Ik beschreef in het eerste stukje hoe belangrijk de inscriptie bij Behistun was en vertelde in het tweede stukje dat deze oud-Perzische tekst de door koning Darius geautoriseerde versie is van de gebeurtenissen rond zijn staatsgreep. Herodotos kende het verhaal, vermoedelijk via een mondelinge informant, zoals wel vaker. We bekeken al de eerste scene: de staatsgreep van Gaumata, de magiër die voorwendde prins Bardiya te zijn.
Volgens Herodotos ontdekten hovelingen de waarheid en begonnen ze te overleggen hoe ze de valse broer van de inmiddels overleden koning Kambyses konden verwijderen. De Griekse onderzoeker kende zes aristocraten: Otanes, Gobryas, Intaphrenes, Hydarnes, Megabyzus en Aspathines. Ze aarzelen nog als de zevende samenzweerder aankomt: Darius, een verre verwant van Kambyses. Geen enkele lijfwacht durft het zevental tegen te houden als ze naar het koninklijke paleis in Sousa gaan, waar Darius de valse koning doodt. Zie het plaatje hierboven.
Er was niemand die tegen Gaumata de Magiër durfde op te treden, tot ik arriveerde. Ik bad tot Ahuramazda en Ahuramazda kwam me te hulp. Op 29 september 522 doodde ik, samen met een paar anderen. Gaumata de Magiër en de voornaamsten onder zijn volgelingen. In een fort genaamd Sikayauvatiš in het district Nisaia in Medië doodde ik hem en ontnam ik hem het koninkrijk. Door de genade van Ahuramazda werd ik koning; Ahuramazda gaf me het koninkrijk. (Behistuninscriptie 13).
Er zijn wat verschillen tussen het verhaal van Herodotos en de inscriptie. Kwam de valse koning aan zijn einde in Susa of in Sikayauvatiš? Desondanks is duidelijk dat het gaat om hetzelfde verhaal: er is geen veldslag, het is een paleiscoup waarbij aristocraten ingrijpen en Darius persoonlijk doodt zijn voorganger. De namen van de samenzweerders zijn ook dezelfde, op één na: in de inscriptie is sprake van Ardumaniš, waar Herodotos het heeft over Aspathines. Een vergeeflijke fout, want dat zou later een van de voornaamste edelen zijn in het Perzische Rijk.
Natuurlijk blijven er puzzels. Eén daarvan is hoe Gaumata maandenlang niet herkend is geweest als de bedrieger die hij was. Het is niet ongebruikelijk te zeggen dat Darius simpelweg heeft gelogen toen hij zei dat Kambyses zijn broer had gedood zonder dat iemand dat wist; met andere woorden, de magiër Gaumata was in feite de rechtmatige vorst. Toch is dat misschien een tikje te cynisch.
Dat wij het vreemd vinden dat iemand niet wordt herkend, wil niet zeggen dat het in de Oudheid vreemd was. Wij hebben spiegels en weten hoe we er zelf uitzien, wij hebben foto’s om te herinneren hoe iemand eruitzag. In de Oudheid ontbraken die allebei en er zijn diverse gevallen bekend van mensen die zich met succes uitgaven voor een ander. In de eerste eeuw na Chr. zijn bijvoorbeeld drie valse keizers Nero geattesteerd en ik beschreef al eens enkele hellenistische bedriegers.
[Wordt dus vervolgd; over het oude Perzië is tot 18 november een puike expositie in het Drents Museum.]
‘Dat wij het vreemd vinden dat iemand niet wordt herkend, wil niet zeggen dat het in de Oudheid vreemd was. Wij hebben spiegels en weten hoe we er zelf uitzien, wij hebben foto’s om te herinneren hoe iemand eruitzag. In de Oudheid ontbraken die allebei…’
Maar die redenering gaat niet op. Spiegels en foto’s hebben er, lijkt mij, niets mee te maken. Het is héél vreemd als iemand niet herkend wordt, óók, júist in de oudheid.
Omdat je meer op het geheugen moet vertrouwen. Zit wat in. En spiegels moeten er toch zijn geweest, een glimmend gepoetste koperen plaat voldoet ook. Of je weerspiegeling in het water.
De meeste mensen hadden nog nooit de vorst van dichtbij gezien, en de reisafstanden waren groot dus wat was de kans dat je de vorst te zien kreeg? Nu hebben we zoveel communicatiemiddelen dat je binnen een paar seconden weet hoe koning x en koningin y er uit zien. Toen niet.
“Dat wij het vreemd vinden dat iemand niet wordt herkend”
Voor mij niet meer, want ruim dertig jaar geleden raakte ik bekend met een fascinerend verhaal uit de 16e eeuw, waar een prima film van is gemaakt:
http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674766914
https://www.imdb.com/title/tt0084589/?ref_=nm_flmg_act_178
Ik raad met name JosH hierboven aan de film te zien en het boek te lezen (in die volgorde, dat is spannender).
“Gaumata maandenlang niet herkend is geweest.”
Dit is wellicht ongelukkig geformuleerd. Ook destijds waren mensen in staat om te twijfelen. Als die zes overgehaald moesten worden waren ze misschien helemaal niet zo zeker van hun zaak, was er roddel en achterklap achter Gautamus’ rug, boze beschuldigingen in zijn gezicht plus natuurlijk allerlei intriges.
