De afgelopen twee weken heb ik de verkiezingsprogramma’s doorgelezen om te kijken wat de politieke partijen hadden te bieden aan mensen die, zoals ik, lijden aan ongeneeslijke liefde voor ons erfgoed en dan – in mijn geval – vooral de Oudheid. In dit stukje zal ik samenvatten waar de politieke partijen zoal aan denken, in een vervolg zal ik dan nog uitleggen wat volgens mij nodig is.
Wetenschap en politiek
Opvallend is, om te beginnen, dat de partijen meer mooie woorden wijden aan het belang van cultuur dan aan het belang van wetenschap. Vermoedelijk is dat omdat ze vinden dat het laatste vanzelf spreekt. Of vanzelf zou behoren te spreken. De consequentie is immers dat er ook met de wetenschap rekening wordt gehouden, en zoals iedereen weet heeft de politiek zich de laatste tijd weinig aangetrokken van wat bekend is over immigratie, klimaatverandering, slaapklinieken, obesitas en de opvang van mensen met psychische problemen.
Sommige partijen menen dat de wetenschap en de culturele sector verlengstukken zijn van de politiek. De SP oppert bijvoorbeeld weer eens dat er een Nationaal Historisch Museum moet komen om de ontwikkeling van onze politieke instituties en de gedeelde grondwaarden toegankelijk te maken. De geschiedwetenschap is er echter niet om politieke ideeën, hoe sympathiek ook, uit te dragen.
Hier kun je het als historicus simpel mee oneens zijn, maar de grens tussen wetenschap en politiek is niet altijd even simpel te trekken. Een voorbeeld dat in mijn reeks aan de orde kwam, is de Romeinse Rijksgrens, de limes. In de hoop dat die erkenning zal krijgen als werelderfgoed, hebben de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland de verantwoordelijkheid voor de limes op zich genomen, en daarbij dragen ze standpunten uit die liggen op het terrein van de wetenschap. Je wil de mensen immers zo goed mogelijk informeren.
Onberispelijk, zou je willen zeggen, maar het is in feite problematisch. Het opgeven van ons traditionele, op de Germanen gerichte geschiedbeeld en het promoten van een pan-Europees, op de Romeinse limes gericht geschiedbeeld is dan weliswaar een erfenis van de Monumentenwet 1988, de Commissie-De Rooy en de Commissie-Van Oostrom, het is niet moeilijk hierin tevens de politieke dimensie te herkennen: vaderlandse geschiedenis maakt plaats voor Europese geschiedenis.
Dat maakt de vraag actueel of het wetenschappelijke verhaal achter het erfgoed wel door de overheid verteld moet worden. Er is dan immers maar één verkiezing nodig om het erfgoedwerk van vele jaren ongedaan te maken. Desondanks kiest de Partij voor de Dieren hier voor de overheid als facilitator – ik vermoed omdat ze de problematiek niet heeft doorgrond.
Cultuur
Wie houdt van musea, kan het beste stemmen op een linkse partij. De PvdA en de D66 willen de nationale collectie uitbreiden en daarnaast de onderzoeks- en opleidingstaken van de musea versterken. De SP wil musea toegankelijker maken terwijl de ChristenUnie eraan herinnert dat de culturele sector steeds meer ZZP-ers kent. Als het gaat om tarieven is er een “race naar de bodem” gaande en dat is niet alleen lastig voor degenen die werkzaam zijn in de sector, maar bedreigt ook de continuïteit van de know how.
De SP en de D66 willen de culturele fondsen versterken, waarbij opvalt dat de socialisten expliciet de archeologie vermelden. De PvdD wil dat de overheid stimuleert dat gemeenten cultuurhistorische en archeologische waardekaarten opstellen (wat volgens mij al gebeurt). Interessant is dat in een toekomstig paars kabinet (PvdA, D66 en VVD) in elk geval consensus is over het belang van digitalisering.
