De Iraakse rechter heeft Jim Fitton veroordeeld tot vijftien jaar gevangenis. Dat is nogal wat, want de Britse geoloog is al zesenzestig jaar oud. En zijn vergrijp lijkt te zijn dat hij twaalf scherven heeft meegenomen uit Eridu. Een plek waar scherven en inscripties aan de oppervlakte liggen.
De kwestie intrigeert me. Om te beginnen is er Fittons verweer dat zijn gids hem had gezegd dat je wel wat scherven mocht meenemen. Toevallig heb ik die gids gekend: de onlangs overleden Geoff Hann. Die vertelde ons, toen wij in oktober met hem op pad waren, dat we geen oudheden moesten wegnemen. Iets dat elke reisleider je zal zeggen. Gewoon omdat het zo hoort. Iets dat te lezen staat in elk boek over Irak. Of in elke reisgids voor welk land met een antiek verleden dan ook. Het is ook iets waar in Irak met posters voor wordt gewaarschuwd. Je moet onder een steen hebben gewoond als je dit niet weet. Een ander deel van Fittons verweer, dat hij niet op de hoogte was van de regelgeving, treft mij als ongeloofwaardig.
Een kanon op een mug
Een andere vraag is of een vonnis van vijftien jaar niet wat overdreven is. Ik schreef er al eens over. Onder de Britse wetgeving zou iemand die illegaal verworven oudheden smokkelt tien jaar gevangenisstraf hebben gekregen; op medeplichtigheid staat vier jaar (bron). Dat vind ik eigenlijk ook te zwaar.
Begrijp me niet verkeerd: illegale handel in oudheden moet worden aangepakt, en hard ook. Maar vijftien jaar voor twaalf scherven, dat is met een kanon op een mug schieten. Gebruik geen kanon maar een pistool. En richt dat op de echte criminelen. De veilinghuizen die gestolen materiaal verkopen, bijvoorbeeld in ongecontroleerde besloten veilingen. De academici die middels wetenschappelijke publicaties de verkoopprijs van gestolen goederen opdrijven. Musea die nog altijd zulke voorwerpen aankopen. De vandalen die opgravingen op grote schaal plunderen. De oligarchen met hun collecties (zoals, zoals).
Ook voor hen is vijftien jaar – of tien jaar – teveel straf, maar dat zijn wel degenen die je in de eerste plaats moet aanpakken. Als je een trap wil schoonvegen, begin je immers ook bovenaan. Pak de echte criminelen, en niet een gepensioneerde geoloog met twaalf scherven.
Of is er meer aan de hand?
Vooropgesteld, uiteraard, dat het werkelijk waar is dat het gaat om twaalf scherven. Ik wil namelijk allerminst uitsluiten dat er meer speelt dan we te horen krijgen. Het lijkt me bijvoorbeeld allerminst uitgesloten dat Irak een reden heeft om druk te zetten op Groot-Britannië. We zullen er nog wel meer over horen.
Voor het moment herinner ik alleen aan onze fascinerende huisregels: wie hier de handel in illegale vondsten bagatelliseert, heeft automatisch een blok.
Ik kon het niet meer met je eens zijn. Laten ze de echte criminelen aanpakken of eerlijk zeggen wat er is gestolen.
Ik kan het niet laten even op te merken dat het idee van een geoloog die onder een steen leeft… Nou ja, het zou grappig zijn onder andere omstandigheden. Maar het is inderdaad nogal naïef dat een volwassen man die gestudeerd heeft en levenservaring heeft denkt dat je zomaar een paar scherfjes mee kunt nemen. En misschien is de pakkans in Irak niet zo groot en willen ze daarom van degene die ze wel te pakken krijgen een afschrikwekkend voorbeeld maken?
Is gevangenisstraf een gepast antwoord op dit vergrijp? Ik weet niet hoe het in Irak zit, maar in België puilen de gevangenissen uit. Zouden we niet beter enkel de mensen die anderen fysiek bedreigen, opsluiten? Het is alleszins duidelijk dat een celstraf geen belemmering is voor het voortzetten van drugshandel, dus als er geld mee te verdienen valt, zie ik zo’n heler van oudheden gewoon verder werken van achter de tralies. Bovendien denk ik dat de gevangenis niet de plek is waar mensen gelouterd worden.
