Misverstand: De joden riepen “Zijn bloed kome over ons en onze kinderen”
De affaire-Goeree in 1985 is een beruchte botsing tussen jodendom en evangelisch christendom, waarbij het predikantenechtpaar Lucas en Jenny Goeree op ramkoers kwam te liggen met het jodendom en vrijwel alle christelijke kerken. De aanleiding was dat ze de woorden “zijn bloed kome over ons en onze kinderen”, die een groep Joden zouden hebben geroepen tijdens het proces tegen Jezus van Nazaret, uitlegden als een wenszin en betrokken op de Holocaust.
Ze waren niet de eersten die zulke dingen beweerden, maar de rel was ongekend heftig. Een herhaling vond plaats in 2004, toen bleek dat Mel Gibson de woorden opnam in zijn film The Passion of the Christ. De Nederlandse distributeur vond toen een elegante oplossing door ze in de ondertiteling onvertaald te laten, maar het is zinvol de kwestie nog eens te bespreken, in de hoop dat ze nooit meer opduikt.
Het misverstand is dubbel. In de eerste plaats komt de passage niet voor in de evangeliën van Marcus en Johannes, de enige onafhankelijke bronnen voor het verloop van de rechtszaak. (De jongere evangelisten Matteüs en Lukas ontleenden hun informatie aan de oudere Marcus.) De woorden zijn alleen vermeld in het Matteüsevangelie en lijken een persoonlijke toevoeging van de auteur. Ze zijn elimineerbaar. Het is daardoor minder waarschijnlijk dat de uitspraak historisch is dan als we haar hadden aangetroffen bij zowel Marcus als Johannes. Twee getuigen zijn meer dan één, vooral als de laatste ook nog jonger is.
Toch blijft denkbaar dat Matteüs zich iets herinnert wat Marcus en Johannes niet vermelden. Dat brengt ons op het tweede punt: de betekenis van de woorden. De Nieuwe Bijbelvertaling is op dit punt behulpzaam. Ze geeft het vers weer als “Laat zijn bloed óns dan maar worden aangerekend, en onze kinderen” en in een noot van de in 2008 verschenen NBV-Studiebijbel tekent men aan dat het geen wenszin is, maar dat het volk een juridische formule gebruikt waarmee de verantwoordelijkheid wordt bepaald. Het is overigens typerend voor Matteüs dat hij, op punten waar hij Marcus aanpast, traditioneel joodse elementen invoegt.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Revius dichtte al: “En ’t zijn de Joden niet, Heer Jesu, die u kruisten”, implicerend dat hij daar zelf voor verantwoordelijk was, conform de protestantse theologie dat Jezus stierf voor ONZE zonden.
Maar ja, het is altijd fijn als je een ander de schuld kunt geven van de gevolgen van je eigen fouten. ( zie b.v. ene D.Trump, die daar een meester in is)
Je kunt tegenwoordig geen artikel meer lezen of er is wel een die Trump erbij moet halen. Zie Mattheüs 7:3:5
Dat een onschuldige moest sterven voor ONZE zonden vind ik nogal barbaars. Ik heb het niet zo op mensenoffers.
beste Martin,
u kent misschien het dilemma van de man die op een viaduct staat over de spoorrails. Er komt een trein aan, en aan de andere kant staan niets vermoedend 5 spoorwegarbeiders aan de spoorweg te arbeiden. Zij zullen worden doodgereden. Naast de man staat op het viaduct iemand anders. Als hij die over de balustrade kiepert, dan is die dood, maar de vijf spoorwegarbeiders overleven. Bij navraag blijkt niemand dat te doen, en kiest iedereen dus impliciet voor vijf doden in plaats van voor één dode.
De vraag die hier gesteld moet worden is: waarom springt die man zelf niet. Dat was wat Jezus volgens de klassieke reformatorische theologie deed.
