Er is weer iets te melden over de heling van illegale oudheden. De trouwe lezers van deze blog kennen de Green-collectie: de verzameling van de Amerikaanse miljardair Steve Green, die zich in het hoofd had gezet een Museum voor de Bijbel te bouwen in Washington en daarbij door roeien en ruiten ging. Hij kocht alles op wat hij in handen kon krijgen. Dat maakte hem tot makkelijk slachtoffer voor al wie uit was op zijn geld. Zo kocht hij valse snippers van de Dode-Zee-rollen, moest hij schikken over de heling van gestolen kleitabletten uit Irak en is een deel van zijn Egyptische collectie inmiddels terug naar Egypte. Green was ook betrokken bij minimaal twee van de zwendelzaken van Dirk Obbink: Eerste-eeuwse Marcus en Sapfo.
Gilgameštablet
En dan is er het Gilgameštablet. Dat is al bijna twintig jaar geleden op de markt gekomen. Het is in 2003 in Londen aangekocht door een Amerikaanse of Israëlische handelaar – ik vind hierover tegenstrijdige informatie – die het kleitablet liet schoonmaken. Daarbij ontdekte hij dat het een fragment bevatte van het Epos van Gilgameš. De handelaar heeft het vervolgens verkocht met de mededeling dat hij het in 1981 had gevonden in een doos vol metaalfragmenten. Dat is dus een valse verklaring. Vervolgens lijkt het tablet enkele keren te zijn doorverkocht. Dat is me nu niet helemaal duidelijk. Zeker is dat het in 2014 bij het Londense veilinghuis Christie’s kwam, waar Green het verwierf.
In september 2019 nam de Amerikaanse overheid het tablet, samen met duizenden andere illegale oudheden, in beslag. Het was immers afkomstig uit een roofopgraving, er was een valse provenance opgegeven en het was tweemaal – in 2003 en in 2014 – illegaal naar de Verenigde Staten gebracht.
Over dit alles had ik al eerder geschreven. Toen werd de handelaar die de valse verklaring opstelde nog geïdentificeerd als de Israëlische handelaar Joseph David Hackmey . Nu lijkt het een anonieme Amerikaan te zijn.
Cornell
Nieuw is dat het tablet, met 17.000 andere Mesopotamische voorwerpen, vorige maand is teruggegeven aan Irak. Nieuw is ook (althans voor mij) dat niet alles afkomstig is uit de Green-collectie. Er zijn ook 5000 illegale oudheden bij die waren aangekocht door de Cornell-universiteit.
Het staat vast dat Green wist dat hij de wet overtrad. Hij heeft althans voor miljoenen geschikt. Inmiddels staat echter ook vast dat hem in dit specifieke geval weinig blaam treft. Christie’s verkocht het hem namelijk met de al in 2003 opgestelde valse verklaring. Eén van de grote vragen is nu of Christie’s ervan op de hoogte was dat die verklaring onjuist was. Bedenk hierbij dat Christie’s ook de betrokken was bij de voorgenomen verkoop van de Sapfo-papyri en dat hierover een rechtszaak loopt. Dit blijft interessant.
De erfgoedwetgeving
Het goede nieuws is dat er nu serieus werk wordt gemaakt van de handhaving van de erfgoedwetgeving. Althans in Amerika. Het laat zich raden dat de handel in illegale oudheden zich nu zal vestigen in landen waar (a) de erfgoedwetgeving minder goed wordt gehandhaafd, (b) de infrastructuur aanwezig is voor de complexe financiële transacties die worden gebruikt om wit te wassen wat zwart is, en (c) academici de handel in illegale oudheden vergoelijken.
Zonder dat ik nu wil voorspellen dat het hier gierend uit de hand zal lopen, wil ik er wel op wijzen dat Nederland zo’n land is.