We hebben hier te maken met sappige politiek.
Ik kan het ook maar moeilijk geloven Jona. Zo’n paleis was helemaal volgepropt met familie, dienaren, en lijfwachten die wisten wat er gebeurde en die echt wel een oplichter van de echte grote koning zouden hebben kunnen onderscheiden. Ze wisten wel dat ze hun mond moesten houden, maar je wil ’s avonds toch ook met een interessant nieuwtje komen als je met vrienden en familie zit te bomen. Bij het overlijden van Stalin zou zijn hele hofhouding zijn uitgemoord, en daarna de moordenaars ook weer vermoord, maar dat werkte maar een paar dagen, daarna moesten ze toch echt klaar zijn met hun verklaring van diepe rouw en de keuze voor een opvolger.
Mooi verhaal! Wie zich echt niet kan voorstellen hoe zo’n bedrieger maandenlang zijn gang kan gaan moet het mooie geschiedenisboek van Natalie Zemon Davis over de terugkeer van Martin Guerre er eens bij pakken. Of de gelijknamige film. Of de filosofische beschouwing over wereldbeelden en hun overtuigingskracht die Pierre Bayle aan dat verhaal vastknoopte.
Daar zat ik ook aan te denken. Als iemand jaren en jaren weg is geweest is het een ander verhaal.
De Russische Wikipedia kent wel 5 (vijf!) ‘valse Dimitri’s’.
Wederom weer een rijk stuk aan informatie.
We moeten wel in het achterhoofd houden dat het usurpatoren en avonturiers zeker aan legitimiteit ten goede kwam als zij zich voor de ‘ware’ heerser of rechthebbende op de troon konden uitgeven. Hun aanhang was graag bereid het spel mee te spelen. Van de Ie ‘Valse Dmitri’ in Rusland (Moskovië) begin 17e eeuw (1605-06) was het bedrog eigenlijk wel bekend, maar zolang hij politiek nuttig was mocht hij op de tsarentroon zitten.
Het verhaal van Martin Guerre heeft ook zo’n element, ook hier lijkt zijn ‘echtgenote’ het spel meegespeeld te hebben.
… met andere woorden, de magiër Gaumata was in feite de rechtmatige vorst. Toch is dat misschien een tikje te cynisch…
Toch lees ik op veel plaatsen dat er tegenwoordig ernstig getwijfeld wordt aan dit verhaal en dat Gautama, alias Bardija, alias Smerdis wellicht toch de echte, dus de jongere broer van Cambyses was. Degenen die aan de usurpatortheorie geloven baseren zich op het verhaal van Herodotus dat de ‘vermeende valse Smerdis’ zijn ware identiteit verborgen probeerde te houden door niemand bij hem toe te laten (hoe hij dan geregeeerd heeft lijkt mij een raadsel, want ik neem aan dat er toch altijd edelen, die hem kenden, hem herkend zouden hebben, want die waren toch vaak in zijn nabijheid en zouden het wellicht ook vreemd hebben gevonden als ze hem niet te zien kregen. Die onbenaderbaarheid botst ook een beetje met het verhaal van Otanes, een van de medesamenzweerders van Darius. Otanes verdenkt de koning ervan een bedrieger te zijn. Hij meent dat de valse Smerdis niet de jongere broer van Cambyses is, maar iemand met dezelfde naam, bij wie op bevel van Cyrus de oren waren afgeknipt wegens een serieus misdrijf. Otanes’ dochter Phaidyme, die deel uitmaakte van de harem van de usurpator, ziet, als ze met hem in bed ligt, dat deze inderdaad geen oren heeft en dus een oplichter is en meldt dat aan Otanes. (Herodotus, 3,69 e.v.).
Wat mij zo onwaarschijnlijk overkomt is, dat de valse Smerdis (alias Gautama/ alias Bariya) al een maand of 8 regeerde en dat het tevoor niemand opgevallen zou zijn dat hij geen oren had of hem niet herkend zou hebben. Daarin ben ik het met Eduard en Joris eens dat dit moeilijk te geloven is en dat Darius, die dank zij de ‘goddelijke voorzienigheid’ die zijn paard eerder deed hinniken bij die race om het koningschap in het ochtendgloren er als overwinnaar uitkomt lijkt mij ook een sterk verhaal.
Darius was erg belust op macht want volgens sommigen ‘pleegde hij een dubbele staatsgreep’: er wordt weliswaar niet getwijfeld aan het feit dat hij een Achaemenied was, maar ten tijde dat hij de macht greep leefden zijn vader en grootvader nog en indien de echte Smerdis, de jongere broer van Cambyses, werkelijk gedood was, was Darius dus nog niet aan de beurt en was hij in feite ook een usurpator. Hij trouwde ook met Atossa, de weduwe van Cambyses en een zeer machtige vrouw, hetgeen zijn positie nog sterker maakte en consolideerde.
Wat mij in het hele verhaal nog wantrouwiger maakt is wat ik in mijn reactie op (Behistun (I) al aanhaalde, nl. dat Darius zo vaak zegt dat hij de waarheid spreekt. Ook dat voortdurend hameren op de steun van Ahuramazda bij al zijn daden.
De kwestie bewijst wel dat een nomenclator geen overbodige luxe was in de oudheid 🙂