De PvdA en de D66 beschouwen culturele festivals als nastrevenswaardig. Ik heb zo’n donkerbruin vermoeden dat de opstellers van die programma’s nooit zelf een festival hebben georganiseerd, want dan zouden ze weten dat deze vorm inmiddels zó ingeburgerd is dat voor veel festivals de concurrentie te scherp aan het worden is. Een bezoek aan pretpark-Amsterdam is overigens ook voldoende om genezen te raken van festivalitis.
Open access
Dat de politieke partijen niet écht nadenken over de plaats van wetenschap in de samenleving, blijkt duidelijk als het gaat om open access. Daarvoor ijveren de Partij voor de Dieren, Groen Links, de Piratenpartij en de Partij van de Arbeid, maar, eh, als ik me even mag richten tot mijn volksvertegenwoordigers: dat is al geregeld. De VSNU heeft een deal gesloten met de uitgeverijen. Het is immers principieel onjuist dat burgers een tweede keer moeten betalen om te zien wat wetenschappers hebben gedaan met het geld dat de burgers beschikbaar stelden voor het onderzoek.
De universiteiten willen de burgers echter nog tot 2020 laten doorbetalen. Ook is er geen regeling bedacht om degenen te compenseren die de afgelopen jaren ten onrechte hebben betaald voor wat van hen was. Als burgers hadden we van politieke partijen, die een bredere kijk hebben op de maatschappij dan de belangen van de universiteit, mogen verwachten dat ze zouden streven naar iets beters dan de deal tussen de VSNU en de commerciële uitgevers.
Wetenschap
Dat de opstellers van de verkiezingsprogramma’s meer hebben gekeken naar de belangen van de universiteit en de onderzoekers dan naar de belangen van de wetenschap en de burger, blijkt eveneens uit de opmerkingen over de terugdringing van de wetenschappelijke bureaucratie. CU, CDA en VVD menen dat er zo meer ruimte komt voor onderzoek. Dat standpunt zou zo kunnen zijn overgeschreven uit een nota van de KNAW of de VSNU. De burgers hebben echter een ander belang: niet nog meer onderzoek, maar herstel van de wetenschapsvoorlichting.
De verwaarlozing daarvan is al langer een “olifant in de kamer”. Er wordt immers al jaren onderzoek gedaan naar de reden waarom mensen wetenschappelijke conclusies negeren. Het is al zeker tien jaar bekend dat als betrouwbare informatie ligt op betaalsites en je desinformatie niet actief tegenspreekt, bad information drives out good. De afdelingen wetenschapscommunicatie zijn altijd te klein geweest. En al die tijd kregen de universiteiten eerste-geldstroom-middelen voor voorlichting.
Als er één ding is wat ik van een politieke partij verwacht, is dat ze zorg draagt voor het voortbestaan van democratische vormen van overleg, waarin iedereen even geïnformeerd kan zijn en waarin feiten ertoe doen. We willen geen post-truth-samenleving zijn. Geen van de politieke partijen lijkt de urgentie hiervan te zien. Anders zouden ze, na de constatering dat de academische bureaucratie moet worden teruggedrongen, wel hebben geschreven “opdat we de wetenschapsvoorlichting herstellen” in plaats van “zodat er meer onderzoek kan worden gedaan”.
Een aangename verrassing was overigens de wetenschapsparagraaf van de Piratenpartij, die wil eisen dat ook onderzoek wordt gepubliceerd als er geen significante resultaten zijn. Eindelijk een partij die begrijpt wat wetenschap echt is.
Groen Links, de ChristenUnie, de Partij van de Arbeid, het CDA en de SGP zeggen tot slot aardige dingen over het behoud van kleine studies en/of de geesteswetenschappen. Ik denk alleen dat die vijf partijen te weinig zetels zullen halen om een kabinet te vormen. Het initiatief zal na de verkiezingen wel liggen bij de VVD, dat onder staatssecretaris van Cultuur Halbe Zijlstra op ramkoers ging met de culturele sector en dit keer de wetenschappen zonder baanperspectief wil opheffen – lees: de geesteswetenschappen.
[Hoe zou het beter kunnen? Ik doe een poging.]