De analogie is dus dat de erfzonde was als die trein: je wordt geboren met een erfschuld op je schouders, en Jesus moest dood om dat ongedaan te maken. Die notie van erfzonde is inhumaan; je bent verantwoordelijk voor wat je doet, niet voor wat je voorouders gedaan hebben. Een soort Sippenhaft. Dat zie je nog wel eens in oude culturen; als de boosdoener niet gepakt kan worden dan krijgt zijn broer gewoon een flinke klap met een grote zweep. Het idee daarbij is dat het Kwaad door een straf opgeheven moet worden. Scapegoat, ook leuk als je die taak krijgt toebedeeld.
Spijt mij zeer, maar ik kan dat soort theologie niet verdragen.
Ongelukkige vergelijking. Of die man nou zelf springt dan wel iemand anders over de balustrade kiepert, een trein laat zich er niet door tegenhouden en de arbeiders gaan evengoed het hoekje om. Het offer was dus nutteloos en zinloos. Net als dat van Jezus. Ik betwijfel dan ook dat uw analogie een zinnige plaats heeft in de klassieke reformatorische theologie.
Op Martin’s bezwaar, dat ik deel, vul ik nog eens aan: ik kan mij niet herinneren Jezus ooit verzocht hebben zich op te offeren voor de consequenties van mijn handelen. Mocht uw analogie werken – wat ze niet goed doet, om zojuist vermelde reden – dan heeft degene die over de balustrade gekieperd is (of dat nou door toedoen van een ander of zichzelf is) mijn levensduur verlengd. Het offer van Jezus maakt daarentegen precies nul komma nul verschil.
In het algemeen is dit het probleem met apologetiek. De redeneringen kunnen vrijwel altijd net zo gemakkelijk tegen het geloof gebruikt worden. Dat heb je nou eenmaal met redeneringen. Kwestie van premisses aanpassen. Ik beweer dan ook niet dat uw interpretatie onjuist is; ik beweer alleen maar dat heel postmodernistisch uw verhaal niet juister of onjuister is dat dat van Martin (en mij). U (en daarmee de klassieke reformatorische theologie) beschikt namelijk niet over een betrouwbare methode. U hebt alleen maar een verhaal.
Ongelovigen als wij hoeven alleen maar de schouders op te halen.
Goed om te weten: op het pleintje passen, als haringen in een ton, ca. 100 mensen…..
… maar die zouden samen dan dus wel verantwoordelijk zijn voor de Holocaust.
Neen: de gehele wereld minus die 100!
Dus de nazi’s zijn er dan niet voor verantwoordelijk?
Ik vrees, beste Martin, dat de ironie van mijn reactie je is ontgaan. Laat ik mijn standpunt daarom verduidelijken. Ook al zou dat plein vol hebben gestaan met vele tienduizenden joden, die allemaal zouden hebben geroepen ‘Zijn bloed kome over ons en onze kinderen’ (quod non), dan nog zou dat geen verontschuldiging zijn voor welke vorm van antisemitisme dan ook.
Tevreden?
Ik ben het niet helemaal met je eens op één puntje, Jona; iets weglaten in de ondertiteling is geen elegante oplossing.
Als vertaler of tolk dien je ten alle tijden de woorden van de bron weer te geven, zo volledig en accuraat mogelijk. De persoonlijke mening van de vertaler zijn irrelevant; het zijn immers niet zijn woorden.
Als je het ergens niet mee eens bent, of een tekst druist echt volledig in tegen waar jij als mens voor staat, dan doe je de vertaling niet. Maar je gaat niet de boel naar eigen inzicht wijzigen.
Dit ‘fixen’ van teksten door vertaler of overschrijver heeft al tot genoeg ellende geleid!
Zit wat in.
