Er zijn, althans op deze blog, eigenlijk twee Armeniës. Het een is een klein staatje ten zuiden van de Kaukasus, ingeklemd tussen Turkije en Azerbaijan, waarmee het op voet van oorlog staat. Gelukkig voor de Armeniërs loopt de weg van Iran naar Rusland door hun land, zodat er zowel in het zuidoosten als in het noorden landen zijn die baat hebben bij stabiliteit. Het andere Armenië is een antieke natie die zich uitstrekte over grote delen van wat nu oostelijk Turkije is en ook een deel van Noordwest-Iran. Dat antieke Armenië werd in de vierde eeuw na Chr. christelijk en die religie is wat het toenmalige en het hedendaagse Armenië verbindt.

In de ban van de Ararat

Aan dat antieke Armenië wijdt het Drents Museum nu een tentoonstelling, In de ban van de Ararat. Allerlei prachtige stukken uit het Historisch Museum van Armenië in Yerevan zijn nu in Assen.

Het knappe is dat u een goed beeld krijgt van de antieke materiële cultuur, hoewel de bruiklenen alleen komen uit het moderne Armenië. Het is alsof je aan de hand van de collectie van het provinciaal museum van Noord-Brabant een overzicht maakt van de geschiedenis van alle Nederlandse gewesten in de zestiende eeuw. Bewonderenswaardig is trouwens ook dat de expositie er überhaupt is gekomen. De corona heeft Armenië namelijk zeer hard getroffen en er was ook nog een oorlog met Azerbaijan die slecht afliep voor de Armeniërs.

Ik ga geen recensie schrijven van de tentoonstelling. Ik ben namelijk een van de auteurs van het publieksboek, dat over een week of twee in de winkels komt. Wat ik wel kan zeggen: als u belangstelling heeft voor archeologie, moet u zeker gaan kijken.

De Bronstijd

Eerst maar eens twee stukken die me troffen als ronduit mooi. Om te beginnen het halssnoer hierboven, dat dateert uit het laatste kwart van het derde millennium v.Chr. En vervolgens deze zilveren beker, die ongeveer even oud is.

Ik vond ook deze kruik heel mooi. Hij dateert uit de achttiende of zeventiende eeuw v.Chr. en het is natuurlijk geen toeval dat een voorraadvat voor vloeistoffen is gedecoreerd met golflijntjes.

Wat opvalt in de kunst van de Brons- en IJzertijd, is dat er altijd weer dieren staan afgebeeld. Honden, runderen, slangen, vogels, wolven, paarden, leeuwen, een tapir: de hele dierentuin is aanwezig. Zie het plaatje helemaal bovenaan voor een edelhert. Vergelijk dat even met de Nederlandse Prehistorie, zo goed gedocumenteerd in Drenthe, waar dierenmotieven helemaal zo gebruikelijk niet zijn. De vormgever van het museum heeft enkele van die Armeense dieren opgeblazen tot kolossale proporties.

Hieronder is een strijdwagen uit de Late Bronstijd. Net als in Egypte staan er twee mensen in de bak: de krijger en de menner. Dat is opvallend, want je zou in deze regio een strijdwagen hebben verwacht zoals de Hethieten in het westen of de Assyriërs in het zuiden maakten: met drie respectievelijk vier soldaten in de bak.

Nog meer dieren: een halssnoer met vogels. Ik moest denken aan een bedelarmband.

De IJzertijd (Urartu)

Over de IJzertijd heb ik al eerder geblogd: het gaat dan over het koninkrijk Urartu. Dat geldt in de archeologische publiciteitsmachine nog steeds als mysterieus en wat dies meer zij, maar het is ook een onderwerp waar leuke nieuwtjes mogelijk zijn, zoals deze recente ontdekking in het westelijke Satala. Uit de Vroege IJzertijd komt deze kop uit de Armeense stad Dvin (bekend van enkele christelijke kerkvergaderingen):

Het bordje met uitleg in het Drents Museum attendeerde erop dat de man een tiara draagt, zoals de latere Armeense koningen ook zouden doen. Hier is een soldaat uit de negende of achtste eeuw. Ergens in het verre westen van Turkije schreef ene Homeros een gedicht over dit soort krijgers.