Ik moet toch bezwaar maken tegen je opvatting dat de wetenschap ons de definitieve kennis levert en ons zo kan bevrijden van de ‘post-truth-samenleving’. Het relativisme is juist een typisch academische hobby en in bv. de filosofie wordt er nogal op gehamerd dat wetenschap in wezen slechts geïnstitutionaliseerd scepticisme is waarbij alle grote wetenschapsfilosofen (waaronder Popper en Kuhn) laten zien dat elke theorie weer zal worden vervangen door een andere (zoals bv. nu zelfs Einsteins zwaartekrachttheorie misschien wordt vervangen door die van Verlinde). Het lijkt me aldus zeer slechte wetenschapsvoorlichting om het publiek wijs te maken dat wetenschappers ons vertellen hoe het ‘werkelijk’ zit.
Wel gaat dit over theorieën en niet persé over feiten. Zo is een veel voorkomend misverstand dat evolutie ‘slechts’ een theorie is: evolutie is m.i. een feit, Darwins evolutietheorie daarentegen een (empirisch ongelofelijk goed onderbouwde) theorie over hoe dat feit van de evolutie moet worden verklaard. Toch kunnen we de feiten niet isoleren van de theorie. Zoals Nietzsche zei: ‘er bestaan geen feiten, maar alleen interpretaties’. Ook feiten worden niet theorievrij waargenomen. Ten diepste geeft reeds onze taal ons de context en voorafgegeven theorie (structurering van de werkelijkheid) waarin we feiten waarnemen en al dan niet onbewust interpreteren (daar is trouwens nu een – m.i. slechte – film over in de bioscoop: Arrival). Bv. Kuhn heeft m.i. overtuigend laten zien hoe wetenschappers in een ‘paradigma’ werken en alle feiten (onbewust) binnen dat paradigma interpreteren. Helemaal rampzalig – waardoor we van wetenschap naar pseudowetenschap oversteken – wordt het wanneer wetenschappers zelfs hun politieke ideologie niet thuislaten en alle feiten interpreteren/construeren binnen hun persoonlijke c.q. aan de universiteit dominante (linkse) politieke ideologie, zoals immigratiewetenschappers als Leo Lucassen doen. Anders dan je waarschijnlijk meent, zijn hun ‘feiten’ van generlei waarde want puur politiek activisme (‘we moeten bovenal Wilders niet in de kaart spelen!’) i,p.v. enigszins waardenvrije wetenschap.
Ik beweer dan ook niet dat wetenschap ons betrouwbare kennis oplevert. Het is echter de methode die ons de minst onbetrouwbare kennis oplevert. En dat moet niet achter de gesloten deuren van de betaalsites.
In feite ben ik, in de spanning tussen expertise en democratie, heel radicaal: leer iedereen denken als wetenschappers.
En weet je wat zo leuk is: we hebben de middelen om onze samenleving verstandiger te maken. Het is alleen een kwestie van politieke wil. En ik blijf hopen dat de politiek eens zal begrijpen dat investeren in wetenschap en cultuur altijd rendeert.
Trouwens, je hebt ‘geluk’ dat ik geen PVV- of VVD-stemmer ben maar een fervent aanhanger van de Niet Stemmers-partij, want anders zou ik uiteraard gelijk zijn aangeslagen op je inleiding “te kijken wat de politieke partijen hadden te bieden aan mensen die, zoals ik, lijden aan ongeneeslijke liefde voor ons erfgoed en dan – in mijn geval – vooral de Oudheid.” Dan zou ik hebben gezegd:
Weer zo’n typisch linkse man die vindt dat Jan-met-de-pet moet betalen voor zijn linkse hobby terwijl hijzelf waarschijnlijk meer geld binnenharkt dan Jan-met-de-pet dus waarom betaalt Jona en diens “mensen zoals ik” niet zelf voor zijn hobby? Als ik verliefd ben op een vrouw dan ga ik toch ook niet eisen dat Jan-met-de-pet mij geld geeft zodat ik gratis een bloemetje kan halen voor mijn geliefde?
🙂
Wat een rare appels-peren vergelijking.
