De Griekse huurlingen die met de Perzische prins Cyrus waren opgetrokken tegen koning Artaxerxes, zo schreef ik op Tweede Kerstdag, zouden in de eerste dagen van 400 v.Chr. langs de Tigris terug marcheren. Dat was niet makkelijk. De troepen van de Perzische generaal Tissafernes achtervolgden en bestookten hen. Tijdens deze expeditie groeide de Athener Xenofon, die verslag deed van de tocht, uit tot een van de commandanten.

Hun route door Assyrië is goed te volgen en daardoor weten we dat Xenofon opvallend terughoudend is met de beschrijving van de moeilijkheden die zijn mannen ondervonden. Zo doet hij de oversteek van de rivier de Grote Zab, waarvan hij heeft aangegeven dat die 400 voet breed was (120 meter), af met de woorden dat ze de rivier Zapatos overstaken. Het moet echter een enorme onderneming zijn geweest. Niet veel later was er een Perzische aanval en Xenofon erkent eerlijk dat hij als commandant fouten maakte.

En nu komt de passage waarom ik het leuk vind hierover te bloggen. In de vertaling van Marc Moonen vertelt Xenofon dat

de Grieken de rest van de dag hun tocht ongehinderd voortzetten en de oevers van de Tigris bereikten. Daar bevond zich een grote uitgestorven stad genaamd Larissa, die in vroeger dagen bewoond werd door de Meden. Haar wal was vijfentwintig voet breed en honderd voet hoog. De volledige omtrek bedroeg twee parasangen. Hij was opgetrokken uit gebakken tichelstenen, maar de onder bouw, tot op een hoogte van twintig voet, was uit hardsteen. …

In de nabijheid van de stad verhief zich een stenen piramide met een basis van één plethron en een hoogte van twee plethra. Veel barbaren uit de omliggende dorpen hadden daarop hun toevlucht gezocht.

Deze stad is te identificeren: het is de oude Assyrische hoofdstad Kalhu, het huidige Nimrud. De stenen piramide is de ziggurat.

Vandaar uit legden de Grieken in één dagmars zes parasangen af tot bij een grote verlaten vesting. De naam van die stad was Mespila en ze was eertijds bewoond door de Meden. De onderbouw van de wal, die opgetrokken was uit gepolijste schelpsteen, was vijftig voet breed en vijftig voet hoog. Hierop was een bakstenen muur gebouwd van vijftig voet breed en honderd voet hoog; de omtrek van de wal bedroeg zes parasangen.

Die stad kennen we ook: het is Nineveh. Nog een hoofdstad van Assyrië. De door Xenofon gebruikte naam is een weergave van het Aramese mespilâ, wat zoiets betekent als “benedenstad”. De citadel was namelijk verwoest. De stad was echter nog bewoond en de naam is ook nog in gebruik: Mosul.

In de volgende tien dagen rukten de huurlingen verderop, richting Cizre, op de plaats waar Tigris van Turkije Irak binnenstroomt, niet ver van de bergtop waarop (althans volgens een oude Mesopotamische traditie) ooit Utnapištim de Ark had aangemeerd. Nu begon een nieuw en moeilijk deel van de mars terug. Daarover een andere keer meer.