Zoals ik al heb aangegeven, zit het hoofdstuk over het hellenisme in het handboek van De Blois en Van der Spek, Een kennismaking met de oude wereld, aanzienlijk beter in elkaar dan het hoofdstuk over het klassieke Griekenland. Het hoofdstuk illustreert bovendien leuk hoe lastig het is een handboek te schrijven. Ik licht er een punt uit waar de auteurs alleen maar in de problemen konden raken: de invasie van de Galaten. De Blois en Van der Spek vertellen dat de Macedoniërs in de derde eeuw v.Chr. nogal wat te stellen hadden met

agressieve volkeren uit het noorden. Tegen een van die volkeren waren ze niet bestand: de Galaten, een Keltische stam, die in 279 dwars door Macedonië naar Midden-Griekenland doordrong tot bij Delfi, een jaar later overstak naar Klein-Azië en daar de Seleukiden en Attaliden tot zware militaire acties dwong. Uiteindelijk vestigden zij zich blijvend in het midden van Klein-Azië (Galatië).

U leest over die zware militaire acties hier meer.

Structuur

Dit is onberispelijk maar we lopen hier tegen de structuur van het boek aan: eerst het Nabije Oosten, dan Griekenland met het hellenisme, daarna Rome. Deze verdeling van de stof over drie culturen is begrijpelijk, maar blokkeert ook het zicht op de wisselwerking. Want waar komen die Kelten nou ineens vandaan? Het bijschrift bij een voorspelbare en eigenlijk niet heel informatieve foto (zie boven) doet wat reparatiewerk:

“Kelten” is in werken van Griekse schrijvers vaak een verzamelnaam voor alle volken die ten noorden van Marseille woonden. Tegenwoordig wordt wel gedacht dat zij kwamen uit het gebied waarin archeologen de La Tène-cultuur gevonden hebben (Noordoost-Frankrijk en Zuid-Duitsland). Hun gebied moet zich na 500 v.Chr. geleidelijk uitgebreid hebben over heel Gallië, Noordwest-Spanje, de Alpengebieden, Bohemen en de Britse eilanden (hoewel reeds in de Oudheid getwijfeld werd of de bewoners ervan Kelten waren).

Dit is een samenvatting van iets wat we veel verderop in het handboek, als de Romeinen het Keltische westen onderwerpen, over de Kelten te lezen krijgen.

Alternatief?

Ik weet niet of er een alternatief is, maar ik heb er wel over nagedacht. De Griekse kolonisatie zou een moment zijn geweest om Marseille te introduceren en de vraag die deze stad uitoefende op de achterliggende Hallstatt-cultuur. We zouden dan hebben kunnen uitleggen dat van de Griekse vraag structurerende werking op IJzertijd-Europa was uitgegaan: meer sociale stratificatie in de zone van Noordoost-Frankrijk en Zuid-Duitsland, waar door de zoutwinning al een handelsnetwerk was ontstaan. Op die manier komen de Kelten, als ze in het hellenistische hoofdstuk hun opwachting maken, niet zo uit de lucht vallen.

Het is maar een suggestie. Het nadeel is natuurlijk dat de student dan al in een vroeg stadium wordt geconfronteerd met wéér een antiek volk. En er zijn al zo veel oude volken, is de klacht van eerstejaars.

Kortom, de takeaway van dit stukje is: de vorm van een handboek blokkeert onvermijdelijk de informatie en er is geen oplossing. Een handboek is immers eeen Zwitsers zakmes.

En nu ik het toch heb over de IJzertijdculturen van Europa: wauw.

Literatuur

• Over de Kelten verschijnt binnenkort De god van de maretak van de zeer door mij bewonderde wetenschapsjournalist Herman Clerinx. U bestelt het boek hier al.
• Een wat oudere synthese is Barry Cunliffe, The Ancient Celts (1997, diverse geactualiseerde herdrukken)