[Vierde van zes blogs over Achaimenidisch Perzië, dat tussen het midden van de zesde eeuw v.Chr. en 330 heel het Nabije Oosten verenigde. Het eerste deel is hier.]

Tijdens de regering van Artaxerxes I bereikte de agressie van de Atheners een hoogtepunt. Zij behandelden hun bondgenoten inmiddels als onderdanen, maar konden de andere Grieken alleen geloofwaardig beheersen als ze af en toe oorlog voerden tegen de Perzen. Nu en dan vielen ze daarom havens in het imperium aan. Artaxerxes I ging een stap verder dan Xerxes. De Perzen moesten de Yauna verdeeld houden – welnu, verdeeldheid viel te zaaien. Uit de kluizen van Persepolis betaalde de grote koning goud en zilver aan Sparta, een Griekse stadstaat die op voet van oorlog verkeerde met Athene. Toen ook de Griekse stad Thebe zich aansloot bij de coalitie, begrepen de Atheners dat ze hun hand overspeelden en in 449 zegden ze Artaxerxes toe niet te zullen interveniëren in zijn invloedssfeer.

Verdeel en heers

Hoewel de Griekse bronnen anders suggereren, was Perzië heer en meester van de wereld. Toen Athene zich niet aan de gemaakte afspraak hield en in 414 steun verleende aan een opstandeling in het Perzische rijk, Amorges, begon koning Darius II opnieuw subsidies te betalen aan de Spartanen, die daarop de Atheners versloegen, hun stad in 404 innamen en een einde maakten aan de anti-Perzische politiek.

De Perzen ontdekten echter al snel dat de westelijke barbaren onverbeterlijk waren: Athene mocht dan zijn verslagen, nu begon Sparta het imperium te bestoken. Eerst leverde het staatje huurlingen – Xenofon was een van hen – aan de Perzische rebel Cyrus, daarna deden de Spartanen openlijk een inval in Achaimenidisch Perzië. De grote koning zegde daarop steun toe aan de Atheners, en toen die groep Yauna weer te machtig werd, hevelde hij de subsidie weer over naar Sparta.

Verdeel en heers, maar er waren grenzen. Het moest bij de Yauna niet zó ver uit de hand lopen dat de toevoer van huurlingen stokte. Als geduchte vechters waren zij namelijk onontbeerlijk voor de Perzische legers. Mede daarom dicteerde Artaxerxes II in 387 v.Chr. zijn westerburen een vredesverdrag. Sparta zag toe op de naleving ervan en diende dus in feite als zetbaas van de grote koning.

Perzische successen

Artaxerxes gaf de Spartanen voldoende goud om de Perzische belangen te dienen, maar niet genoeg om de andere Yauna te onderwerpen. Tegelijkertijd verzwakte Perzië de barbaren door velen van hen als huurling in dienst te nemen. Het was beproefd beleid, maar het liep toch niet helemaal zoals Artaxerxes voor ogen had, want vanaf 379 begon Thebe aan een snelle uitbreiding van zijn macht. Het leidde tot oorlog in Europa en dat resulteerde weer in een vermindering van het aantal huurlingen. Dus organiseerde de koning der koningen in Sousa een vredesconferentie en werd in 366 het akkoord van 387 hernieuwd, met dit verschil dat voortaan Thebe diende als zetbaas.

De inkt waarmee het verdrag was getekend was nog niet droog of de Perzen bezetten Samos, waarmee ze zich een basis verwierven in de Egeïsche Zee. Dit was een flagrante verdragsschending, en Athene, dat direct werd bedreigd, zond een vloot naar het eiland en bezette het. De bewoners werden verbannen en hun stad werd geschonken aan arme Atheners, die er een nieuw bestaan opbouwden. Hoewel Athene formeel het gelijk aan zijn zijde had, begonnen veel Grieken de Atheense heerszucht te wantrouwen. Terwijl de Atheners hun handelwijze nog aan het uitleggen waren, annexeerden de Perzen het eiland Kos. Het is tekenend voor de machteloosheid van de Grieken dat ze, ondanks de Perzische trouweloosheid, het vredesverdrag in 361 wéér ondertekenden.

De lezer die tot hier is gekomen zal verzuchten dat het verhaal nogal chaotisch is. Er gebeurt van alles: coalities wisselen, subsidies worden overgeheveld, er wordt gevochten. En tegelijk gebeurt er niets, want de wil van Artaxerxes I, Darius II en Artaxerxes II was wet, ook in Griekenland. Steeds speelde de koning van Achaimenidisch Perzië de Griekse stadstaten tegen elkaar uit en verzwakte hij zijn westerburen door huurlingen weg te kopen. De Perzische strategie functioneerde uitstekend. Dat veranderde pas toen een vierde grote Yaunastaat opkwam.

[Wordt vervolgd]