De Etna, waarom geen stukje over de Etna? Ik herinner me de eerste keer dat ik de Siciliaanse vulkaan zag, vanuit het vliegtuig op weg naar Catania. Wat een kolos! Ik maakte meteen bovenstaande foto.
De berg is 3329 meter hoog en omdat ’ie aan zee ligt, is dat ook de topografische prominentie, dat wil zeggen hoe hoog een top uitsteekt boven de omgeving. Het is daarmee de op twee na opvallendste berg van Europa. Ik lees overigens ook 3340 meter. Hoewel ik tot veel bereid ben om u de alleractueelste inzichten te verschaffen, ben ik het niet gaan nameten.
Activiteit
De Etna geldt als de meest actieve vulkaan van Europa en is zeker de vulkaan waarvan de activiteit het langst is beschreven. De Griekse dichters Aischylos en Pindaros vermelden de uitbarsting van 476/475 v.Chr. en de geschiedschrijver Thoukydides weet van een soortgelijke gebeurtenis in 425. De uitbarsting van 396 is opgetekend door Diodoros, die is geboren aan de voet van de berg. Een andere uitbarsting in de vierde eeuw v.Chr. is verondersteld in een sage die ik zo meteen zal noemen. De lijst van voortekens van Julius Obsequens verwijst naar vulkanische activiteit in 140, 135 en 126 v.Chr., Orosius vermeldt een uitbarsting in 123, Petronius weet van activiteit in 49, Vergilius in 44, Appianus in 38 en Cassius Dio in 32 v. Chr. De lijst van antieke uitbarstingen wordt afgesloten door Suetonius, die ons meedeelt dat de Etna actief was in 40 na Chr.
Net als de Stromboli, die even verderop ligt, is de Etna een stratovulkaan, wat betekent dat hij een kegelvormige berg is die is ontstaan door de ophoping van uitgestoten lava en as. Zulke bergen zijn soms zeer steil en worden nog steiler naarmate je de top nadert. Zie nog een keer de foto helemaal bovenaan. De top is sowieso lastig te bereiken, want daar liggen sintels en losse as. De Romeinse keizer Hadrianus, die de klim in 125 na Chr. wilde maken, bleef ergens onder de top steken.
Verhalen
Als je het donkere en onherbergzame landschap tegenwoordig bezoekt, kun je je makkelijk voorstellen dat de ouden geloofden dat de vuurspuwende gigant Enkelados hier levend begraven lag. Als hij bewoog, beefde de aarde. Soms identificeerde men de vuurspuwer met de monsterlijke Tyfon. De god Hefaistos (ofwel Vulcanus) had zijn smidse in de Etna, en de Cyclopen woonden in de omringende grotten. Omdat de berg zo hoog was, vertelde men ook dat het de plaats was waar mensen zich hadden verzameld tijdens de Zondvloed. Die hadden de natuurramp als enigen overleefd.
De zojuist aangekondigde sage gaat over de broers Amfinomos en Anapias, die hun leven riskeerden toen ze hun ouders uit een brandend huis evacueerden. De goden hielpen het tweetal door een lavastroom – u moet denken aan een soort riviergod – opdracht te geven zich te splitsen. Dit verhaal speelt in de vierde eeuw v.Chr. maar de twee jongens genoten nog in de eerste eeuw na Chr. verering. Hun woonplaats Catania herdacht de gebeurtenis op haar munten.
Het gedicht Aetna, ten onrechte toegeschreven aan Vergilius, is vervaardigd door iemand die de mythologische verklaringen voor vulkaanuitbarstingen verachtte. Hij zocht een rationele verklaring en opperde dat de uitbarstingen hun oorzaak vonden in lucht die heen en weer blies door grotten en spelonken in de berg. Zo’n soortgelijke verklaring vinden we ook in Filostratos’ Leven van Apollonios.
Natuurpark
Ooit was de Etna bedekt met sparren- en dennenbossen, maar die zijn al ten tijde van keizer Augustus verdwenen. In het Parco Regionale dell’ Etna zie je berken, beuken en eiken. In de beekjes en bergmeertjes leven padden en kikkers, eenden en reigers; elders zie je egels en stekelvarkens, hagedissen, uilen, hazen, wezels, eekhoorns en vossen. Met de Arabische verovering van Sicilië arriveerden de patrijzen en toen de Spanjaarden de macht overnamen, kwamen de konijnen.
Iedereen die naar de winderige top klimt, loopt daar te rillen van de kou. De enigen die daar genieten van de desolate verlatenheid zijn de valken en de adelaars.
Toen we Sicilië en Etna een paar jaar geleden bekeken refereerden alle Italianen die we spraken aan “Etna” en niet aan “De Etna” . Het had wel iets, vonden we, om Etna te zien als een wezen met een persoonlijkheid. Sprak men in de oudheid ook al over “Etna” in plaats van “De Etna”?