De Goerees stonden in een lange traditie. Het Christendom is altijd sterk antisemitisch geweest – want de Joden waren schuldig aan de dood van Christus – pas sinds WO-II, en waarschijnlijk ook door de secularisatie, hebben Christen en Joden zich verbroederd. Politici benadrukken zelfs de Joods-Christelijke (dus niet Islamitische) erfenis van Europa. Tegenwoordig is het ook gebruikelijk om de Bijbel metaforisch, dus niet letterlijk, te interpreteren, maar vroeger (zie bv Luther) was dat anders. Dus de cultuur was veranderd, waardoor de Goerees opeens als gekken werden gezien, wat zij zelf niet begrepen.
” Het Christendom is altijd sterk antisemitisch geweest – want de Joden waren schuldig aan de dood van Christus”
Als “want” een causaal verband suggereert is het fout. Suggereert het een rechtvaardiging achteraf (door christenen) dan is het correct. Christelijk antisemitisme is namelijk ouder dan “de joden waren schuldig aan de dood van Christus”. Sterk vereenvoudigd is de oorzaak waarschijnlijk dan ook iets anders: ongelijke behandeling door de Romeinse autoriteiten vanaf eind Eerste Eeuw CE.
“pas sinds WO-II, en waarschijnlijk ook door de secularisatie”
Van de rest van de wereld weet ik het niet, maar in Nld gaat dit niet op. De secularisatie alhier begon pas rond 1965. Christelijke theologen lieten daarentegen al heel snel na WO-2 hun polemische houding varen. De verandering had veeleer te maken met de voor theologen lastige vraag: hoe te geloven na Auschwitz?
Overigens had Augustinus van Hippo er al geen problemen mee de Bijbel metaforisch te interpreteren. En Luther’s antisemitisme was nog heel wat grover dan “de Joden waren schuldig aan de dood van Christus”. Alweer sterk versimpeld, hij had zichzelf er van overtuigd dat zijn theologie, waarin alleen de persoonlijke relatie met God telde en geen plaats was voor bemiddelaars, de weg vrijmaakte voor joden om Jezus als messias te accepteren. Zij stelden hem teleur, waarna hij virulent antisemiet werd. Over Joden en hun Leugens verscheen dan ook pas in 1543 CE. Twintig jaar eerder had hij de RKK aangevallen om haar antisemitische acties.
Tenslotte zijn er eigenlijk geen Bijbelse literalisten. Ook de extreemste creationisten erkennen dat de Bijbel vol metaforen zit. Op Answers in Genesis zijn daar wel voorbeelden van te vinden.
Nee, niet causaal.
https://en.wikipedia.org/wiki/Jewish_deicide
Na ons onderzoek over deze woorden dienden wij te besluiten dat deze uitspraak een bekend “gezegde” was om zijn zekerheid uit te drukken. Zoals iemand zweert als het ware de waarheid te spreken op het hoofd van zijn kinderen. “Zijn bloed kome over ons, daarbij wilden zij duidelijk maken dat Jezus schuldig was! De geschiedenis heeft laten zien dat Zijn bloed WEL over hen is gekomen! Dus hadden de Joden ongelijk! Jezus WAS ONSCHULDIG !
Dus God is de oorzaak van de Holocaust.
Jazeker… samen met Richard Heylich en Joseph Engele….
(too soon?)
Ja, nu je het zegt ….
Die namen waren wel heel slecht verhuld.
Alleen was Jezus volgens de overgeleverde getuigenissen wel degelijk schuldig. Hij had een publieke rel veroorzaakt door de legitieme handel van een stel hardwerkende geldhandelaars gewelddadig te verstoren. Dat rechtvaardigde hij door zichzelf tot koning der joden uit te roepen.
De enige manier waarop u dit kunt bestrijden is door een verondersteld goddelijk gezag boven het wereldlijk gezag te stellen. Die laatste zal dat nooit accepteren, ook tegenwoordig niet, tenzij het niet meer over de middelen beschikt dat gezag af te dwingen.
