Misverstand: Caesar versloeg de Nerviërs aan de Samber
Het verhaal van de Romeinse veroveringen is deprimerend eentonig. De Romeinen slaagden erin steeds grotere legers uit te rusten en te trainen en versloegen daarmee een voor een de grote Grieks-Macedonische koninkrijken in het oosten, die daar waren ontstaan na de veroveringen van Alexander. Rond het midden van de eerste eeuw v.Chr. veroverde generaal Pompeius delen van het huidige Turkije, Syrië, Libanon en Israël.
Zijn rivaal, vriend en schoonvader Julius Caesar voegde iets later Gallië toe, ruwweg het huidige Frankrijk. In 57 v.Chr. viel hij de Belgen aan. Een coalitie onder leiding van de Nerviërs wachtte hem echter op bij een riviertje dat Caesar aanduidt als de Sabis. De stamkrijgers kwamen dicht bij de overwinning, maar de routine van de legionairs verzekerde de Romeinse zege.
Lange tijd is gedacht dat dit gevecht heeft plaatsgevonden aan de huidige Samber, waarvan de naam in de verte lijkt op het woord “Sabis”. Helaas is daarmee meteen ook alles gezegd wat pleit vóór deze identificatie. (Ik heb dit misverstand in een eerdere publicatie, De randen van de aarde, helpen verspreiden.)
Er pleit veel tegen de Samber, al was het maar dat de antieke naam Sambra alleen heel erg in de verte lijkt Sabis. Het moet gaan om de Selle, een beekje dat bij het huidige Valenciennes uitstroomt in de Schelde. Weliswaar lijkt het woord Selle nog minder op Sabis dan Samber, maar de tussenstappen zijn gedocumenteerd: in 706 heette het stroompje Save, in 964 Seva en via Sevelle komen we in 1476 uit bij Seelle.
Deze identificatie verklaart waarom de Nerviërs Caesar konden opwachten. De Selle doorsnijdt namelijk de oeroude weg waarover Caesar oprukte. Dat maakte de richting van zijn opmars voorspelbaar, zodat de Nerviërs alleen een geschikte plaats hoefden te zoeken om Caesar te verrassen. Die vonden ze bij Saulzoir in Noord-Frankrijk: een rustig dorpje waar momenteel niets herinnert aan de veldslag waarmee de toekomst van de Lage Landen werd bepaald.
Literatuur
Turquin, ‘La Bataille de la Selle (du Sabis) en l’ An 57 avant J.-C.’ in Les Études Classiques 23/2 (1955), 113-156.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond ik namelijk verontrustend en had ik wel wat meer over het voetlicht willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
“In 57 v.Chr. viel hij de Belgen aan”
Kun je de belgae van Caesar Belgen noemen?
Ik beken dat ik erover heb geaarzeld. De vraag stellen is ‘m beantwoorden: eigenlijk kan het niet. Van de andere kant: we noemen de Frisii ook maar Friezen en de Iudaei noemen we Joden. Laten we het maar accepteren als ingeburgerde misvatting.
Welja. We praten toch ook over Rome en niet over Roma.
Ik denk niet dat de twijfel was “gebruik ik de Nederlandse of de Latijnse benaming”, maar eerder “dekt de huidige Nederlandse naam wel de Latijnse lading…”.
De Selle werd al in 1899 voorgesteld als kandidaat voor de Sabis door E. De Marneffe (Sabis est-elle bien la Sambre?). In 1941 nam Maurice-A. Arnould de stelling over: https://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1941_num_20_1_1598. Hans Rombaut (zie onder) vertelt dat Arnould later zelf niet meer in deze identificatie geloofde.
De Samber is echter hardnekkig. Ik kom hem nog tegen in
Ramon L. Jiménez, Caesar against the Celts (1996)
Vincent Hunink, De Gallische oorlog (2000)
Robert Nouwen, Caesar in Gallië (2003)
Adrian Goldsworthy, Caesar (2006)
Kurt A. Raaflaub, Landmark Julius Caesar (2017)
Tom Buijtendorp, Caesar in de Lage Landen (2018) besteedt ruime aandacht aan de Selle, maar schrijft de Samber nog niet af. Een belangrijk argument is de afstand die Caesar in het gebied van de Nerviërs aflegt vóór de slag. Dat komt hieronder ook bij Rombaut terug.
Hans Rombaut schreef in 2006 het merkwaardige “Julius Caesar in België”, waarin hij onder andere op basis van historische taalkunde en plaatsnamen verschillende sites nogal overtuigd, zij het niet altijd overtuigend, identificeert. Hij grijpt bijvoorbeeld terug naar Eburoons Atuatuca = Tongeren.
Voor de Sabis wijst hij de identificatie met Selle af ten voordele van de Samme, een grotendeels verdwenen riviertje in Henegouwen. Ik vat zijn argumenten kort samen:
– Samme is etymologisch ook af te leiden uit Sabis
– De Selle ligt te dicht bij de grens van het gebied van de Nerviërs. Caesar praat over 3 dagen reizen in Nervisch gebied vooraleer het bericht komt dat de Nerviërs hem 10 mijl verderop opwachten. Ik ken er te weinig van, maar deze stelling lijkt mij te staan of vallen met onze kennis van de grenzen van Nervisch gebied, de lengte van een dagmars en de route die Caesar volgt.
– De Samme komt meer overeen met Caesars beschrijving van de Sabis als een brede rivier met hoge oevers.