Om een draagvlak voor wetenschap te scheppen, moet men toch op zijn minst het aantal gewone bibliotheken handhaven, want dat is het fundament. En waar je ook kijkt in het land wordt het aantal verminderd . In de plaats waar ik woon( 80.000 inwoners) had men eerst 2 grote en een kleintje. Nu wordt de laatste grote ook al kleiner en men praat over de sluiting van het kleine filiaal. Binnen 10 jaar is het bestand gehalveerd .
Ook blijven naar mijn mening als leek te veel wetenschappers in hun ivoren toren zitten en zijn vergeten dat popularisering heus niet altijd vervlakking hoeft te zijn.
Interessante beschouwingen, Jona.
Ad Wetenschap en politiek
Aangezien ik hier in NL niet mag stemmen, kom ik om mijn eigen politieke voorkeur te testen, vaak niet veel verder dan de debatten en de kieswijzer. Mijn Nederlandse vrouw en ikzelf zijn wel goede krantenlezers en kijken naar de meeste politieke debatten en uitzendingen. Ik heb ook een aantal cursussen gevolgd over Politicologie, alleen kan ik er in de praktijk niet veel mee, ik heb namelijk nog steeds na 40 jaar een Belgisch paspoort en mag dus hier niet stemmen voor de Tweede Kamer, ondanks mijn bijdrage tot deze maatschappij. Wat de wetenschap en de cultuur betreft, hangt het er maar vanaf hoe je cultuur definieert, in de smalle of de brede betekenis:
(uit Wikipedia)
In brede zin duidt cultuur alles aan dat de samenleving voortbrengt, zowel materieel als immaterieel (agricultuur, de horticultuur, de silvicultuur en de viticultuur). In deze omschrijving staat cultuur tegenover ‘natuur’, de jager-verzamelaar, het verzamelen van voedsel en de jacht. “In cultuur brengen” of “in cultuur nemen” verwijst naar de domesticatie van planten en dieren, net zoals het ontginnen (het geschikt maken voor menselijke doelen) van de “wilde natuur”. In enge zin is cultuur een ambacht, kunst, religie en wetenschap (zoals literatuur, architectuur), een gewoonte en gebruiken in een land, de kleding, feesten en voedselvoorziening.
Ik denk dat het populisme zoals het nu overal heerst, de wetenschap het minst kan gebruiken als instrument. Je hoeft maar te kijken naar de reacties van ‘Henk en Ingrid’ (en dat bedoel ik absoluut niet denigrerend) om te weten dat Sinterklaas en de gouden koets meer aandacht mobiliseert dan wetenschap, die vaak meer onopgemerkt plaatsvindt. Ik ben het helemaal met je eens dat de politiek, maar ook de burger niet de motor moet zijn m.b.t. de communicatie betreffende de wetenschap, maar het tegendeel is helaas waar. Ik noem als voorbeeld de uitzending van Pauw van een paar dagen geleden over vaccinatie tegen soms ernstig verlopende ziekten, waarin drie nogal agressieve ouders, een jeugdarts in de verdediging of beter gezegd in de hoek wisten te dringen. Deze arts maakte ook geen al te sterke indruk, helaas. Pauw zelf heeft dit gisteren gerectificeerd, maar dan is het kwaad al geschied. Op dit moment is er kennelijk een gevoel onstaan in Nederland en diverse andere landen dat niet terzake deskundigen de zogenaamde elite moeten bestrijden en voortdurend rondbazuinen dat ze niet gekend worden in de politieke besluitvorming. Daarop spelen populistische politici handig in. Maar wat de wetenschappelijke voorlichting betreft, daar falen de wetenschappers zelf ook in. Maar die moeten dan niet optreden in Pauw of DWDD, want daar blijft weinig van hangen of je krijgt de tijd niet om iets fatsoenlijk uit te leggen. Over één punt twijfel ik nog: tot voor kort waren de overheden die voor hun cultureel erfgoed het meest intensief campagne voerden, ook het meest succesvol om plaatsing op de Werelderfgoedlijst van hun patrimonium te krijgen. Daar komt nu geleidelijk verandering in. Alleen vraag ik me af of dit een nationaal streven moet zijn. Cultureel erfgoed kan grensoverschrijdend zijn, zoals de limes bvb. Dan is samenwerking op zijn plaats.
