[Dit is het vierde deel van een zesdelige reeks over de geschiedenis van de voornaamste stad van het antieke Sicilië, Syracuse. Het eerste stukje was hier en een landkaartje is daar.]

Timoleon

De crisis waarmee het vorige blogje eindigde, was ernstig. Er waren revoluties in de steden van Sicilië en Zuid-Italië en er kwam een einde aan effectief bestuur. In Syracuse was het niet anders. Hiketas had de stad alleen kunnen bevrijden door samen te werken met enerzijds de moederstad Korinthe en anderzijds aartsvijand Karthago. Hiketas probeerde het initiatief te hernemen door bondgenootschappen te sluiten met diverse Italiaanse steden (waaronder Rome), maar het was voor iedereen duidelijk dat Grieks Sicilië, verzwakt door een jarenlange burgeroorlog, in handen van de Karthagers zou vallen.

Toch liep het anders. De moederstad van Syracuse, Korinthe, stuurde inderdaad een leger om haar kolonie te helpen. De leider was de efficiënte Timoleon. Het expeditieleger bestond uit veteranen die ervaring hadden opgedaan in de Derde Heilige Oorlog (355-346). Timoleon wist een Karthaags leger te ontwijken, ging aan land in Tauromenion en maakte contact met het leger van Hiketas. Onverwacht viel Timoleon de man aan die hem had uitgenodigd. Toen die was uitgeschakeld, begon hij onderhandelingen met Dionysios II: ze zouden samenwerken in de oorlog tegen Karthago. Dionysios stemde toe, liet Timoleons troepen toe in de citadel op het eiland en vocht aan de zijde van Timoleon tegen de Karthagers. Na de overwinning was Timoleons positie sterk genoeg om Dionysios II weg te werken: hij mocht in Korinthe gaan wonen. Daarmee verdween hij van het Siciliaanse toneel.

Herstel

Nu kon Timoleon beginnen met het herstel. Duizenden Grieken aanvaardden zijn uitnodiging om naar Sicilië te komen, waar ze land kregen en de steden opnieuw bevolkten. Tegelijkertijd zette Timoleon de oorlog tegen Karthago voort. Deze fase van de oorlog was opvallend doordat Karthago voor het eerst Griekse huurlingen inzette. In 339 werd het zoveelste vredesverdrag gesloten. De grens met de Karthaagse gebieden zou opnieuw liggen bij de rivier de Platani.

Twee jaar later sloten de andere steden zich daarbij aan. Toevallig – of misschien ook niet – sloten op bijna hetzelfde moment ook de steden in het Griekse moederland een algemeen vredesverdrag. Koning Filippos II van Macedonië was de architect van dit verdrag en wilde zo troepen krijgen voor een veldtocht tegen Perzië. Uiteindelijk zou zijn zoon Alexander dat plan ten uitvoer brengen.

In Syracuse stelde Timoleon orde op zaken. In het nieuwe bestel hielden democratische, oligarchische en koninklijke elementen elkaar in evenwicht. Het zou een solide basis voor stabiliteit, vrede en welvaart moeten zijn. Inderdaad kende Sicilië een tijd lang rust. Na deze missie te hebben volbracht, trok Timoleon zich uit het openbare leven terug.

Agathokles

Angst voor Alexander, die plannen had voor een westelijke veldtocht, kan de Sicilianen hebben geïnspireerd om zich te onthouden van onderlinge gevechten. Na Alexanders dood (323 v.Chr.) laaiden de oude tegenstellingen echter weer op. In Syracuse konden de oude bewoners en de mensen die Timoleon naar Sicilië hadden gehaald, niet goed met elkaar overweg. Het conflict spitste zich toe op de vraag of de gemengde constitutie meer oligarchisch of meer democratisch moest worden. In 316/315 versloeg een democraat, Agathokles, de oligarchen. Vervolgens werd hij alleenheerser, wat toch een opmerkelijke stap is voor een democraat.

Het vervolg is voorspelbaar, deprimerend voorspelbaar. De tyran nam huurlingen in dienst, vergrootte de macht van Syracuse door andere Siciliaanse steden te onderwerpen (Akragas, Gela, Messina), en lokte een oorlog tegen Karthago uit toen zijn populariteit daalde. Al snel lagen de Karthaagse troepen voor Syracuse. Hoewel de stad goed versterkt was, zag het er somber voor Agathokles uit. Daarom besloot hij tot de operatie die ik al eerder vermeldde, toen ik schreef over Kyrene en over enge baby’s, In de zomer van 310 zeilde hij weg van Sicilië om de strijd in Afrika voort te zetten. Hier behaalde hij een schitterende overwinning en vervolgens sloeg hij het beleg op voor de vijandelijke hoofdstad. In 306 sloten Syracuse en Karthago vrede.

Agathokles riep zichzelf uit tot koning. Hij kon moeilijk achterblijven nu de opvolgers van Alexander dat ook hadden gedaan. Zijn laatste jaren waren echter ongelukkig. Het staat vast dat hij niet wilde dat een van zijn zonen hem als koning zou opvolgen. Op zijn sterfbed herstelde hij de democratie (288).

De heerschappij van Agathokles, vermoedelijk de meest meedogenloze en zeker de meest succesvolle van alle tyrannen van Syracuse, markeert de laatste keer dat Sicilië een belangrijke en onafhankelijke rol speelde in de Mediterrane wereld. Meteen na zijn dood brak weer eens een periode van anarchie aan en uiteindelijk zou Rome de macht overnemen.

Pyrrhos van Epirus

Zover was het echter nog niet. De ondergang van onafhankelijk Sicilië werd ook ergens anders ingezet – in Tarente. De stad kreeg het aan de stok met Rome en riep de hulp in van Pyrrhos, de koning van Epirus. Ik heb zijn verhaal eerder verteld en beperk me hier tot de constatering dat Rome, toen het in 280 en 279 verslagen was, lucht kreeg doordat zijn bondgenoot Karthago onverwacht Syracuse de oorlog verklaarde.

Pyrrhos, die ooit de schoonzoon was geweest van Agathokles, schoot de bedreigde stad te hulp. Hij had de Karthagers al naar het westelijke puntje van Sicilië, naar Lilybaion, opgedreven toen de regering van Syracuse hem bedankte en terugstuurde. Terwijl de Syracusaanse schepen hem naar Italië overzetten, dook de Karthaagse vloot plotseling in de Ionische Zee op en maakte korte metten met de Syracusaanse schepen en het Epirotische leger. Enkele maanden later wisten de Romeinse legioenen een aanval af te slaan, waarna Pyrrhos de handdoek in de ring wierp met als commentaar dat Sicilië een mooie boksring was voor Karthago en Rome.

[Wordt donderdag vervolgd]