Een goed museum wil je twee keer bezoeken en ik was gisteren bepaald niet met tegenzin terug bij de archeologische site onder de Onze-Lieve-Vrouwe-basiliek van Tongeren. Net als bij ons bezoek in september hadden we een tiptop-rondleidster die de complexe structuur duidde: antieke huizen (met badhuis), een laatantieke basiliek (vaak geassocieerd met bisschop Servatius) en daarna kerken uit de Merovingische, Karolingische, Ottoonse en gotische perioden. Die laatste is uiteraard de kerk met de karakteristieke stompe toren, die je vandaag al van een grote afstand kunt zien.
In mijn vorige stukje noemde ik een inscriptie voor Jupiter Dolichenus die onder de basiliek is gevonden. Zie de foto hierboven. Er staat:
…OM
DOLICHEN…
VOLVSIA SABIN…
…NA PRO SE ET SV…
Wat vrij eenvoudig valt aan te vullen tot
I.O.M.
DOLICHENO
VOLVSIA SABINI-
ANA PRO SE ET SVIS
De eerste regel is een afkorting van IOVI OPTIMO MAXIMO en het geheel valt te vertalen als
Voor de grootste en beste Jupiter
Dolichenus
[heeft] Volusia Sabini-
ana [dit] voor zichzelf en de haren [opgericht]
Jupiter Dolichenus was de naam die de Romeinen gaven aan een oppergod, vereerd in het Syrische Doliche, waar een oude cultus was van een god die eerder bekend had gestaan als Hadad, Ba’al en Teshub. De Romeinen maakten dankbaar gebruik van de vormentaal die daar al bestond, zoals het feit dat deze godheid werd afgebeeld, staand op een stier en met een bijl en een bliksemschicht in de hand. Dit type afbeelding gaat terug tot op de Bronstijd. Het zou overigens een misverstand zijn te denken dat de Romeinse eredienst voor Dolichenus een echte voortzetting is van een Syrische cultus; het gaat – net als bij de verering van Mithras – eerder om een in wezen Romeinse cultus die oudere elementen benut.
Er is wel geopperd dat dit een militaire cultus was, omdat legionairs vrij makkelijk door de Romeinse wereld bewogen en omdat van de ruim 250 inscripties die Dolichenus vermelden, er bijna honderd door soldaten zijn opgericht. Alleen: de Romeinse forten zijn archeologisch nogal goed herkenbaar, terwijl boerderijen minder opvallend zijn. De forten zijn dus oververtegenwoordigd in het bodemarchief – of de boerderijen zijn ondervertegenwoordigd, wat in dit geval op hetzelfde neerkomt. Verder zijn herders en rondreizende kooplieden helemáál moeilijk te traceren. Opnieuw is er een parallel met Mithras: Jupiter Dolichinus bleek niet helemaal de militaire god die oudheidkundigen er voor pakweg 1970 in herkenden.
[Dit was het 328e voorwerp in mijn reeks museumstukken. Zo meteen meer.]
Goed dat je de vergelijking met Mithras maakt. De pseudo-oosterse godsdiensten zijn wel een apart stukje waard, denk ik.
“het gaat – net als bij de verering van Mithras – eerder om een in wezen Romeinse cultus die oudere elementen benut.”
Er wordt regelmatig kritiek geuit op de manier waarop de Christelijke kerk elementen uit ‘heidense’ godsdiensten overgenomen heeft, zoals de kerstboom en feestdagen die niets met de Christelijke leer te maken hebben. men ziet dat als een negatief iets, als zou het een ‘slinkse politiek’ van de kerk geweest zijn, met als doel de ‘heidense’ geloven uit te wissen.
Nu kan ik dan laatste niet nagaan – er bestaan volgens mij geen notulen van vergaderingen waar men in de hoogste kringen van Rome besloot om dit zo aan te pakken.
Maar dit stukje lezende valt bij mij voor het eerst het kwartje dat dit gebruik al heel lang de normaalste zaak van de wereld was in het Romeinse Rijk. En de Christelijke kerk heeft dat, mag ik aannemen, als deel van die culturele erfenis wellicht automatisch gedeeltelijk voortgezet?
“Er wordt …..”
Riekt naar een stropop, omdat u geen bron of voorbeeld geeft. Bovendien is wat volgt niet erg relevant voor uw tweede alinea. Hiermee wil ik niet ontkennen dat er antitheisten zijn die dergelijke nonsens produceren. Alleen zou het voor het evenwicht dan wel fijn zijn wat minder te generaliseren en de andere kant te belichten: de christenen die de kerstboom als zuiver en eeuwig symbool van hun geloof propageren enz. Daarom is wetenschap nou zo leuk – mits goed gedaan trekt ze zich geen zier aan van dit soort stompzinnig geharrewar.
Beste Frank, ik kan natuurlijk elk Facebook-bericht dat ik over dit onderwerp tegenkom gaan aanhalen, maar dat helpt u ook niet verder.
Uw vraag naar een bron (want anders ‘stropop’) is niet echt aan de orde, al erken ik dat dat ik mijn zin iets ander had moeten opbouwen. Ik sla graag brugjes. 🙂
Ik denk zelf ook dat het opzetten van een kerstboom op een voor hun heilige dag met stukken minder gedachten over een al of niet heidense oorsprong gepaard gaat (ik zelf doe dat zeker niet) dan bij personen die menen dat ze een appeltje te schillen hebben met ‘de kerk’. Althans daar ga ik van uit.
Al had ik meer gehoopt op een reactie op mijn tweede alinea en niet op geharrewar op de eerste.