Misverstand: Via Belgica

On door Jona LenderinginFactcheck, Geschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Romeinse Keizerrijk

Misverstand: De weg van Bavay naar Keulen heette Via Belgica

De romanisering van de Lage Landen hield ook in dat er wegen werden aangelegd. De Romeinen betoonden zich daarin nogal traditioneel. De belangrijkste weg was althans al eeuwenoud toen ze hem in gebruik namen. Al in de Bronstijd reisden mensen vanuit het huidige Amiens naar Bavay, Tongeren en Keulen. Die steden waren er toen vanzelfsprekend nog niet, maar het bestaan van een weg kan worden afgeleid uit het feit dat er grafheuvels uit de Brons- en IJzertijd liggen, parallel aan het tracé van de Romeinse straat. Caesar rukte hierover in 57 v.Chr. op tegen de Nerviërs (meer), het Veertiende Legioen Gemina gebruikte de weg in 70 na Chr. om een grote opstand neer te slaan, en duizenden kooplieden benutten de straat om graan te brengen naar de Rijnlegers. Dit was de hoofdverkeersader van de Romeinse provincie Gallia Belgica, van letterlijk vitaal belang voor de duizenden legionairs die het imperium beschermden tegen aanvallen uit het Overrijnse.

Sinds mensenheugenis wordt de route in Noord-Frankrijk en Wallonië aangeduid als Chaussée Brunehaut (naar een Frankische koningin die de straat in de Vroege Middeleeuwen zou hebben laten repareren) en in Duitsland spreekt men wel van de Römerstraße en Agrippa-Straße, naar de Romeinse generaal die vermoedelijk bevel heeft gegeven de weg te plaveien. In Nederland en Vlaanderen kennen we geen naam die werkelijk ingeburgerd is geraakt. Een in 1987 gehouden expositie heette gewoon “Langs de weg”.

De laatste jaren duikt steeds vaker de naam Via Belgica op. Het is Latijn en ook wie niets van de Oudheid weet begrijpt wel dat het gaat om een straat uit de Romeinse tijd. Het is alleen jammer dat geen Romein het zou hebben begrepen. Wegen werden meestal vernoemd naar de mannen die ze aanlegden: de Via Appia door Appius Claudius Caecus, de Via Domitia door Gnaeus Domitius Ahenobarbus, de Strata Diocletiana door keizer Diocletianus. Andere straatnamen gaven aan waarheen een weg liep: de Via Tiburtina verbond Rome met Tibur en de Via Portuensis leidde naar de haven (portus). Een Via Belgica zou dus naar het noorden van Gallië hebben geleid.

Dit potjeslatijn is niet de enige taalvervuiling waartoe de antieke weg aanleiding heeft gegeven. Het Wikipedia-artikel “Via Belgica” citeert een niet nader aangeduid ambtelijk stuk waarin de gevleugelde woorden voorkomen dat

Via Belgica … ook de naam [is] van een Belvedereproject dat integraal deel uitmaakt van het Actieprogramma cultuurbereik, waarmee de Provincie Limburg een impuls wil geven aan de culturele infrastructuur en de vergroting van het publieksbereik.

Het doel van deze “grensoverschrijdende cultuurhistorische corridor” zou zijn om de geschiedenis van de weg weer “inleefbaar te maken”. Latijn of Nederlands, sommige vormen van taalgebruik zijn eenvoudigweg gruwelijk.

PS

[Oorspronkelijk verscheen dit stukje in mijn boekje Spijkers op laag water (2009) en het aardige is dat de Limburgse provincies nu ook wel aangeven dat “Via Belgica” geen echt Latijn is. Het blijft echter problematisch. De simpele waarheid is dat veel mensen – denk aan gymnasiasten en oud-seminaristen – herkennen dat dit potjeslatijn is en dat die mensen nu wegblijven van een cultureel aanbod, omdat de organisatoren zich als onprofessioneel hebben gepresenteerd. Noem het gewoon “Romeinse weg”.]

Nu u hier toch bent…

Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond (en vind) ik voldoende verontrustend om het wat meer onder de aandacht te hebben willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.

Deel dit:

15 gedachtes over “Misverstand: Via Belgica”

    2. G. Havingha

      “De Weg”
      Want immers:
      “De belangrijkste weg was althans al eeuwenoud toen ze [de Romeinen] hem in gebruik namen.”

  2. Loek Heijster

    “ de chemin des dames” ook in Noord-Frankrijk maakt die onderdeel van deze route uit?

    1. Die ligt zuidelijker maar is niet helemáál on-Romeins want Caesar heeft daar ooit gevochten. Ik had de wat curieuze ervaring dat ik, komend vanuit Reims, dat Caesarslagveld wilde zien en belandde bij een monument voor de eerste inzet van tanks door het Franse leger. Details heb ik even niet paraat.

  3. In Brussel is er een weg die de Romeinse steenweg heet (Chaussée romaine). Als ik op de kaart een lijn trek van Keulen naar Boulogne-sur-mer zou het mij niet verwonderen dat dit een deel van het traject was van de weg die met de door jou terecht gewraakte benaming Via Belgica.
    Ik heb vaak over deze weg gereden.

      1. Dirk

        Of als je van de parking naar het Koning Boudewijnstadion gaat, alwaar men Brugge-Antwerp had moeten spelen. 🙁

        Een paar jaar geleden zat ik op kamp vlakbij de Romeinse weg naar Aarlen. Die verstopt zich grotendeels onder een moderne autoweg, maar in de buurt van onze kampplaats, ten noorden van Vance, week hij van dat tracé af en was het een mooi recht pad tussen de velden. Hij heet daar gewoon Chaussée Romaine.

  4. FrankB

    “Een Via Belgica zou dus naar het noorden van Gallië hebben geleid.”
    Die associatie heb ik ook en alleen al daarom vind ik deze benaming maf. De Weg liep van west naar oost – of andersom – en dat heb ik altijd een beetje merkwaardig gevonden. Wie van Bagacum (Bavay) naar Trajectum (Utrecht), laat staan de Rijnmond wilde reizen moest nogal een omweg maken. Je hebt ergens een kaart gemaakt die dat duidelijk weergeeft; ik heb even geen zin die op te zoeken. Hoe zat het met zuid-noord verbindingen, langs bijvoorbeeld de Schelde en de Maas? Waren die er niet en zo nee, waarom niet?

    1. Langs de Maas lagen wegen; ze staan op de Peutingerkaart en er zijn delen terug gevonden.

      De Schelde is een lastiger verhaal maar er moet een weg zijn geweest. Probleem is dat in Zeeland het natuurlijk landschap sterk is veranderd.

  5. Knotwilg

    Vanuit Bavay vertrekt inderdaad de Chaussée Brunehaut. In Google Maps kan je het tracé makkelijk volgen van Bavay richting Keulen, tot in Gembloux (Gembloers). Op de meeste plaatsen waar het een straat is, heet het “Chaussée Romaine”. In Perwez (Perwijs) wordt het wat lastiger maar via de rue de la Quiétude vind je opnieuw een rechte weg met een geschikte naam tot in Branchon. Daar wordt het even een pad maar verderop is er alweer een Chaussée Romaine die in Moxhe dan mooi aansluit op de N69 die vermoedelijk de oorspronkelijke bedding volgt, naar Tongeren, Maastricht, Heerlen en Jülich.

    Ik vermoed dat iemand dat al eens gevisualiseerd heeft maar ik vind het niet direct. In elk geval lijkt het tracé me op een paar honderden meters na perfect reconstrueerbaar.

    Op geen enkele plaats heet het trouwens Via Belgica 🙂

Reacties zijn gesloten.