Ik heb niet onmiddellijk een alternatief klaar, hoor. Fikse boetes, inbeslagname van (on)roerende goederen, werkstraffen?
In elk geval daar waar mensen beroepsmatig beter weten (reisleiders, wetenschappers, museummedewerkers…) lijkt ontslag me een gepaste eerste sanctie. Daarna kan het strafrecht een rol spelen, en dan hoeven er geen draconische straffen meer te komen.
Geen draconische straffen; pfoe! gelukkig maar!! Als kind kreeg ik van een dure buurvrouw die naar Egypte was geweest een granieten polijststeen(tje). Kegelvormig met een licht gebold poijstvlak, acht cm hoog en een diameter van vijf centimeter aan de basis. Hij licht perfect in de hand; links iets beter nog dan rechts. Hij is een wereld in zichzelf.
De steen zorgde voor een solide worteling met het verleden en hij is me bijzonder dierbaar. Maar hij is natuurlijk zo illegaal als wat de vallei der koningen uitgesmokkeld, door iemand met een naief soort Westerse arrogantie – ook dat nog – die niet gehinderd werd door een teveel aan kennis, in een tijd dat het besef dat dit echt niet kon nog niet algemeen was ingedaald. In de jaren vijftig tilde het grote publiek nog zo zwaar aan dit soort dingen. Ik heb een illegaal verkregen oudheidje in bezit en dat besef ik terdege. Toch een hele opluchting dat ik geen draconische straf verdien…
Elke denkbare redenering achter die vijftien jaar is antiwetenschappelijk. Het is al decennia lang bekend dat de pakkans criminaliteit tegengaat, niet de duur van de straf. Daarom ben ik voorstander van zo licht mogelijk straffen. Ook hier.
De lengte van de straf is wel een aanwijzing voor de ernst die we denken dat een vergrijp heeft. Moord is erger dan diefstal en wordt daarom langer bestraft. Het stelen van één iemand lijkt me dan weer minder erg dan stelen van de samenleving, dus het wegnemen van erfgoed mag strenger worden bestraft dan het wegnemen van pakweg een fiets.
Een, vermoedelijk hoog intelligente, 66-jarige geoloog die niet zou weten dat hij historische artefacten op historische plaatsen niet mag meenemen? Ik vind dit een zeer onverstandige man, en dan zeker om dit in een dergelijk land te doen.
Misschien zijn intelligente mensen wel de domste. Ze hebben namelijk nooit geleerd dat het niet erg is een fout toe te geven en kunnen zich er vaak uit kletsen. Ik denk dat het hier niet speelt, maar die Louvre-museumdirecteur en de classici die gestolen papyri denken te kunnen uitgeven: allemaal mensen die denken dat regels er zijn voor anderen en uitzonderingen voor henzelf.
Ja, intelligentie wordt overschat.
Tijd voor een Godwin: Albert Speer is een uitstekend voorbeeld.
NB: smokkelen van erfgoed moet bestraft worden en 15 jaar komt ook bij mij als (te) veel over.
En toch:
Ik ben wel geïnteresseerd in een steekproef van relevante reacties op de strafzaak en het vonnis van Irakezen. Wat vinden zij van de zaak en wat is hun mening over de hoogte van de gevangenisstraf.
Het is tenslotte hun land, hun erfgoed en hun maatschappij; die Brit was op bezoek in hun land.
Daar kun je weer tegenin brengen dat iemand van wie de fiets gestolen is moet lopen, terwijl niemand echt last heeft van die scherfjes. We zullen er wel nooit uit komen. Jullie hebben allebei een beetje gelijk: ja, het gaat om de pakkans en straffen hebben ook een symbolische waarde. Dus een hoge pakkans en lage straffen lijkt me ook niet ideaal, dan krijg je draaideurgevangenissen.
Was een reactie op Frank & Jona.