Als het goed gaat is het oudheidkundige deelgebied dat het sterkst zal veranderen door de DNA-revolutie de bestudering van de Griekse en Latijnse literatuur. De conclusie daarvan lijkt te zijn dat de mensheid in de voorindustriële tijd mobieler was dan aangenomen, veel mobieler. En waar mensen mobiel zijn, reizen hun ideeën mee. Dat verandert het werk van een classicus. Als hij bezig is met een Latijnse tekst uit Midden-Italië, zal hij voor het begrip van die tekst niet slechts kijken naar Latijnse en Griekse teksten, zoals nu gebeurt, maar meer dan nu het geval is ook naar teksten in andere talen (waarvan het Aramees de grootste is).
Heel nieuw is dit niet. Zeker bij de bestudering van vroegchristelijke teksten is er ook nu al een wijdere wereld van niet-Griekse en niet-Latijnse teksten. De Bijbel is immers geschreven in het Hebreeuws. En het christendom kende vanaf het begin teksten in bijvoorbeeld het Koptisch en Ethiopisch. Je kunt het voor-Constantijnse christendom niet bestuderen zonder een blik in bijvoorbeeld het Ethiopische Boek van Henoch; wie alleen Grieks en Latijn bekijkt, zal kijken naar teksten die een latere, orthodoxe selectie hebben doorstaan en doet de oorspronkelijke veelkleurigheid tekort. De implicatie van de DNA-revolutie is dat deze brede aanpak, die bij de vroegchristelijke literatuur dus al bestaat, veel vaker zal worden toegepast. De netten zullen breder geworpen gaan worden. Anders gezegd: de hermeneutische buitengrens of interpretatiehorizon wordt wijder. Of valt weg. Als ik talent had voor taal en als ik opnieuw kon beginnen, zou ik richting klassieke talen gaan, want dat is de komende tien jaar the place to be.
Voorbeelden
Er zijn verschillende punten waar we kunnen vermoeden dat de wijdere hermeneutische buitengrens gevolgen zal hebben. Eén daarvan is de kennismaking tussen het Griekse en het boeddhistische denken. Ik meen dat ik van het recente boek van Beckwith, Greek Buddha, al heb gezegd dat de auteur zijn doel overschiet door zinvolle parallellen tussen boeddhisme en de Skepsis te combineren met een nogal gezochte herdatering van het optreden van Boeddha. Als hij dat achterwege had gelaten, was het boek overtuigender geweest. Evengoed zit hier wel degelijk dynamiek.
Een ander voorbeeld is Vergilius’ Vierde ecloge, een gedicht waarin de geboorte van een bijzonder kind wordt aangekondigd met woorden die zó aan de Hebreeuwse literatuur lijken te zijn ontleend. (Het is waarom middeleeuwers dachten dat Vergilius een soort christen was geweest.) De hypothese dat Vergilius de Bijbel kende, heeft altijd een beetje gelegen op de rand van de hermeneutische buitengrens. Ik denk dat ze inmiddels stevig daarbinnen ligt.
Een laatste voorbeeld is de structuur van Ovidius’ Metamorfosen, die is ontleend aan het Babylonische Scheppingsepos. Je kunt dat via Griekse teksten, zoals de Theogonie van Hesiodos, inderdaad documenteren, maar de ontlening kan ook rechtstreeks zijn geweest. Als de Koran een discussie tussen Noach en zijn stadsgenoten kan noemen die ontbreekt in de Bijbel, en niemand er moeite mee heeft aan te nemen dat zevende-eeuwse Arabieren een traditie deelden met de Mesopotamische mondelinge literatuur, zie ik geen reden waarom Ovidius niet ook rechtstreeks uit die bron kan hebben gedronken.
Anchoring innovation is gebakken lucht. Elke classicus die ik erover hoor zegt het.
Ik ken het geluid maar negentiende-eeuwse Duitsers bakten nooit lucht. Nooit. Hooguit kun je zeggen dat de ideeën van Droysen al genoeg bekend zijn. Toch denk ik dat dat niet verkeerd hoeft te zijn.
