De naargeestige apotheose van het Vierkeizerjaar was de inname van Rome door de troepen van Vespasianus in december 69. Er waren straatgevechten, Vitellius en zijn aanhangers waren gedood, maar niet nadat zij zich hadden vergrepen aan de verwanten en vrienden van Vespasianus. Onder leiding van Vespasianus’ broer Flavius Sabinus hadden zij asiel gezocht in de tempel van Jupiter op het Capitool. Tacitus schrijft in de Historiën (vertaald door Vincent Hunink):

De Vitellianen breken binnen, maken alles een warboel van bloed, ijzer, vlammen. Een handvol echte soldaten … waagt strijd, wordt overhoopgestoken. Flavius Sabinus, die ongewapend is en geen aanstalten maakt tot vluchten, omsingelen ze, evenals consul Quintius Atticus. … De rest ontglipte op allerlei manieren, sommigen in slavenplunje, anderen gedekt door trouw van beschermelingen, verborgen tussen bagage. Er waren er die het Vitelliaanse herkenningswacht woord opvingen, het dan zelf vroegen of gaven, brutaliteit diende hun tot schuilplaats.

Het zou niet goed aflopen met Sabinus en Atticus. Maar er was nog iemand die zich schuilhield op het Capitool.

Domitianus had zich bij de eerste inval verborgen bij de tempelwachter. Hij kreeg dankzij slimheid van een vrijgelatene een linnen gewaad aan, kwam zo bij een groep Isisvereerders, anoniem, waarna hij schuilde bij Cornelius Primus, beschermeling van Vespasianus, vlakbij het Velabrum.

Toen zijn vader aan de macht kwam liet Domitianus het huisje van de tempelwachter weghalen, zette daar een bescheiden kapel voor Jupiter Behoeder, inclusief een altaar met daarop zijn lotgevallen uitgebeeld in marmer. Later zelf keizer geworden wijdde hij er een enorme tempel aan Jupiter Bewaker met zichzelf in armen van de god.

Dat was niet het enige. Domitianus zou later nog een tempel wijden aan Isis, onder wier hoede hij had weten te ontsnappen. Ik zal er nog op terugkomen. De cultus voor deze godin was al populair, getuige bovenstaande wandschildering uit Herculaneum. We zien hoe priesters het heilige water van de Nijl aanbidden. De schilder lijkt zich te hebben verlustigd aan de kale hoofden van de priesters, een trekje van de Egyptische godsdienst dat Herodotos al was opgevallen.

De bovenstaande wandschildering van de eredienst voor Isis is een van de mooie voorwerpen uit het Nationaal Archeologisch Museum in Napels en is momenteel in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden voor de door de lockdown verborgen expositie over Domitianus. U zult tot minimaal 14 januari moet wachten tot u mag komen kijken. Tot het zover is, moet u het doen met de catalogus. Die bestelt u hier als u het museum wil steunen of daar als u liever een lokale boekhandel steunt.