Mijn vorige blogje over Oxyrhynchos rondde ik af met een opmerking over het kadaster. Dat was een voorbeeld van een administratief document. Daarover nu het een en ander.

Het dagelijks leven

Uit Oxyrhynchos kennen we belastingaangiften, vergunningen, een beschrijving van restauratiewerkzaamheden, aktes, regelgeving, het rapport van een lijkschouwer, verzoekschriften, notulen van rechtszaken, aantekeningen van een volkstelling, juridische paperassen, een verslag van werkzaamheden aan de afwateringskanalen en documenten met betrekking tot de graanuitdeling aan de armen. Een apart genre is de acclamatie, waarmee de volksvergadering of een andere samenkomst van burgers loftuitingen richtte tot de gezagsdragers.

Leve de Romeinse macht, leve de keizer, leve onze gouverneur! Voorspoed voor de gezagdragers!

is de inleiding tot een reeks complimenten aan ene Dioskouros, die de eerste burger was, onder wie de zegeningen van Oxyrhynchos eindeloos toenamen, die de bron was van alle goeds en die deze acclamatie te horen kreeg toen de gouverneur op visite kwam.

Matchfixing

Andere teksten documenteren het openbare leven, zoals het programma van de paardenraces. Na de eerste wedstrijd was er een optocht en traden zingende koorddansers op, die na de tweede race opnieuw een voorstelling gaven. Na de derde race kon het publiek kijken hoe de honden werden losgelaten op een groep gazellen, na de vierde was er een korte toneelvoorstelling, na de vijfde was er atletiek en aan het einde van de dag was er nog een zesde paardenrace. Een andere papyrus bevat een contract waarin de zaakwaarnemers van twee worstelaars overeenkomen dat een van de vechters van de ander zal verliezen en daarvoor 3800 drachmen toucheert. Aangezien de derde eeuw na Chr. een tijd was van gierende inflatie, specificeerden de partijen dat het ging om munten met de oude zilverwaarde.

Verder zijn er zakelijke brieven gevonden in Oxyrhynchos, en ook facturen, contracten, ontvangstbevestigingen, uitnodigingen voor feestjes (vaak op dezelfde of de volgende dag en bijna altijd in een tempel), huurovereenkomsten, horoscopen, inventarislijsten, orakelvragen, schuldbekentenissen, testamenten, een recept tegen een kater, huwelijkscontracten, de plattegrond van een huis, toverspreuken, een aankondiging dat een verloving is beëindigd en persoonlijke brieven.

Waar is hellenistisch Oxyrhynchos?

Zo geven de papyri een beeld van het dagelijks leven in de Romeinse tijd. Uit de voorafgaande hellenistische periode zijn maar weinig teksten uitgegeven. Ze zijn er natuurlijk wel, zoals een toewijzing van land aan een ruiter genaamd Theon. Dit is echter een uitzondering.

De afwezigheid van papyri uit de eeuwen voor Christus valt niet te verklaren vanuit de belangstelling van de onderzoekers. Misschien biedt de opgraving de verklaring. De papyri zijn namelijk gevonden in afvalhopen, waarvan de diepste lagen het meest in de buurt kwamen van het grondwaterpeil, terwijl de bovenste lagen verwaaiden. Het middendeel lag echter redelijk droog en viel, doordat de Nijl nooit hoger steeg, archeologisch te bergen.

De Late Oudheid

De eerste, tweede en derde eeuw zijn goed gedocumenteerd maar daarna neemt het weer af. Toch zijn er nog voldoende interessante gegevens, zoals een rechtszaak in 325 n.Chr. die wordt verdaagd omdat het de volgende dag zondag is. Dit is een vroege verwijzing naar de zondagsrust, kort nadat keizer Constantijn die had ingevoerd. Veel jonger is de jaarrekening die de exploitant van een landgoed in het jaar 566 opstelde voor de eigenaar. Uit de vroege zevende eeuw zijn enkele teksten in het Perzisch, die documenteren hoe de Romeinen de controle over Egypte van 618/619 tot 628 verloren aan het Sasanidische Rijk. Keizer Heraclius zou zijn gezag nog herstellen maar enkele jaren later, in 641, veroverden de Arabieren Egypte. Dat de teksten uit Oxyrhynchos een halve eeuw later ophouden, zal samenhangen met de vondstomstandigheden. Dit deel van de afvalhopen, bovenaan, moet zijn verwaaid.

Was Oxyrhynchos een geletterde samenleving?

De enorme variatie aan teksten wekt de indruk dat dit een volledig geletterde samenleving was, maar schijn bedriegt. Een aangifte van diefstal eindigt met de opmerking dat Diogenes dit heeft opgeschreven namens de ongeletterde Nechthenibis. Ook de hierboven genoemde Ammonios, die er tijdens een christenvervolging niet in slaagde kerkelijke goederen in beslag te nemen, was analfabeet en legde een eed af nadat Serenus zijn rapport had opgeschreven.

Een enkele keer veroorloofde een klerk zich een persoonlijke ontboezeming. Toen een zekere Syneros in een brief verzuchtte dat overdreven goedheid een ramp was voor de mensheid, voegde de klerk toe dat het de allergrootste ramp was. Alleen al om dit soort momenten, waarop je als eenentwintigste-eeuwse lezer even contact hebt met iemand van een eeuw of achttien geleden, is papyrologie een leuk vak. In de zin dat je ziet hoe gewone mensen leefden, is Oxyrhynchos eigenlijk een Pompeii in teksten.

[Dit was een deel van mijn boek Bedrieglijk echt, dat een overzicht biedt van de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers van papyri. Het boekje is nog steeds te koop.]