In 2016 was er een kort bericht, dat nauwelijks de aandacht kreeg die het verdiende: in een graf in Noorwegen waren glazen kralen gevonden, afkomstig uit het atelier van de glasmaker van Toetanchamon. De sterkste aanwijzing was het gebruikte kobalt. De kleuren van glas worden immers vervaardigd door metaal toe te voegen aan het mengsel van kwarts en potas dat glas feitelijk is. Met een techniek die bekendstaat als Laser Ablation Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry (kortweg plasmaspectrometrie) is vast te stellen waar welk metaal is gewonnen en dus een uitspraak te doen over de herkomst. Een ander instrument uit het kralenonderzoek is de stereomicroscoop, waarmee is vast te stellen welke technieken de oude kunstenaars hebben benut.
Er waren in 2016 in totaal 271 Mediterrane kralen gevonden op eenenvijftig plaatsen in Noorwegen en Denemarken en die kwamen niet alleen uit Egypte maar ook uit Mesopotamië. Het onderzoek toont wat er momenteel technisch mogelijk is, maar ook welke vérstrekkende conclusies bereikbaar zijn. Het handelsnetwerk van veertiende-eeuws Egypte strekte zich uit tot voorbij de Noordzee. Met tussenschakels, vanzelfsprekend, maar toch.
Drie visies op kralen
In het vorige week heropende Rijksmuseum van Oudheden is momenteel een leuke, kleine expositie over kralen. Die focust op drie aspecten: kralen als versiering, kralen als geheugensteun en kralen als bescherming. Het eerste is natuurlijk het makkelijkst te begrijpen, want ook in onze tijd dragen mensen kralenkettingen. Bij het tweede hoef je niet alleen te denken aan rozenkransen en gebedssnoeren waarmee gelovigen hun gebeden structureren, maar denk ook eens aan de kanjerkralen die de kinderziekenhuizen geven aan kankerpatiënten. Zoals deze:
Voor elke stap in de behandeling krijgen kinderen een fleurige kraal, zodat het snoer een soort medische biografie vormt. Het feit dat de ketting van Liselotte inmiddels een museumstuk is, betekent, zoals u hoopt, dat het meisje inmiddels is genezen.
En wat de bescherming betreft: op vakantie in Griekenland of op een reis door het Midden-Oosten hebt u misschien weleens die blauw-witte oogkralen gezien die beschermen tegen het boze oog. Zie boven. Overigens hadden de Romeinen die al, kijk maar hieronder.
De museumstukken
De grenzen tussen deze drie aspecten zijn vloeiend. Ik zou niet verbaasd zijn als de kegelvormige hanger aan het halssnoer van de Babylonische man uit de twintigste eeuw v.Chr., wiens beeld bij het begin van de tentoonstelling is te zien, een amulet is. Het lijkt me althans geen rolzegel. Kettingen met kegelvormige hangers hangen er in de museumvitrine naast.
Je vraagt je af wat de betekenis is geweest van de kralen in de hunebedden: alleen maar een sieraad, of ook een amulet of herinnering? Of nog anders? Hier zijn wat kralen uit hunebed D19 bij Drouwen.
Het mooiste voorwerp vond ik deze Fenicische kraal, die bepaald geen unicum is.
Het volgende komt uit de sarcofaag van de Dame van Simpelveld. Overigens wordt die wonderlijk gedecoreerde stenen doodskist momenteel op zaal gerestaureerd.
De foto waarmee ik eindig toont twee vroegmiddeleeuwse snoeren uit Frankrijk en Duitsland. De middelste is versierd met twee Romeinse munten, de rechtse imiteert die munten. Als u ze niet meteen herkent, kijk dan even hier. Let overigens op de kleurenpracht.
Boek
De expositie 5000 jaar kralen duurt nog minstens een jaar, maar een van de topstukken, een zestiende-eeuws boek met een prachtige afbeelding van een rozenkrans, is nog maar tot eind mei te zien. Als u de kleine expositie niet bezoeken kunt, zou ik u adviseren het boekje te lezen dat Mette Langbroek en Annemarieke Willemsen schreven: u bestelt het hier.
Wat een interessante conclusie kun je uit de noordelijke vondsten van kralen trekken. Makkelijke te vervoeren natuurlijk, Vroege handelsroutes zijn altijd interessant. En gelukkig ken ik een zevenjarige die kralen leuk vindt. Dat boekje heb ik dus ook direct besteld.
