lohuizen is meer dan genoeg. Het zou leuk zijn als iemand eens probeerde zonder agenda de vraag te analyseren.
Ik ben het met u eens als het gaat om het eeuwige kijken naar de oorzaken voor de ‘val’, omdat dan inderdaad direct de tegenvraag gesteld moet worden waarom de rest van het Rijk het wel overleefde.
Zelf denk ik dat er veel meer gekeken moet worden naar de tegenstander, we zien daar wijzigingen in de structuur van de maatschappij, de onderlinge samenwerking en en de manier waarop oorlog gevoerd werd. Helaas krijgt dat (ook door een nog veel groter gebrek aan bronnen) veel te weinig aandacht.
Geschiedenis werd en wordt vaak gebruikt om lessen te leren over wat er nu gedaan zou moeten worden. De Founding Fathers van de USA hebben Gibbon ook goed gelezen en daaruit geconcludeerd dat er checks and balances nodig zijn, zoals een vrije pers en onafhankelijke rechtspraak. In de USA heeft men ook een Capitool en een Senate, dat is geen toeval.
Zij die dat doen vergeten bijna altijd dat het verleden zich nooit op dezelfde wijze herhaalt.
Was er eigenlijk wel zoiets als de ondergang van het Romeinse Rijk?
Was er niet gewoon sprake van een evolutionair, organisch proces waarbij grote clusters opgingen in veel kleinere, die ook weer onderling met elkaar de strijd om het bestaan moesten aangaan.
Er zijn veel invalshoeken nodig om dit proces te belichten: alle ons nu bekende wetenschappelijke disciplines. En dan nog zullen we het nooit helemaal zeker weten.
Ga je ook nog Four Ramones en Het goed van de zwendelaar bespreken? Ze staan zo mooi vooraan in je boekenkast.
Nee, maar stripalbums zijn wel voorzien. Alleen zijn dat andere stripalbums.
In mijn ogen is de hele vraagstelling verkeerd. Je moet je niet afvragen waarom het Romeinse rijk viel, maar waarom het zo ontzettend lang heeft bestaan, in een enorme omvang, omvattend het hele Middellandse Zeegebied, van de 1e eeuw v. Chr. tot de 5e eeuw n. Chr. Ongekend! Nooit meer gebeurd daarna. Wat deden de Romeinen zo goed?
“Nooit meer gebeurd daarna.” Ach, het Chinese rijk heeft veel langer bestaan.
Welk Chinese Rijk doelt u op?
Laten we zeggen het Chinese Keizerrijk. Vanaf 221 BC tot 1911 heeft dat bestaan. Zeker, er waren diverse dynastieën en opsplitsingen.
Herinnert me aan de tenenkrommende voorstelling in het gallo-romeins museum van Tongeren, waar allerlei acteurs een personage speelden uit de Romeinse tijd dat ons vertelde hoe goed diversiteit wel was (want de grootheid van het Romeinse Rijk ging daarmee gepaard).
Lang kon ik echter niet luisteren want de ambient muziek teisterde mijn tinnitus.