Daarbij komt ook nog eens dat, als we de overgeleverde getuigenissen mogen geloven, zoals u doet, Jezus de hele toestand planmatig in werking zette. Christenen mogen joden en Romeinen dus wel dankbaar zijn dat ze zo vriendelijk waren zo goed mee te werken aan de hele toestand. Stel je voor Kajafas had hem niet overgedragen. Stel je voor Pontius Pilatus had hem niet veroordeeld tot de kruisdood. Stel je voor de inwoners van Jeruzalem hadden om gratie verzocht.
Van uw hele geloof was nul komma niets overgebleven.
Maar ja, volgens uw eigen geloof zijn christenen ongeneeslijk zondig. Het verbaast dan ook helemaal niet dat christenen eeuwenlang hun dankbaarheid toonden door joden bij tijd en wijle systematisch af te slachten.
De rel op het tempelplein was geen reden om iemand te kruisigen, overigens. De tempelautoriteiten zouden hem een flink pak slaag hebben laten geven en dat was dat; Josephus biedt parallellen.
Een claim op het koningschap was wel strafbaar, maar als iemand werkelijk uit een dynastie kwam, doodden de Romeinen zo iemand niet. Die werd in eervolle detentie geplaatst om later nog eens te worden gebruikt.
De claim de messias te zijn was evenmin strafbaar. Zie opnieuw de parallellen, bijv. Bar Kochba. Er worden hem verwijten gemaakt in de rabbijnse bronnen maar hij blijft gelden als joods.
Het probleem zal veel eerder zijn geweest dat Jezus claimde de Mensenzoon te zijn. Op zichzelf niet strafbaar, maar dat Jezus de mensheid (en de autoriteiten) zou beoordelen, zal door de autoriteiten zijn beschouwd als bedreigend. Zeker omdat de man vrij populair lijkt te zijn geweest.
Als je Eusebius van Caesarea leest valt je op hoe antisemitisch de christenen ten tijde van Constantijn al waren. Het is geen toeval dat de zondag niet op de sabbat valt of dat Pesach en Pasen evenmin op het zelfde tijdstip vallen. Vanaf het moment dat de christenen het voor het zeggen kregen, begon de ellende voor de Joden pas goed (en voor anders gelovigen uiteraard).
Dat de zondag niet valt op sabbat is juist heel joods. De messias wachtte netjes tot na de sabbat om te verrijzen. De christenen herdachten dat op de dag ná de sabbat, dus op de eerste dag van de week.
Het kadert mooi in de halachische discussie over de vastendagen. Farizeeën en Jezus-volgelingen kozen twee dagen per week, maar zorgden ervoor niet dezelfde dagen te hebben. Dit is een intern-joodse discussie, vergelijkbaar met de halachische afbakening van farizeeën en sadduceeën zoals bekend uit 4QMMT.
https://mainzerbeobachter.com/2018/11/20/4qmmt/
“Zijn bloed ….” Vreemd eigenlijk dat Jesjoea twee soorten bloed had. Joods bloed en christelijk bloed. De ene soort verketterde de Joden, de andere heiligde de christenen.
Blijft dat antisemitisme niets anders is dan angst voor wat anders is dan je zelf, de bron van alle vreemdenhaat, pesterijen, discriminatie enz. enz. Heb je naaste lief als je zelf, geldt helaas/blijkbaar voor te velen slechts voor jezelf, niet voor de ander.
Niemand zoekt zijn ouders, zijn land, zijn taal, zijn huidskleur, … uit!
JL: “…dat het geen wenszin is, maar dat het volk een juridische formule gebruikt waarmee de verantwoordelijkheid wordt bepaald.” OK, het is geen wenszin, zoveel te beter.
Maar dan blijft toch gewoon over, dat Mattheus “heel het volk” die verantwoordelijkheid toedicht? Dat staat los van de vraag wat die mensen daar werkelijk hebben geroepen.