Slechts 5000 jaar? Kralen zullen toch al wel veel eerder gemaakt zijn, denk ik dan.
En inderdaad, volgens de Duitse wikipedia zijn de oudste gevonden kralen 90 a 100.000 jaar oud, bij de Karmel, en – zo concludeer ik – dus van Neandertaalse herkomst. En omdat het uiterst onwaarschijnlijk is dat de als eerste vervaardigde kralen ooit gevonden worden, kunnen we rustig concluderen dat de mensheid zich al meer dan 100.000 jaar siert met kralen.
https://de.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCnstliche_Perle#Vorzeitliche_Perlenfunde
O ja zeker, ze zullen ouder zijn, maar de oudste kralen op de expositie zijn nu eenmaal uit het hunebed bij Drouwen. Voor ouder materiaal zul je in andere musea moeten zijn.
‘(…)en – zo concludeer ik – dus van Neandertaalse herkomst.’
Dat is een voorbarige conlusie. Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat Homo sapiens ca 65.000 jaar geleden de Grote Uittocht uit Afrika ondernam en zich via de middenoostelijke landbrug over Eurasië verspreidde.
De moderne mens ondernam die tocht echter al eerder. De oudste fossiele resten van Homo sapiens buiten Afrika waren 90 à 120.000 jaar oud. Recent werd bij Haifa een kaak gevonden van een Homo sapiens die op 180.000 jaar oud wordt geschat.
Het is heel aannemelijk dat de kralen die bij Karmel werden gevonden door Homo sapiens werden vervaardigd.
https://www.trouw.nl/nieuws/de-homo-sapiens-vertrok-al-veel-eerder-uit-afrika-dan-gedacht~b15dc3e8/
Zie ook:
https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2018/01/oudste-menselijke-fossiel-buiten-afrika-ontdekt
Ik heb nooit geloofd dat een zwerflustig type als homo sapiens tienduizenden jaren in Afrika gewoond heeft zonder dat continent ooit te verlaten. Dat er zo weinig sporen van die eerdere uittochten gevonden zijn kan er op wijzen dat die weinig succesrijk zijn verlopen. Bij voorbeeld omdat ze tegengehouden werden door Neandertalers, die sterker waren, en talrijker dan de kleine groepjes die Afrika probeerden te verlaten.
Aangezien er 100000 geleden veel meer Neandertalers dan sapiensen in het Midden Oosten woonden moet van ieder voorwerp dat gevonden wordt aangenomen worden dat het van Neandertalers afkomstig was, tenzij er tegenbewijs is. Uw aanname dat kralen van sapiensen afkomstig waren is een voorbeeld van de eigendunk van dit mensenras ten opzichten van de andere bekende mensenrassen, neandertal en denisova, die beide vruchtbare nakomelingen met sapiens hadden, dus tot dezelfde soort behoren.
‘Aangezien er 100000 geleden veel meer Neandertalers dan sapiensen in het Midden Oosten woonden moet van ieder voorwerp dat gevonden wordt aangenomen worden dat het van Neandertalers afkomstig was, tenzij er tegenbewijs is.’
(…)
‘Uw aanname dat kralen van sapiensen afkomstig waren is een voorbeeld van de eigendunk van dit mensenras (…)’
Toe maar… Waar blijkt dat uit?
Uit het feit dat u uit twee mogelijkheden meteen, zonder empirische steun, homo sapiens kiest. Voor JacobK geldt het omgekeerde. Jullie vertrouwen allebei veel te veel op argumenten. Uit de feiten die u beiden hebt gepresenteerd concludeer ik vooralsnog: we weten het niet.
‘Uit de feiten die u beiden hebt gepresenteerd concludeer ik vooralsnog: we weten het niet.’
We weten uit de context wel degelijk meer, Frank. De geperforeerde schelpparels die in El Skhul werden gevonden, worden in het Midden-paleolithicum gedateerd (ca 350.000 BP – 45.000 BP).
De context bestaat uit stenen Levallois-Moustérien-werktuigen (ca 115.000 jaar BP). Dat is een techniek die zowel door Homo neanderthalensis en Homo denisovans als door de vroege Homo sapiens werd gebruikt.
Er werden echter ook fossiele resten gevonden van tien individuen die nu worden toegeschreven aan een archaïsche Homo sapiens. Dat zijn de oudst bekende graven ter wereld.
