Soms lees je bij Herodotos weleens iets waarvan je denkt: “Ik heb geen idee wat ik hiermee moet.” Neem het verhaal over de Zonnetafel in Ethiopië, een voorwerp of een plek die blijkbaar beroemd genoeg was om de aandacht te trekken van Kambyses, de Perzische koning die net Egypte had veroverd. Hij stuurde gezanten naar het zuiden, die niet alleen moesten onderhandelen met de lokale heerser, maar ook moesten spioneren.
In feite moesten ze alle mogelijke inlichtingen zien te verzamelen en daarbij uitvinden of de zogeheten Zonnetafel in Ethiopië werkelijk bestond. Die Zonnetafel bestaat uit een veld dat bezaaid is met hompen gekookt vlees van allerlei kuddedieren. Op dit veld, dat zich aan de rand van de stad bevindt, wordt volgens voorschrift iedere nacht door de magistraten vlees neer gelegd, zodat overdag elke willekeurige voorbijganger ervan kan eten. De inheemse bevolking denkt overigens dat het vlees telkens vanzelf uit de grond komt. (Historiën 3.18; vertaling Hein van Dolen)
Wat zou er achter dit verhaal schuil gaan? We weten misschien iets meer: de Grieks-Romeinse reisgids Pausanias weet dat de stad in kwestie Meroë was, maar ik zou geen grote bedragen verwedden op de juistheid van deze informatie, aangezien het heel goed kan zijn dat Pausanias, ontevreden met Herodotos’ naamloze stad, deze heeft voorzien van de naam van wat in zijn tijd de hoofdstad was van Nubië.
Om het nog wat complexer te maken: de Grieken wisten al sinds de tijd van Homeros dat de Ethiopiërs enorme feestmaaltijden hadden, waarvoor ze menig rund slachtten. Het is dus heel goed mogelijk dat Herodotos in feite een rationalisering biedt van een paar opmerkingen bij Homeros, waarbij hij de Zonnegod er als gastheer aan toevoegde. In het toenmalige wereldbeeld, kort voordat de mensen ontdekten dat de aarde een bol was, gold de hitte in het zuiden als gevolg van de onmiddellijke nabijheid van de zon, die er ook verantwoordelijk voor was – zo horen we in het verhaal van Faëthon – dat de mensen hier zwart verbrand waren.
Is alles fictie? Het zou natuurlijk kunnen. Het is niet beneden Herodotos om een spectaculaire verklaring te verzinnen als hij iets wonderlijks weet. Ik heb geloof ik weleens verteld dat zijn tolk de naam van het Perzische legeronderdeel “de metgezellen” verkeerd moet hebben verstaan en er “de onsterfelijken” van maakte, waarvoor Herodotos toen een verklaring bedacht. Het siert hem dat hij niet zegt “mijn tolk zei iets onbegrijpelijks” en iets bedenkt waardoor zijn mensen gelijk kunnen hebben. Het kan natuurlijk zijn dat hij op soortgelijke wijze Homeros probeert te redden.
Maar misschien is er een andere verklaring: dat er werkelijk sprake was van een tafel. De oude Nubiërs kenden – net als de Egyptenaren en het Saharavolk van de Garamanten – de gewoonte om de doden nog wat te eten mee te geven. Dat werd dan op stenen tafels gelegd en van afbeeldingen weten we dat rijke mensen hun dierbare doden graag wat vlees aanboden. Herodotos beschrijft deze gewoonte als hij even verderop vertelt hoe een dode ligt opgebaard en hoe de nabestaanden vlees en fruit presenteren (3.24). Ik sluit allerminst uit dat onze Herodotos een klok heeft horen luiden zonder te weten waar de klepel hing.
De foto hierboven toont een offertafel uit Napata, een van de Nubische hoofdsteden. U ziet dat allerlei eten is afgebeeld. Het voorwerp is momenteel te zien op de Nubië-expositie in Assen.
[Dit was de 299e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Als je bij Herodotos over Ethiopië leest, bedoelt hij dan meestal Nubië (of Meroë)?
Afgaande op mijn onderbuikgevoel lijkt de tweede verklaring het meest waarschijnlijk (dus grote kans dat het niet zo is).
Er is een hele discussie over of hij het heeft over Napata of Meroë. Ik kies daarom voor “Nubië”. Misschien is dat verkeerd, want Herodotos gebruikt het veel algemenere “Ethiopiër”, dat eigenlijk een mythologisch begrip is. In Herodotos’ wereldbeeld wonen in het diepe zuiden Ethiopiërs, in het hoge noorden Hyperboreërs, in het wilde westen Kelten en in het verre oosten Assyriërs en Indiërs. Die vijf zijn in feite half-legendarisch.
Zit eigenlijk ook weer een blogstukje in.
Zeg dat. Bij Ethiopië denk ik -en ik waarschijnlijk niet alleen- toch meteen aan het huidige Ethiopië. Maar dat is dus blijkbaar niet helemaal wat Herodotos bedoelde. Zou inderdaad de moeite waard zijn om uit te pluizen.
Als je Herodotus in het Grieks leest merk je wel door alle ‘caveats’ voor en na de anekdote (die je niet meeneemt) dat hij zelf geen barst geloofde van het hele verhaal — het heeft significant genoeg ook geen afronding. Hij vertelt ons niet wat die gezanten ook echt hadden aangetroffen. Maar dat duidt er wel op dat het een verhaal is dat hij daadwerkelijk heeft gehoord.
Overigens was het natuurlijk vrij gebruikelijk de doden eten en drinken mee te geven, of zelfs, zoals bij de archaïsche Griekse graven, een tuitje aan te leggen om ze ook daarna nog van wijn te voorzien.
Dus dat is niet zo raar. Wat Kambyses wél zal hebben bevreemd is deze vorm van publieke vleesverstrekking — op zich heel gangbaar, maar niet op die manier.