Citaat van Peter Tomson: “Niettemin maakt de wijdere context de conclusie onvermijdelijk dat deze passage in Mattheus heel het Joodse volk verantwoordelijk stelt voor Jezus’ dood. De historische onjuistheid hiervan verhinderde de grote werking in de geschiedenis niet. Vanaf de 4e eeuw gaat deze passage functioneren in de polemiek tegen de Joden.” Waar aan hij toevoegt: “We staan voor de paradoxale conclusie dat dit evangelie met zijn sterk joods-christelijke kleuring tegelijkertijd een toewending tot de niet-Joden met een anti-joodse strekking bevat.”
Waaraan ik toevoeg dat hij later in zijn boek “Als dit uit de hemel is…” (1997) over het Johannes evangelie schrijft: “Onze … conclusie moet dan ook luiden: het vierde evangelie denkt in termen van vijandschap jegens de Joden.”
Durft hier niemand dieper door te denken over de vraag waaróm christenen (en anderen) sinds hun vroegste bestaan al zo anti-joods waren en dat deze houding door de geschiedenis heen in heel veel landen ontstaan is en bestaan heeft? Zou het kunnen, heel misschien, dat de joden daar zélf iets mee te maken hebben?
Beste (?) Poustma, Neen! Of heb jij wel je ras, geloof van je ouders enz. uitgezocht?
Jammer dat ook nu zelfhaat vertaald wordt in haat naar de ander = discriminatie!
Overigens in Joden wel en zonder hoofdletter niet correct, tenzij je achter de Sjoa staat/
Ja, daar is wel over nagedacht. De verklaring waarom het steeds de joden zijn die het pispaaltje zijn, is ook heel simpel. Het is zoals met de bullebak op het schoolplein: die neemt niet de moeite om na te denken over zijn slachtoffer, hij neemt iemand waarover de clichés al klaar liggen. Op het schoolplein heeft het kind met het brilletje en de beugel die niet goed is in gymnastiek het dus moeilijk, waar ook ter wereld. De clichés liggen al klaar.
Zo is het ook met andere vormen van bullebakgedrag. Mensen pesten niet degenen die hun eventueel werkelijk iets heeft misdaan, maar iemand waarvoor de clichés klaar liggen. Dus als de boeren boos zijn, dreigen ze Jesse Klaver te lynchen, hoewel die echt niets misdaan heeft. (Groen Links heeft nooit een minister van Landbouw of van Milieubeleid geleverd.) Maar de clichés zijn er.
Zo is het ook met jodendom. De clichés zijn er al sinds voorchristelijke tijden en lagen klaar om misbruikt te worden. De bullebak is doorgaans gemakzuchtig.
Antipapisme is overigens ook een mooi voorbeeld.
Dat zal zeker, die cliche’s. Het brilletje en de haakneus enzovoort.
In de eerste eeuwen wilden Joden en Christenen zich van elkaar onderscheiden.
Ook tov. de Romeinen. Dat ging met wederzijds gescheld gepaard.
Zodra Christenen de overhand kregen, ging het los. Crescendo in onze tijd, vele seculieren en moslims hebben het stokje overgenomen voor de komende eeuw.
Ligt het aan de Joden? vraagt Poutsma, een terechte vraag. Zou kunnen, toch?
Ja, het ligt zeker aan de Joden, die bij hun religie wilden blijven en zich niet wilden aanpassen. Door de eeuwen heen. Net zo als groepen mensen van andere religies zich niet wilden aanpassen, denk aan Katharen, Hussieten of de eerste protestanten.
Maar naar mijn mening zijn ze daarvoor juist te bewonderen, zeker de Joden, die daarbij meestal geen vlieg kwaad deden. En bruikbaar werden voor machthebbers als hond om met de stok te slaan.
Ligt het dus aan de Joden zelf? Volstrekt niet, het zijn de bullebakken op het schoolplein, zoals Jona schreef, en die door de geschiedenis heen en in vele landen de schoolpleinen netjes hebben schoongeveegd.