Vandaar mijn opmerking aan het adres van Jacob K. dat zijn conclusie ‘dus van Neandertaalse herkomst’ voorbarig is…
Er is een lange geschiedenis van hoe homo sapiens zich, de kroon der schepping wanend, steeds meer van die troon moest afdalen. Het was voor Europeanen, in het bijzonder Engelsen, al een bittere pil dat de mens uit Afrika zou komen. Vandaar dat de Piltdown mens zo’n succes kon worden, die voorzag in een behoefte. Daarna werd bedacht dat de mens dan wel uit Afrika stamt, maar dat de cultuur toch zo’n 40.000 jaar geleden in Europa begonnen zou zijn, via een evolutionair wat onduidelijk mechanisme. Wat uiteraard onzin is, want de Australiërs, die al eerder van de de rest van de mensheid geïsoleerd raakten, bleken net zo’n cultuur te hebben. Vervolgens konden we toch nog superieur zijn aan de Neanderthalers. Het uitsterven daarvan wordt steevast aan een of andere vorm van superioriteit van sapiens toegeschreven. En hoewel, naarmate er meer over Neanderthal bekend is, er steeds minder van dat idee van superioriteit over blijft, is het nog lang niet weg. Vandaar dat, als iemand een artefact uit een gebied waar overwegend Neanderthalers woonden en een enkele verdwaalde sapiens, dat aan die sapiens toeschrijft, want een Neanderthaler zou zoiets toch niet gemaakt kunnen hebben, ik dan meen daarin het aloude sapiense superioriteitsgevoel te herkennen. Waarom zou iemand anders een dergelijke toeschrijving maken?
Ik zie overigens de gronden voor het menselijke superioriteitsgevoel, ook naar dieren, met veel plezier verdwijnen of in ieder geval zwakker worden. Wat meer bescheidenheid kan geen kwaad en kan ons helpen de problemen waarin we geraakt zijn te boven te komen
‘(…) een gebied waar overwegend Neanderthalers woonden en een enkele verdwaalde sapiens (…)’
Sorry, maar dat is pertinent onjuist! Ik denk dat het verstandiger is om de emotie los te laten en te kijken naar de resultaten van huidig modern wetenschappelijk onderzoek, Jacob.
Niemand heeft het hier over vermeende superioriteit van Homo sapiens t.o.v. andere homoïden, behalve u.
In de tijd waarover we spreken werd de middenoostelijke landbrug door verschillende groepen mensachtigen bewoond, waaronder een archaïsche Homo sapiens. Dat levert t.a.v. El Skhul nieuwe inzichten op.
“The Skhul/Qafzeh hominins or Qafzeh–Skhul early modern humans[1] are hominin fossils discovered in Es-Skhul and Qafzeh caves in Israel. They are today classified as Homo sapiens, among the earliest of their species in Eurasia.”
“(…) these people may have collected and employed the shells as beads,[22] as they are unlikely to have been used as food.[23]”
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Skhul_and_Qafzeh_hominins
“De middelste is versierd met twee Romeinse munten, de rechtse imiteert die munten. ”
Ik heb mezelf schele ogen gekeken om die Romeinse munten of hun imitaties te vinden, maar helaas zonder resultaat. Kun je geen nadere aanduiding geven (bijvoorbeeld voor de middelste ketting de zoveelste links of rechts van de bovenste kraal; en voor de rechtse ketting dito links of rechts van die blauwe kraal met witte cijfertjes, of zoiets… Het niet zien van een klein detail in een afbeelding is bijna net zo frustrerend als vogels kijken met een expert die wel riedeltjes herkent of witte oogstreepjes ziet.
Goed punt. Kijk eens:
https://mainzerbeobachter.com/wp-content/uploads/2022/02/muntenkralen_expl.jpg
Tja, als je alleen de zijkant van de muntjes kunt zien dan herken je ze ook niet als muntjes. Ik zag het ook niet. Die nepmuntjes had ik er wel uitgehaald.
Dank Jona! Tot mijn genoegen was dat wat ik vermoedde, maar vooral die echte was ik absoluut niet zeker van. Mijn ogen staan weer recht, en nu nog leren vogelen 🙂
Kralen maken meer discussie los dan vrouwen en oorlog…
Niet boos, wel teleurgesteld…😔