Dit blogstukje is een verzameling waarheden als koeien, dus ga ik lekker over het VK artikel zitten zeuren. Het eerste dat me opvalt is dat er in de kop en in de tweede zin al twee zaken gekoppeld worden die los van elkaar dienen te staan:
“Ook geroofd erfgoed moet je bestuderen”
“Zonder meer teruggeven is niet altijd de beste optie.”
Het tweede citaat is ook nog eens een fraaie stropop – is er momenteel iemand die meent dat geroofd erfgoed per ommegaande terug moet naar Afghanistan?
Dit is ook een pareltje:
“het moedwillig ontkennen van historische bewijzen niet wetenschappelijk is”
Vlak erboven al weerlegd door “zonder de opgravingscontext kan je weinig zinnigs zeggen” – dwz het historische bewijs is ex-bewijs geworden. Het is opgehouden bewijs te zijn. Voor aanvullingen zie Monty Python’s papegaai sketch, met De Boer in de rol van verkoper.
“spijkerschriftteksten geroofd ….. die een rechtstreeks beeld geven van de Joodse ballingschap in Babylonië in de vijfde en zesde eeuw voor Christus.”
Hoe weet onze papegaaienverkoper dat ze uit deze tijd stammen, zo zonder context? Dat wil ik graag weten, want elk goed antwoord betekent een doorbraak voor het wetenschappelijk onderzoek.
“lijkt mij een wetenschappelijke plicht”
Dan doet het er blijkbaar niet toe dat het Wetboek van Strafrecht heling verbiedt.
Ach ja, voormalige kwaliteitskrant.
Inderdaad, vreemd dat de Volkskrant dat stuk heeft geplaatst.
En nog eens inderdaad: in Nederland is de aanpak van de handel in illegale oudheden een lachertje.
Laten wij het Nederlandse Catawiki, in Europa het grootste online veilinghuis voor verzamelwaardige objecten, hier bij naam noemen. Op Catawiki worden op grote schaal vervalsingen verhandeld. Ik vermoed dat bij de oudheden op hun site ook veel mis is. De Nederlandse krijgt miljoenen aan belastinginkomsten. Ik zou zeggen dat er dan toch ook een morele plicht tot controle is.
Ik zou willen zeggen : als wij willen lobbyen voor een betere aanpak van de handel in oudheden, dan zou het goed hier een concreet bedrijf als voorbeeld te kunnen stellen. Probleem is natuurlijk dat zij onmiddellijk zullen zeggen dat hun handel niet illegaal is. Hoe een praktische aanpak zal moeten zijn kan alleen concreet worden door ergens te beginnen. Catawiki lijkt mij door zijn grote omzet een goede kandidaat.
Ik denk dat de KNAW (“geweten van de Nederlandse wetenschap”) en VSNU (vertegenwoordiger van de werkgevers in de wetenschap) ook eens met de vuist op tafel mogen slaan: als academici unprovenanced oudheden publiceren, volgt automatisch aangifte van medeplichtigheid bij heling. Er is immers sprake van prijsopdrijving. Dat weet ook iedereen.
Ik denk ook dat ze kunnen zeggen: Brill heeft papyri uitgegeven waarvan vooraf bekend was dat ze waren geroofd en Brill kwam met een ondeugdelijke retractie, tot er duidelijkheid is, kunnen Nederlandse academici geen zaken meer doen met Brill. Dat is een harde maatregel, en ik denk dat Brill er harder door wordt getroffen dan de uitgeverij verdient, maar ik zie momenteel geen alternatief. Alleen door de wet te handhaven, begrijpen mensen dat de wet er is met een reden. Bijvoorbeeld dat het publiceren van dit materiaal leidt tot roof en moord. Geen enkel wetenschappelijk inzicht is waard dat er mensen voor worden vermoord.
Op het bovenstaande zijn wat uitzonderingen denkbaar, maar ikzelf ken er maar één.
Wat ik begrijp uit de erfgoedwetgeving is dat die, wat het internationaal erfgoed betreft, alleen maar dienen ter uitvoering van de verdragen van UNESCO. Of zijn er ook nog zaken Europees geregeld ?