Joden zouden zich volgens Robbert niet hebben willen aanpassen en daarom de hond zijn voor de antisemitische stok. Vreemd, want joden hebben juist heel veel gedaan om te integreren in de lokale samenleving, van de landstaal spreken en interreligieus trouwen tot vrijwillige bekering, van meedoen met de maatschappelijke discussies en tendensen tot openlijke weldoeners voor de samenleving als geheel.
Nee, antisemitisme is gewoon een veelkoppig monster waartegen veel te makkelijk de maatschappelijke ongenoegens en problemen konden worden geprojecteerd. Sprak je de landstaal dan vervuilde je de taal met je joodse invloeden, sprak je de taal niet dan was je niet goed geïntegreerd. Was je als joodse man rijk, dan was je een uitbuiter, was je arm dan was je een parasiet van de samenleving. Was je als jood socialist dan had je geen nationalistische gevoelens, was je een nationalist dan was je enkel solidair met de andere joden. Trouwde je interreligieus, dan was je een bloedvervuiler, trouwde je binnen je eigen joodse kring dan waren niet-joden je te min etc. etc.
In de Abrahamitische religies wordt er een heel duidelijk onderscheid gemaakt in wij vs. zij denken. Dat zorgt voor de perceptie van een statisch, onveranderbaar beeld van de (eigen) cultuur dat niet compatibel is met de andere, die verondersteld wordt net zo’n statisch en onveranderbare cultuur te hebben. Dat gaat hand in hand met (het streven naar) homogenitieit, monoculturaliteit en exclusiviteit. Daar ligt vermoedelijk veel meer de oorzaak voor antisemitisme dan in het niet aanpassen want dat dat niet gebeurde, is gewoon onjuist.
Aanpassing, assimilatie? Zeer zeker. Maar als alle Joden zich hadden aangepast in de mate die je beschrijft, waren er geen Joden meer. Het eigen spoor volgen zie ik als een groot pluspunt en als de steen des aanstoots. Ten onrechte, die steen, laat dat duidelijk zijn.
Niks (gedwongen) aanpassing en/of assimilatie. Dat betoog ik niet. Maar het is grotendeels het niet kunnen accepteren van pluriformiteit en inhomogeniteit in je omgeving is wat het probleem is. Bijvoorbeeld in India is die pluriformiteit en acceptatie van inhomogeniteit veel groter. Daar kennen ze het spreekwoord “harmony in chaos” terwijl in Europa al heel lang een streven naar een eenheidsstaat bestaat.
Dat jij dat pluriformiteit en inhomogeniteit een deugd vindt, is grotendeels een verworvenheid van veel Europese staten die heel recent is, ongeveer 60 jaar oud, maar dat is nieuw in de Europese cultuur. Denk maar aan het vroegere Nederlandse volkslied en de eerste regel van, Wien Neêrlands Bloed. Veruit de meeste Europese landen en volksliederen appeleren aan nationale trots en vrijheid, maar zelden aan de acceptatie van pluriformiteit.
En als joden zich zover hadden aangepast dat het geen joden meer zijn, hoe kwam o.a. Edith Stein dan in Auschwitz terecht?
De Nazi’s zagen het ruim (Neurenberger rassenwetten).
Ik begrijp het verschil niet tussen ,,Het is een wenszin.” en ,,Hiermee wordt de verantwoordelijkheid bepaald.”. In beide gevallen is de uiting toch dat zij het zijn die ervoor gezorgd hebben dat Jezus’ bloed moest vloeien? Ik vind overigens de term ,,wenszin” vreemd voor deze uitspraak. Ik heb hem, sinds ik hem ken, altijd opgevat als ,,Wij willen hem dood hebben en wij aanvaarden de eventuele consequenties.” Dat is iets anders dan een wens.