Het Uruk-fenomeen

Vrouwenportret uit Uruk (Nationaal Museum van Irak, Bagdad)

Eén reden waarom de opgraving van Uruk interessant is, is wetenschapshistorisch. Zoals ik al eens heb beschreven, deden archeologen in de jaren twintig van de vorige eeuw op drie plaatsen in Zuid-Irak onderzoek. In Tell al-‘Ubaid en in de onderste lagen van het daarnaast gelegen Ur vond de Britse onderzoeker Leonard Woolley ietwat groenige, beschilderde scherven, gemaakt zonder draaischijf. Ruim 250 kilometer verderop groef het Amerikaans-Britse team van Stephen Langdon in Jemdet Nasr bruinig, geometrisch gedecoreerd aardewerk op, gemaakt op een draaitafel. En dan was er de Duitser Arnold Nöldeke, die in Uruk opvallend primitief, draaitafelgemaakt aardewerk had gevonden. Je zou verwachten dat dit primitieve aardewerk het oudst was, maar het was op een draaitafel gemaakt. Dat zou betekenen dat ze in ‘Ubaid iets waren verleerd dat ze in Jemdet Nasr hadden onthouden. Dat was vreemd.

Om het op te lossen, liet Nöldeke in Uruk een diepe put graven om alle bewoningslagen te analyseren. Het bleek dat hij op de diepste strata ‘Ubaid-aardewerk vond, dat wij nu in het vijfde millennium v.Chr. dateren, dat daarop het Uruk-aardewerk volgde, dat wij in het vierde millennium plaatsen, en dat in de hoogste bewoningslagen Jemdet Nasr-aardewerk was gebruikt, dat wij dateren rond 3000 v.Chr. Dit resultaat overtuigde iedereen toen de archeologen in 1929 in Leiden een symposium belegden om de kwestie te bespreken. Voor het eerst beschikten archeologen over een betrouwbare chronologie van de laatste fase van de Prehistorie. Eindelijk had men vat op de tijd waarin de eerste steden zijn ontstaan.

Lees verder “Het Uruk-fenomeen”

Max Mallowan in Syrië

Reliëfje uit de Jezira, begin derde millennium v.Chr., afkomstig uit de Mallowan-expeditie (Archeologisch Museum Aleppo)

Het archeologische museum van Aleppo heeft vitrines vol liggen met archeologische vondsten uit de Jezira, het eiland tussen de Eufraat en Tigris. Ze zijn in de jaren dertig opgegraven door de Britse archeoloog Max Mallowan, onder andere te Tell Arpachiyah, Chagar Bazar en Tell Brak en ze documenteren onder meer de “rise of civilization”: het proces waarmee een egalitaire landbouwsamenleving zich ontwikkelde tot een stedelijke, diverse maatschappij, geregeerd door koningen.

Mallowans conclusie dat het verstedelijkingsproces zich niet alleen in Egypte en zuidelijk Irak had voltrokken maar ook in Syrië, maakte hem tot een van de beroemdste archeologen van zijn tijd, en er wordt nog steeds met respect over hem gesproken, zeker in het Midden-Oosten. Toen ik in Aleppo was, heb ik me in het Baron Hotel zijn slaapkamer laten aanwijzen. (Lawrence of Arabia heeft er ook geslapen.) Mallowans opgravingen zijn belangrijk geweest en het is des te leuker dat zijn echtgenote in 1946 een boek heeft gepubliceerd over het dagelijks leven op een grote Britse opgraving – tweehonderd arbeiders! – in het Franse mandaatgebied Syrië. Het is een amusante collecties anekdotes, het heet Come, Tell Me How You Live, het heeft de gruwelijke ondertitel Memories from Archaeological Expeditions in the Mysterious Middle East en het is nog steeds leverbaar.

Lees verder “Max Mallowan in Syrië”

Brief

Brief, gevonden in Tell Brak (Syrië)
Brief, gevonden in Tell Brak (Syrië)

De foto hierboven toont een brief die rond 1350 v.Chr. is verstuurd. Het is een beetje moeilijk te zien, maar op de onderste helft is de afdruk te herkennen van een zogeheten rolzegel: een kleine stenen cilinder waarin een plaatje is gekerfd dat kon worden afgerold over een kleitablet. De eigenlijke brief tekst is bovenaan gekrasd in het kleitablet, dat zo groot is als een sigarettenpakje.

Het zegel kan worden geïdentificeerd als dat van de plaatselijke heerser van een stadje dat Nuzi heette en lag in het noorden van Irak. De man, die Shaustatar heet, schrijft dat het zegel voortaan toebehoort aan koning Tushratta van Mitanni.

Lees verder “Brief”