Het op één na noordelijkste hunebed in Nederland, hunebed G1, staat ook wel bekend als de Steenberg. In het Gronings is dat natuurlijk zoiets als Stainbarg. Dat is een gebruikelijke naam voor zo’n monumentaal Trechterbekergraf. Volgende week blog ik over een Drents dorp dat naar een hunebed Steenbergen is genoemd.
We weten dit keer iets over het landschap waar de hunebedbouwers hun grafmonument neerzetten, want in het westen kronkelde de Drentsche Aa en in het oosten de Hunze. Op de landtong daartussen woonden dus mensen. Ze hadden hun akkers vlakbij een klein rond meertje, dat is ontstaan toen een gletsjer zich terugtrok (een “doodijsgat”). Er zijn meer hunebedden bij zulke meertjes, zoals D2 en D35, die liggen bij pingoruïnes.
Het hunebed van Noordlaren is ongeveer 9½ meter lang en ruim vier meter breed. Anders dan de andere hunebedden, strekt G1 zich van noord naar zuid uit. Als je de enorme deksteen ziet, krijg je een idee van de kolossale krachten waarmee gletsjers en andere ijstongen ooit die enorme zwerfkeien moeten hebben verplaatst: deze steen woog een ton of zeventien.
Er zijn in hunebed G1 een paar boorgaten aanwezig uit de tijd dat mensen de brokken natuursteen nog gebruikten voor dijkverzwaring, maar het buskruit is niet sterk genoeg gebleken. Van der Sanden citeert in zijn Gids voor de hunebedden een negentiende-eeuwse dominee Boeles die er in 1845 enkele woorden aan de gaten wijdde
… opdat niet, na verloop van tijd sommigen zich het hoofd breken met gissingen over den oorsprong en de betekenis dezer gaten, Immers reeds nu maakt men de kleine kinderen wijs, dat de reuzen in dezelve den duim staken, en elkander zo de steenen toewierpen.
Archeologisch onderzoek in de jaren vijftig leverde zo’n 150 stuks aardewerk op, daterend uit 3300-2975 en 2850-2750 v.Chr. Voor dat hiaat ben ik geen verklaring tegengekomen. Ook bleek voor het portaal, dat er nu niet meer is, een graf te zijn geweest. Aan een verkleuring in het zand was te zien dat er een of twee kleine mensen begraven moet zijn geweest.
Hoewel hunebed G1 in een andere provincie staat dan D3 en D4 in Midlaren, is het op loopafstand van die twee. Een kwartiertje wandelen, hooguit.
Tot slot dit: een scherpzinnig man observeerde ooit dat Groningen feitelijk het meest noordelijke Drentse brinkdorp was. Er is inderdaad een soort geologische continuïteit vanuit Drenthe: de strook land tussen Hunze en Aa strekt zich uit tot Groningen. Als er ooit nog een hunebed wordt gevonden in de richting van de stad Groningen, zou in elk geval ik daar niet van opkijken.
Meer weten over de Trechterbekercultuur?
- Over dit hunebed: Wikipedia, nl en Hunebeddeninfo.nl en Hunebedden.nl
- Het Hunebedcentrum in Borger, het Drents Museum in Assen en het Muzeeaquarium in Delfzijl
- Herman Clerinx, Een paleis voor de doden. Over hunebedden, dolmens en menhirs (2017; bespreking)
Google Earth: hier (het meertje links is het doodijsgat). Bezocht op 9 augustus 2021, fietsend van Assen naar Groningen, en opnieuw op 27 februari 2022, op weg van Emmen naar Groningen.
Mooi verhaal over Noordlaren. Ik vermoed dat men het in het Gronings eerder over een ‘stainbult’ dan over een ‘stainbarg’ zal hebben, cf. https://groninganus.wordpress.com/2005/09/19/olle-stainbult/
Binnenkort begint er een make-over van de Grote Markt, in Stad (zoals je weet noemen Groningers (Stadjers) hun woonplaats kortweg ‘Stad’), waarbij er dus een kleine kans is dat op deze oude brink ook restanten van een stainbult worden aangetroffen. Ik houd het in de gaten!
“Ik vermoed dat men het in het Gronings …..”
Ik vermoed dat het er sterk van af hangt waar in de provincie. Volgens een online Nlds – Gro zakwoordenboek is het stainbaarge, maar het woord baarge ben ik nog niet tegengekomen. Net als alle Nedersaksische dialecten is het Gronings niet gestandaardiseerd.
“het woord baarge ben ik nog niet tegengekomen”
Dat lag aan mij – mijn geboren en getogen Groningse buurvrouw gebruikt het.
Als het al ‘berg’ in het Gronings moet zijn dan is het ‘baarg’ voor de meer noordelijke varianten van het Gronings en ‘baarge’ voor de meer oostelijke varianten zoals FrankB terecht meldt.
Maar ‘barg’ is in elk geval fout of een foute weergave van het woord.
Truus Pinkster, opgegroeid op Het Hogeland met ouders afkomstig uit de Veenkoloniën