Ad Open Access: Helemaal mee eens!!!!
Ad Wetenschap: Helemaal mee eens. Wat ik goed vind van de Piratenpartij is dat zij voorstander zijn van onderzoek dat niet positief is uitgevallen. Helaas is het tegendeel vaak nog het geval.
Bovenstaande geeft m.i. precies aan waar het is misgegaan. Iedereen deelt je ‘radicale’ opvatting dat iedereen wetenschapper (lees: open en kritisch) zou moeten zijn opdat democratie en wetenschap kunnen floreren en we collectief progressie maken.
Maar rechts (VVD, PVV) is afgehaakt doordat de universiteiten niet zomaar links – als louter een soort aanhangsels van de Wiardi Beckman Stichting – maar extreem-linkse bolwerken zijn geworden. De zelf extreem-linkse intellectueel Habermas noemde de revolutionaire studentenbeweging van de jaren ’60 ‘linkse fascisten’ en helaas hebben die linkse fascisten het academische leven geheel overgenomen waar ze hun totalitaire scepter zwaaien waarbij – neem dit s.v.p. niet te letterlijk – elke verheerlijker van terrorisme met gejuich wordt ontvangen en elke denker en politicus die niet extreem-links genoeg is met stront wordt bekogeld. Zij hebben het wetenschappelijke en culturele leven effectief gezuiverd van alles wat niet extreem-links is. De Muur is gevallen, maar onze universiteiten lijken verontrustend veel op de universiteiten van voormalige DDR en Sovjet-Unie (inclusief het stigmatiseren van critici als geesteszieken zoals ‘islamofoben’).
Is het dan zo gek dat rechtse partijen als VVD en PVV geen cent meer willen besteden aan deze – politiek sterk gecorrumpeerde – instellingen? Ik weet zeker dat als de universiteiten hun wetenschappelijke taak serieus zouden nemen en echte openheid en ideeëndiversiteit zouden nastreven (zoals reeds in de scholastiek elk betoog begon met these èn antithese) in plaats van etnische en seksediversiteit (hetgeen weer zo’n typisch linkse hobby is), dat dan ook de rechtse partijen weer voor investeren in wetenschap en cultuur zullen zijn.
Hier zal wel linkse kritiek op komen.
Ik hoop het!
Ah, u bent een provocateur. Nee, dan begrijp ik uw schrijfsels meteen beter…
JL schrijft helemaal niet “dat iedereen wetenschapper zou moeten zijn”. Hij schrijft zelfs niet “dat iedereen open en kritisch zou moeten zijn” (wat niet hetzelfde is, zoals GvJ valselijk stelt). JL schrijft dat het de taak is van de overheid “mensen te leren denken als wetenschappers.” Het is bepaald aannemelijk dat hoe meer mensen zulks leren hoe meer mensen dat ook in praktijk gaan brengen.
Wat GvJ ervan maakt is zoiets de sprong van “de overheid moet mensen Engels leren te spreken, lezen en schrijven” naar “iedereen zou Engelsman moeten worden.” Het is net zo dom.
Dat is kritiek.
Mijn vraag aan u: is dat linkse kritiek? Zo ja, wat is er links aan?
Ik richt deze reactie aan u en niet aan GvJ omdat ik nog maar een paar weken geleden ervaren heb dat hij totale tijdverspilling is. Hij begint gewoon over iets anders. Wellicht is hij niet in staat zich langer dan één commentaal op één onderwerp te concentreren. Misschien is hij gewoon oneerlijk. Ik heb erg weinig behoefte dat uit te zoeken. Een zinnige reactie komt er toch niet van hem.
Het was ironie. Ik gebruik geen emoticons, dus ik verwacht een beetje dat de lezers van dit blog het door hebben. Als u met u mij bedoelt tenminste… Als u JL is, heb ik niks gezegd…
Nee hoor, ik had gewoon de ironie niet door.
Wijt het gerust aan mijn domheid, daar heb ik geen problem mee.