Dit is de deksel van een doosje – en het is geweldig. Middenin staat de “boom des levens” die we ook kennen uit de Assyrische kunst, links en rechts bewaakt door twee gevleugelde bewakers. (Als u denkt aan de cherubs die de boom des levens in de Hof van Eden bewaken, zit u goed.) Het Urartese opperwezen is eveneens afgebeeld: bovenaan fladdert Shiuini of Shivini. De iconografie doet denken aan die van de god Aššur.

Een kleitablet uit Karmir Blur, dat ooit Teishebani heette. De garnizoenscommandant meldt dat hij heeft ontdekt dat twee van de vijf dienaren van een zekere Tsipa spionage bedrijven.

De Perzische tijd

Zoals ik al schreef namen de Perzen de macht over in Urartu. De oude IJzertijdstaat heet voortaan Armenië en we herkennen dat de mensen een vroege vorm spreken van de taal die nu Armeens heet.

Weer een beest: een wolfje van brons. De wolf gold in Armenië, zo leerde ik, als begeleider van de dode zielen maar zou ook in staat doden weer tot leven te brengen.

En een mooie drinkschaal, gevonden bij het Sevan-meer. Dit soort schalen kennen we ook van afbeeldingen uit Persepolis. Daar zijn het de Lydiërs die ze meedragen, kijk maar, maar deze kommen zijn op allerlei plekken gevonden.

De Hellenistische tijd

Deze inscriptie is opgericht om een grens aan te duiden. Hij is opgericht door koning Artashes ofwel Artaxias. Dit was een vorst uit de dynastie die na de veroveringen van Alexander heerste over een onafhankelijk geworden Armenië. De details zijn enorm obscuur; ik zal er nog eens over bloggen.

Een belangrijke heerser uit deze dynastie was Tigranes II (r.95-55 v.Chr.), die profiteerde van de verzwakking van het Seleukidische Rijk en Syrië annexeerde. Hij moest het al snel weer ontruimen. Moderne Armeniërs willen nog weleens landkaarten tonen waarop de zuidgrens van historisch Armenië voorbij Damascus ligt, en helemáál uit de lucht gegrepen is het niet, maar het is wat misleidend. In elk geval: hier is Tigranes, met de al genoemde tiara.

Een medaillon met een adelaar, een panter en een slang. Tweede helft van de eerste eeuw v.Chr., gevonden in Sisian, helemaal in het zuidoosten van het huidige Armenië. Topstuk.

De Late Oudheid

Vaasje uit de vroege derde eeuw na Chr.: het portret van de Romeinse keizer Caracalla, vrijwel zeker vervaardigd in Syrië.

En tot slot: een relikwie van de Ark van Noach. Er zijn diverse van dit soort stukken hout, die teruggaan op een expeditie van de vierde-eeuwse bisschop Jacob van Nisibis, die meende de Ark te hebben gevonden op de hellingen van de berg Judi, niet ver van het huidige Cizre. Dit is de plaats die in de Mesopotamische en Joodse literatuur wordt aangewezen als de plek waar de Ark aanmeerde en er zijn al uit de Romeinse tijd rapporten over mensen die bitumen hebben gevonden. De berg die nu bij elke moderne Armeniër een plek in het hart heeft, is eigenlijk een andere, maar de oriëntatie van oeroude steden als Karmir Blur maakt duidelijk dat die berg al heel lang een speciale reputatie had, dus dat de Armeniërs twee tradities samensmeedden tot één, is eigenlijk alleen maar logisch.

De expositie In de ban van de Ararat duurt nog tot 30 oktober. De treinverbinding met Assen, die gedurende de eerste twee weken van de tentoonstelling door werkzaamheden was verstoord, is inmiddels hersteld.