Ik mopper weleens over de hypes waarmee archeologen vissen naar fondsen. Over het badhuis in Heerlen dat, door een heel specifieke definitie van “gebouw” te hanteren, het oudste gebouw van Nederland zou zijn. Over de wijze waarop het vele junk nieuws over de limes ons zicht belet op verdieping. Of over de Cuijkse affaire. Het valt inmiddels op als een archeoloog niet overdrijft. Dus ging ik, toen ik dit artikel had gelezen, op de koffie bij de mensen die momenteel aan het werk zijn in Adorp, halverwege Groningen en Winsum.

De wierde

Het is al langer bekend dat daar in de Oudheid een belangrijke wierde heeft gelegen, vlakbij een kreek die wel in verband zal hebben gestaan met de Hunze. Nu daar een fietspad wordt aangelegd, wordt er onderzoek gedaan en de opgravers stonden versteld over hun vondsten. Het waren er meer dan verwacht, veel meer zelfs, en ze dateerden allemaal uit de tijd van de eerste eeuw v.Chr. tot eind tweede eeuw na Chr.

Daarna raakte het hele noordelijke landschap ontvolkt maar in de Late Oudheid keerden op veel plekken de mensen terug. Dat is in Adorp niet gebeurd. Misschien was de kreek verzand, we weten het niet. In elk geval bleef de wierde onbewoond en is ze onverstoord gebleven. Ze is dus ook niet meer opgehoogd, daarom onopvallend gebleven en nooit afgegraven. Dat had aan het begin van de twintigste eeuw best kunnen gebeuren, omdat men destijds vruchtbare terpenaarde zocht. Kortom, Adorp is een goed bewaarde vindplaats.

En een belangrijke. Opgraver André Pleszynski maakte al een vergelijking met Ezinge, dat maar tien kilometer westelijker ligt. Dat is niet eens zo heel erg veel overdreven. Natuurlijk, die opgraving markeerde het ontstaan van de archeologie van het noordelijke kustgebied, en in die zin is ze onvergelijkbaar, maar Pleszynski’s team heeft in Adorp opvallend veel materiaal gevonden. Dateerbaar hout bijvoorbeeld. (Het wachten is op een koolstof– of jaarringdatering.) Terwijl ik er was kwamen botmateriaal, aardewerk en speelschijfjes uit de natte klei naar boven.

De Alesia-fibula

Er zijn ook kledingspelden gevonden, waaronder een zogeheten Alesia-fibula. Die spelden dateren eigenlijk altijd uit de tweede helft van de eerste eeuw v.Chr. en lijken vooral door soldaten gedragen. Het is niet het eerste wat je verwacht in Groningen.

Er zijn allerlei verklaringen denkbaar. Mogelijkheid één: het ding is hier achtergelaten door een van de soldaten van generaal Drusus. Volgens een beroemde anekdote raakten zijn schepen in de problemen doordat ze niet wisten om te gaan met de getijden. Die anekdote is weinig geloofwaardig – de Romeinse zeelieden wisten anno 12 v.Chr. echt wel iets van eb en vloed – maar documenteert wel dat er Romeinse soldaten waren in het wierdenland, waar ze contact hadden met de Friezen en Chauken.

Mogelijkheid twee: handel, al ben ik niet bekend met verhandelde militaire kledingspelden. Mogelijkheid drie: een gedemobiliseerde Romeinse soldaat is met pensioen gegaan in het kustgebied. Het staat vast dat het kustgebied in elk geval in later tijd een rekruteringszone was waarheen veteranen terugkeerden, dus waarom niet in een vroeger stadium? Er zullen nog wel meer opties zijn.

Machtsuitoefening

Wat ik er zelf interessant aan vind, is dat het licht kan werpen op de vraag hoe de Romeinen de macht uitoefenden. Sta me een digressie toe.

Het probleem zit in de ambiguïteit van het woord imperium, dat oorspronkelijk het gezag aanduidde van een consul of praetor. Die had de bevoegdheid deze of gene vijand te verslaan. Pompeius realiseerde zich dat als twee generaals naast elkaar tegen twee vijanden vochten, er belangenconflicten konden zijn en loste dat op door het imperium maius. Een andere oplossing was het stellen van ruimtelijke grenzen: het gezag van de Romeinse generaal van de legioenen van de Beneden-Rijn hield op bij een bepaald beekje, daar voorbij begonnen de bevoegdheden van de generaal van het leger van de Boven-Rijn. De dubbele vraag is nu of een imperium ook een buitengrens had en of zo’n buitengrens ook bestond voor het gezag van de Romeinse staat. Anders geformuleerd: was het Imperium Romanum een los gedefinieerde invloedssfeer of een territoriaal begrensd gebied?

Er is niemand die het antwoord weet. Een woordstudie is interessant maar vertelt hooguit iets over het wereldbeeld in Italië, een wereldbeeld waarin iedereen benoorden de Alpen gehuld ging in dierenhuiden, bier dronk, op jacht ging en zijn echtgenote verdobbelde. De realiteit is natuurlijk een heel andere geweest – zie momenteel de Germanententoonstelling in Bonn. Daarom is het interessant te achterhalen hoe de Romeinen gezag uitoefenden over de Friezen en Chauken: het geeft een beeld van de informele netwerken en invloedssferen.

Vragen, vragen

Een wierde als Adorp kan belangrijk blijken. Ik schrijf “kan” want het onderzoek is pas net begonnen. Het enige wat we weten is dat het een verbluffend rijke vindplaats is met een afgebakende bewoningstijd. Was de wierde voorzien van boerderijen? Woonden er ambachtslieden? Was de productie, agrarisch of ambachtelijk, bedoeld voor de bewoners van de vallei van de Hunze?

We zullen later dit jaar wel meer horen over Adorp, misschien in oktober al. En stiekem hoop ik dat ergens langs het fietspad een bord komt. Niet al te opvallend natuurlijk, want het lege Groningse landschap moet leeg blijven. Maar wel met duidelijke uitleg en een QR-code naar verdiepende uitleg. En verder hoop ik dat de voorwerpen, na te zijn geconserveerd, een mooie plek krijgen in Museum Wierdenland in Ezinge. Want dit is bepaald geen archeologische hype.

Naschrift 26 november 2021

Inmiddels is er een expositie in Museum Wierdenland.