Je weet zeker dat bezoekers aan Irak je een keer zullen zeggen dat de enige zekerheid in Irak is dat je geen zekerheid hebt. Wat op de ene dag nog een duidelijk reisprogramma lijkt, kan de volgende dag totaal anders zijn. Plekken waar de paus dit voorjaar op bezoek is geweest, zijn enerzijds prachtig opgeknapt en aangepast voor bezoekers. In Ur betekent dat dat delen die in 2019 nog toegankelijk waren, nu afgesloten zijn. Soms ontmoet je archeologen, zoals in Hatra, Nineveh en Girsu, die er merkbaar plezier in hebben je rond te leiden. (Noot: in Uruk pleurden ze de halve site op slot, alsof wetenschappers de voornaamste belanghebbenden zouden zijn). Het museum in Bagdad, dat een enorme subsidie kreeg om open te zijn voor bezoekers, is inderdaad open geweest om te tonen dat het Gilgameš-tablet terug in Irak was en toen weer gesloten. En overal waar je komt vind je iets dat je niet had verwacht maar dat leuk is. Zoals in Borsippa. Of Birs Nimrud, zoals de moderne naam is.

Borsippa

We gingen naar Borsippa om  de ziggurat te zien, een plomp monument waar je allerlei tichels ziet liggen, gestempeld met spijkerschriftinscripties. Het monument is, net als de minaret van Samarra, weleens genoemd geweest als de Toren van Babel. Ernaast ligt de tempel Ezida, gewijd aan de god van de wijsheid en schrijfkunst, Nabu. Kortom: we liepen er met plezier rond, te meer omdat de ruïne van de tempeltoren in gebruik bleek als speeltuin. Sommige mensen skiën van een berg af, hier renden de kinderen van een kunstmatige berg tichels naar beneden.

Op een tegenoverliggende heuvel stond ooit een Sumerisch paleis, dat nu is overbouwd door een islamitisch heiligdom. De lokale traditie wil dat Ibrahim ofwel Abraham hier is geweest. Zo’n legende is eigenlijk vrij normaal: in heel het Nabije Oosten hebben mensen geliefde heidense cultusplaatsen voorzien van joodse namen, waardoor de oorspronkelijke eredienst viel te integreren in het plaatselijke jodendom, christendom en islam. Oude ruïnes veranderden in paleizen van de legendarische koning Nimrod, die men beschouwde als tijdgenoot van Abraham. In Sanli Urfa in Turkije tonen ze waar Nimrod Abraham in het vuur zou hebben gegooid. Welke relatie de bewoners van het huidige Birs Nimrud veronderstellen tussen de koning en de profeet, weet ik niet.

Friendly neighborhood deity

Bij het heiligdom bleek een kermisachtige markt te zijn, waar volop mensen flaneerden. Ik heb er heerlijk ijs gegeten. Het was oprecht gezellig. Ik houd van wat ik gemakshalve de volksislam zal noemen, zoals ik ook houd van het volkskatholicisme van bijvoorbeeld de Madonnina van Civitavecchia. Je moet een friendly neighborhood bovennatuurlijke helper in buurt hebben. Gewoon voor gewone mensen die gewone dingen doen, voor wie religie de structuur van de week vormt, die een rustdag gebruiken om even naar een gebedshuis te gaan, kennissen te ontmoeten en zich te ontspannen. Dat Nabu zijn plaats afstond aan de ene God van de monotheïsten, dat die toen dood ging, en dat zijn heiligen ondertussen van naam veranderden: dat verandert verder niet zoveel.

Terugkijkend naar de ziggurat zag ik dat mensen daar waren gaan picknicken. Waterpijp erbij. De meiden waren aan het voetballen.

Naschrift 16 november 2021

In oktober bezochten we Birs Nimrud.