Beste Alexander van Gouwen,
Ik zie nu al heel vaak relatief lange commentaren van u op de blogs van Jona langskomen. Op uw eigen blog, ‘Geband van Joop. Een toevluchtsoord voor de gebande dissident’, zie ik sinds juni echter slechts één nieuw bericht, in september. Zo krijgt het er de schijn van dat u uw werkterrein naar de Mainzer Beobachter hebt verlegd. Ik zou het echter plezieriger vinden als u uw beschouwingen op uw eigen blog plaatst, met een link naar de Mainzer Beobachter als die de aanleiding daarvoor vormt. Dan kan ik het vrolijke en interessante wisselspel dat hier gewoonlijk plaatsvindt door middel van de diverse reacties van de medebezoekers, beter volgen.
U heeft helemaal gelijk. Mijn opmerkingen hier zijn aan dovenmansoren gericht en ik kan beter vertrekken. De wereld ontwikkelt zich niet hoe jullie wensen – ze gaan potdikkeme de geesteswetenschappen afschaffen! – en ik geef aan waarom dat zo is en wat je eraan kunt doen, maar jullie zijn niet geïnteresseerd. Ik voel me een beetje als Nietzsche’s Der tolle Mensch (die de dood van God verkondigde en ook niet begrepen werd).
Inderdaad ben ik gestopt met mijn eigen blog. De reden is dat geen linkse mensen naar mijn blog komen terwijl ik juist schrijf voor mensen die het niet met mij eens zijn en met mij in discussie willen. Dat maakt mij overigens nog geen provocateur zoals henktjong denkt: de reden is dat ik heilig geloof in dialoog als basis voor democratie, wetenschap en in ieder geval voor vrede (dat heb ik dan met Habermas gemeen). Om de dialoog te zoeken ga ik daarom ook wel naar linkse blogs maar m’n gekozen naam Geband van Joop geeft aan hoe linkse blogs daarop reageren (behalve dan hier: misschien kan Jona mij niet bannen?).
Blijkbaar moet het zo zijn dat zelfs of juist op internet geen dialoog tot stand komt, omdat de elite/machthebber (en dat is min of meer synoniem met ‘links’) nu eenmaal geen behoefte heeft aan een dialoog met een andersdenkende (de ondergeschikte). Wat dat betreft is je verzoek aan mij om te vertrekken symptomatisch voor de huidige maatschappelijke ontwikkeling: iedereen trekt zich terug in zijn eigen groep met gelijkgezindten zonder nog met de ander te willen spreken. Daar kan mijns inziens niets goeds uit voortkomen…
Ha! Dat is dan een misverstand. Ik zou niet willen dat u vertrekt. Maar alleen dat u er rekening mee houdt dat dit andermans blog is. Wilt u lange beschouwingen kwijt, dan is uw eigen blog de meest voor de hand liggende plek. Geeft u gewoon binnen redelijke marges uw reactie, net zoals de andere bezoekers doen, dan heb ik daar geen enkele moeite mee. En dit is dan slechts mijn persoonlijke mening, waar u zich wat van zou kunnen aantrekken als u daar de zin van inziet. Een mening die geen inhoudelijk oordeel uitspreekt, maar puur een vormkwestie aansnijdt. Namelijk een vorm die mijn leesplezier kan veraangenamen.
U haalt me de woorden uit de mond. Dank.
Om op uw vraag over gebrek aan reacties even kort in te gaan: persoonlijk ga ik een discussie alleen aan als er ook maar een minieme opening bestaat bij de andere gesprekspartner om na uitwisselen van standpunten daarin mee te gaan. Uw ‘inzichten’ geven daar geen hoop op, dus onthoud ik mij van reactie.
Ik ben het trouwens helemaal eens met de reacties hierboven: post u svp de ellenlange verhalen vooral op uw eigen blog, Desnoods hier alleen een link naar uw gedachten. Want reacties zijn altijd gewenst, maar dit is Jona’s blog.
Overigens hem ik wel even mogen glimlachen over uw bijna verdrietige opmerking dat uw eigen blog al maanden stil ligt omdat er maar geen linkse reacties komen op uw provocaties.
Prachtig.
Een rechtse internettrol is als een vis uit het water op zijn eigen blog bij gebrek aan tegenspraak.