Hé, nou moet ik plotseling de optimist uithangen.
“Ik schreef: als het goed gaat.”
Jawel. De vraag is alleen waar en wanneer. Wet van de grote getallen – vroeger of later is er ergens wel iemand die er op duikt en navolging krijgt. Dat kunnen uiteindelijk zelfs bezuinigende overheden en vastgeroeste universiteiten niet verhinderen.
Maar ik zou FrankB niet zijn als ik weigerde af te sluiten met een cynische sneer. De kans dat het als eerste in Nederland goed gaat is zowel in absolute als in relatieve zin erg klein. Dus voorspel ik dat over een aantal jaren iedereen plotseling wakker schrikt: de oudheidkunde in Nld. stelt niets meer voor! Hoe heeft dat zover kunnen komen! Parlementaire enquete!
Omdat het mensdom nu eenmaal maar langzaam verandert voorspel ik ook dat jouw naam dan maar zijdelings genoemd wordt – je bent een hedendaagse versie van Kassandra.
Een parlementaire enquete over de teloorgang van een studie naar ouwe potten en pannen? Denk niet dat er in de politiek een meerderheid voor te vinden is. Ze maken zich nog niet eens echt druk over het klimaat of een wegzakkend Groningen. Idem met de gemiddelde Nederlander.
“Als ik talent had voor taal en als ik opnieuw kon beginnen, zou ik richting klassieke talen gaan, want dat is de komende tien jaar the place to be”. Kom, kom Jona: één van de places to be. Ik zou eerder
(Oud-)Germaanse talen & geschiedenis (en archeologie) gaan doen, of beter misschien nog Indo-Europese talen. Met de DNA-revolutie beginnen we steeds meer te snappen welke impact de steppevolkeren te weg hebben gebracht, waar en wanneer deze talen onstaan zijn, en hoe verschillende migratiepatronen zijn geweest van Klok- en Touwbeker tot einde IJzertijd (Scandinavie 800 na Chr.). Hier vindt een op dit moment een verbreding van de interpretatiehorizon plaats. Om even dicht bij huis te blijven: de oplossing van de identiteit van de Bataven (Germaans of Keltisch of beide) ligt in Hessen bij de oorsprong van de Chatten; de Nedergermaanse limes in Nederland en NRW is een springplank naar Denemarken en geen absolute eindgrens; de ontvolking van de kuststrook in Noord- Nederland in de 6e eeuw loopt door tot voorbij de Elbe en tot diep in de Noord-Duitse laagvlakte; Frisia maakt, ondanks Frankische heerschappij, deel uit van een Noordzeecultuur met Scandinavië.
Op dit moment gebeurd het vooral boven Rijn en Donau.
Nu niet. Maar ter zijner tijd …..
Ik denk wel – en al heel lang – dat het tijd is voor een parlementair onderzoek naar de uitvoering van het wetenschapsbeleid.
Ik grijp nog maar eens terug op de Klad in de Klassieken. Is daar nog wel eens een reactie op gekomen vanuit de politiek of de universiteiten? Ik vond het een verontrustend, maar mooi boek: https://tiecelin.blogspot.com/2012/02/de-oudheidkunde-op-zijn-gat.html?view=flipcard.
Nee, niet officieel. Wel informeel. Mensen die het hebben gelezen, zeiden allemaal dat ik gelijk had en dat ze blij waren met het methodische overzicht. Ik vrees dat de titel het boek heeft veroordeeld.
Hilarisch is overigens de reactie van professor Hemelrijk van de UvA, die in De Volkskrant zei zich niet in het beeld te herkennen. Dat is sowieso een formulering die bewijst dat je geen inhoudelijk antwoord over hebt, maar het was des te grappiger omdat het boek nog niet was verschenen. Het werd helemaal grappig toen er enkele jaren later problemen waren aan de UvA en ze precies dat zei wat ik had geschreven.
mooie foto van de kop bovenaan. Fraai hakwerk!
“De Bijbel is immers geschreven in het Hebreeuws.”
Iets te snel geformuleerd.
Touché