Ik had mijn blogje voor zaterdag al geschreven toen het nieuws kwam dat Steve Green ruim 10.000 voorwerpen uit zijn verzameling – die ooit werd geschat op 40.000 – zou gaan teruggeven. Dat is netjes en de manier waarop hij het formuleerde, dat hij zélf verantwoordelijk was, trof me als verantwoordelijk. Hij erkende de verkeerde wetenschappelijke adviseurs te hebben genomen, die hij niet bij naam en toenaam noemde, al weten we dat het gaat om Scott Caroll en Dirk Obbink. Minimaal kan gezegd worden dat hun excuus nogal opvallend achterwege blijft; voor het overige komt de vraag op welk cijfer de olijke tweeling heeft gehad voor het eerstejaarscollege wetenschapsethiek.
Aan Greens verklaring was het een en ander voorafgegaan. We vernamen vorige week dat alle Dode Zee-rol-fragmenten in het Museum van de Bijbel (een spin-off van de Greencollectie) vals waren. Dat kwam niet als een schok, want we wisten al dat Green vervalsingen had aangekocht. Daarbij bleef het niet: op Twitter constateerde archeoloog Michael Press dat van de duizenden voorwerpen in het museum slechts van 150 de herkomst was opgegeven. Zoals elke student weet kunnen voorwerpen zonder gedocumenteerde provenance vals zijn. (In het geval van papyri is authenticiteit bovendien niet in een laboratorium vast te stellen.) Het zal niet zo zijn dat de voorwerpen in bezit van de Greencollectie en het museum allemáál onecht zijn, maar de publiciteit kan Green hebben doen besluiten het zinkende schip te verlaten. Het probleem is dat hij zelfs dat verkeerd doet.
Hij geeft 6500 kleitabletten terug aan Irak en 5000 papyrusfragmenten aan Egypte. Dat lijkt keurig en is in principe ook keurig, maar er zit een heel lelijke adder onder het gras. Die kleitabletten, waar met enig laboratoriumonderzoek nog van te zeggen valt of ze echt zijn of niet, worden nu getransporteerd naar een land dat daar op dit moment niet klaar voor is. Het materiaal wordt dus aan het onderzoek onttrokken. Ook de papyrusfragmenten, die sowieso niet geauthenticeerd kunnen worden, liggen nu niet op een heel toegankelijke plaats. Green had, als hij keurig wilde zijn, eerst duidelijkheid moeten geven over de herkomst. Nu maakt hij het weer ingewikkelder onderzoek te doen.
Wat we hier zien, is de lelijke praktijk van brownwashing. Dat is, zoals de naam al aangeeft, een vorm van witwassen: ervoor zorgen dat illegale zaken in het legale circuit belanden. Bij brownwashing doet een oplichter dit door een laag informatie te leggen over een gierend gebrek. Neem de Artemidorospapyrus: de vervalsing werd eerst in Italië en toen twee keer in Duitsland geëxposeerd en er kwamen voorlopige (“preliminary”) wetenschappelijke publicaties. Zo werd een laag informatie gelegd over de onduidelijke provenance. Het gebrek werd dus als het ware weggeverfd – en omdat dit met bruine verf het beste gaat, heet deze vorm van witwassen dus bruinwassen.
En dat is dus precies was Green nu doet. Er komt een nieuwe laag informatie (“momenteel in Cairo” of zo) over de weinig professioneel verworven voorwerpen. Hij maakt bewijsmateriaal dus minder controleerbaar. Een verzamelaar mag natuurlijk iets doorgeven of verkopen, maar het is dus helemaal zo keurig niet als het lijkt, al is het niet verboden. Voor wetenschappers zijn de regels strenger: brownwashing en medewerking aan brownwashing staan haaks op de gedragscodes, die transparantie en controleerbaarheid voorschrijven. Ik ben benieuwd of Greens huidige wetenschappelijke adviseurs medewerking verlenen aan deze teruggave.
In elk geval kunnen Greens huidige medewerkers eisen dat er nu eindelijk openheid komt over de herkomst van de papyri. Zoals bekend zitten er in de Greencollectie papyri die vrijwel zeker door Dirk Obbink zijn gestolen uit de Oxyrhynchoscollectie in Oxford. Ook is er onduidelijkheid over de Sapfo-papyri, waarvoor zeven herkomsten zijn genoemd. De laatste mode is dat ze zijn aangekocht via een vanuit Turkije opererende illegale handelaar; er is een aanwijzing (of een dwaalspoor!) dat ze uit een clandestiene opgraving komen. Over de Oxyrhynchospapyri is geen twijfel: die komen uit een gecontroleerde opgraving. Over de Sapfo-papyri hebben we die zekerheid niet en zoals ik al aangaf wordt het steeds aannemelijker dat het gaat om een vervalsing.
Kortom: het laatste waar we momenteel op zitten te wachten, is brownwashing.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
Ter verdediging: Steve Green is een fundagelicaal. Dus bekijkt hij het probleem vanuit zijn Bijbelse moraal. Het komt daardoor dat hij zich voor de gek heeft laten houden; het komt daardoor dat hij deze beslissing heeft genomen. Net als jij ben ik het er niet mee eens. Maar dat komt door onze utilitaristische benadering, die niet de zijne is. Daarom ben ik bereid de man het voordeel van de twijfel te geven “Verkeerde beslissing” is een tikje te sterk en “brownwashing” al helemaal. Dan antwoord jij – en terecht, ik zou het ook doen – dat dat voor de gevolgen niets uitmaakt. Maar dat mist dan wel het punt in Green’s denktrant. En was het doel van de humaniora niet om ons andere denkwijzen te maken zonder die meteen te veroordelen?
Laten we inderdaad hopen dat zijn huidige wetenschappelijke adviseurs hem op andere gedachten kunnen brengen, maar ons ook vergevingsgezind tonen jegens de geplaagde man.
Vergevingsgezind klinkt niet erg wetenschappelijk @FrankB